MON I T UM
IN PRIMUM DE FIDE ORTH ODOXA TRACTATUM.
V a r ia l. D e iJUus TraEatus auEore varia, fuerunt eruditorum f emenda. A lii
tatis auftore quidem latino , dill dUtClTl gtXCO idlOflldtC pTllTlltUS COnJcriptUm ajjeruere.
opinione;. Hinc , prout diverja erat xllorutTi opinio, ahi ad I. in ilium, din dd Gracum
S crip torcili opufculum ijlud rctulcrunt. Qui pro Grceco Scnptore flabant,
caufam fuam tuebantur hoc pracipu'e Augujlini contextu, in quo S. Doctor
Aug.Epift. de modo , quo Deus olim Patriarchis apparuerit, loquens , ait : Gregorius
' Ì lEdnn.°°o: edam Santìus, Epifcopus Orientalis, apertiffimè dicit, Deum natura invifibilem
quando Patribus vifus eft, ficut Mpyft, cum quo facie ad faciem
loquebatur, alicujus confpicabilis materia: difpofitione aflumptà, falvà fuà
inviftbilitate, videri potuiife. Undè, re m utramque partem nondumfads
difcufsd, did pro certo habitum e jl, Gregorium noftrum iflius foetus vere
Parentem effe ; nec tantum ipfis id afferete fans fuit ; imo & hujus opufculi
grace, ut diSitabant, à Theologo confcripti, Ruffinum Interpretem nominarunt.
Quamobrem , cùm opus ijlud jam primùm Argentorati prodiiffet
anno 1508. acpojleà hpjice anno i$ z z . demum inter Gregorianas Ora-
BautUi. tiones vulgatum ejl hac Epigraphe decoratum : Divi Gregorii Epifcopi
p- 7L”‘ Nazianzeni de fide, Ruffino Presbytero interprete , Traélatus.
Tratiatus j j. Eel'll in reEiiis fane u co nj celarmi!, qui, quamvts non diffiterentur ,
nim confciip- Qregoriutii nojlrum pluribus in locis de eadem quaflione differuijfe, non
Or. xxvm. inde tamen, admifsd etiam Augujlini auEoritate , intulerunt , TraEatum
°-'7- ilium Theologo adfcribendum effe. Ipfis enim verifimilius (Or. xxxii. j o j iff . 1 11 rnvi fum ' ejl, Aru-
n’ l6‘ gujlinum ad qucedam alia Gregorii Orationum Loca aLLuJiJjej cum prcejertim
certijjìmè conflaret, nufquam exjlidjfe hujus Tratiatus gracd,nec quemquatri
haEenus repertum ', qui ea fe pra manibus habuijfe gloriatus. Jit.
De Ruffino autem Interprete , idem hie dicendum , quod de J'equenti
TraEatu adnotat Uffierius. A it enim , fe colleEiones Manufcriptorum
operum Gregorii , qua Ruffinus latine reddidit, manibus yerjaffie , nec
uiter. ad ufptam apparere ijlud opufculum. Unde concludu vir doEus, non auCiorem
di1:symb.urc' magis Gregorium, quàm Ruffinum illius interpretem cenfèndum effe. Nec
N atai. A ie x . audìendus Natalis Alexander, qui fuperflud Jubtilitate auguratur , prima-
Hift. Eed. „ 1 , J • r -rr n 1 (1 t Sate. it. art. vum i fms TraEatus Scnptorem latinum JuiJJe ; fed opus , pojtea grceco
idiomate donatum, latinum tandem interpretem habuijfe Ruffinum. lncon-
cuffium igitur videri debet, TraEatum iflum, non gracè, fed latine tantum
confcriptum , in lucem prodiiffie. Quod quidem aliis etiam nonnullius momenti
argumentis probari potejl. Nam primiim in hoc opufculo Scriptum
Trait.n. ti. fiera veteri leclione, quam Italicam vacant, citatur. Turn, deRadone agens
& " !'v auclor, f c ait : Ratio, qute apud Graecos nuncupatur. lit alibi de
Le?.”Mèrt. Confubftantialitate loquens : Hoc eft, inquit, quod Gricci òftomrwv appellant,
xtv.p.7x0. j jn(qi Quenellius : Viden , inquit, ut latinè primùm fcriptus libellus?
Quit lujus III. Poflhabita igitur, qua pro graco Scriptore pugnabat, opinione ,
“ “ ad Latinum Jefe unanimi fere confenfu converterunt eruditi. Sed , in
affigliando
ajfignando Vero ac germano iflius TraEatus auclore , ahi in alias abiere
Jententias. Chiffileàus quidem illum fuo Vigilio Tapfenfi , in Affrica |v^
Epìfcopo, tribuere nititur. Quenellius vero , Chiffietii fententiam impu- Quenei.dk
gnans, plura congerit, ut Gregorio Banco, feu Eliberitano, in Provincia *'v'
Bcetica Epifcopo, adferibat. Priores Ambrofii Editores inter Mediolanenjis N o v aAm b t .
Epifcopi opera feetum ifium collocarunt. A t pofieriores noflri in Appendi- *-p-s«-
cem, velut fpurium, rejecerunt. Tillemontius in eandem, ac Quenellius , Tiiiem.t.ix.
fententiam inclinai, é Gregorio Eliberitano attribuii. Perfenfit tamen vir e ” 7*7
eruditus , flylum nonnikil Phoebadii Agmnenjìs Epifcopi diceridi rationem
fapere. Hdc Tillemontii conjefturd , noftri kiforia Gallice Utterance u««-
confcriptores, ad quoefìionem iflam maturiùs expendendam impulfi , litem ?■
demùm componere videntur. Multiplici enim argumento, tum ex collatione q
iflius opufculi cum altero Phcebadii Traclatu, tum ex forma & notis , qui-
bus, in litterarìis difputationibus, vera à faljis fecernuntur , deduclo ,
TraEatum iflum Phcebadio refituere conantur. Longioris fané acfafiidiofe
forfan effet operce kie recenfere , qu<e ad fuam confirmandam fententiam de
hac quceflione fcripferunt. A d opus ipfum leclorem remittimus. Legat è
judicet. Nos vero eorum rationibus adduEi , Phcebadium Aginnenfem
Epifcopum , ut verum hujus opufculi auEorem , agnofeìmus.
IV. Cceterum de iflius TraEatus excellentia conjicere licet, ex variis
eruditorum conatibus, qui ipfum ad auEores , turn pietate , tum doErinà . Wus paex
confpicuos , referre tentarunt. Scrìptus 'videwr contra Ananas, 'qui Filii
fubftantiam cum Patema eandem effe injiciabantur. Ipji enim vocem
ejufdem fubftantiée', rejiciebant, ut ¿/¿oniirYsi, fimilis fubftandée , induce-
rent. Jampridem adversùs eofdem Hareticos libellum ediderat auEor iflius
TraEatus, in quo nonnulla à quibufdatm , velut fuperflua aut ambigua ,
reprehenfr funt. IdcircÒ-eadem , ut ipfe loquitur, planiori fèrmone in ifto
Traélatu digerir , ut fensùs fui fimplicitatem oftendat, ac legentibus T r a it i n .> .
fcrupulum amputet. In Bibliotheca veterum Patrum editus reperitur prior
ille libellus. contra Arianos, quem , ut cum Hieronymo loquamur, Pfiar- km. reV
badius Agenni Galliarum Epifcopus edidit. Addit etiam S. DoSor, quod p. jòStà.« '
quidem ad rem noftrdm plurimùm valet : dicuntur & ejus effe alia opuf
cula , quse needùm legi. Quidni igitur in illorum opufculorum numero, p- '4j.‘
quee nondùm legerat Hieronymus , TraEatum iflum reponamus ? Tanta
Jiquidem efl iflius cum altero affinitas, ut nullo modo alter ab alio divelli
poffe videatur. Prior libellus, juxta Gallice. Utterance Hifloricos, fcriptus
videtur anno 57. velfaltem 358. ifte vero anno 360 , aut 361. Cùm
autem in prcecedentibus Editionibus mutilatus ac multis mendis fcatens
prodierit ifle TraEatus , Billianum exemplar cum noviffimo Ambrofii
exemplari, utpotè accuratiori, contulimus , Ss textum, quoad fieri potuit,
in integrum reffitui curavimus.