(„) D E F I D E O R T H O D O X A *
C O N T R A A R I A N O S .
T R A C T A T U S P R I M U S .
' ' Alids
Or « 4 P* y - , t
■ — i_ (¿ ) Jh i p E S confcripta apud Nicseam à reflè credentibus Epifeopis trecentis decem b
«cIi'sTtìodi & oflo. Credimus in (c) unum D eum , Patrem omnipotentem , omnium vifibilium c
circa Trinità- & ¡nvi/ibilium faäo rem, 8c unum Dominum noftrum Jefum Chriftum, Filium D e i ,
rem conftffio. nanjm j e Patre unicum , hoc eft, de fubftantia Patris : Deum de D e o , lumen delumine :
Deum verum de Deo v e ro , natum non fa&um : unius fubftantia cum Patre, quod
Greci dicunt ip°«i«»r : per quem omnia facta funt, five quse in coelo , five quae in terra.
Qui propter nos homines, 8c propter noftram falutem defcendit, & incarnatus eft , &
homo faàus eft, paffuseft, refurrexit terdä d ie , afcendit adc ce los , indè (d) venturus a
iudicare vivos 6c mortuos. E t Spiritum fanSum. Eos autem qui dicunt : Erat quandi
non tra t, bpriufquäm nafceretur, nonerat; (e) & mutabilem , vel convertibilem effe e
Filium D e i , hos anathemadzat Catholica 8c Apoftolica Ecclefia. Amen.
Frologos. I I . Amore Catholica: fidei dudus, jampridem adversùs Arianos_ libellum edideram ,-
quem cùm amico legendum dediffem, quia p lacuit, credidit tranfcribendum. A quo hoc
ego magnoperè poftulavi, ut interim, diflimulato audore, dodis viris 6c prudentibus le -
geret ; ut fi quem moviffet, quòd illic plus aut minùs pofitum videretur, poffet pluri-
Nemo tam morum confilio emendari. Nemo eft enim, qui fibi tarn arroganter fummam dodrin®
a'n5 r°o’ li c“ leftis affumat, ut putet fe omnia myfteria liquidò comprehenfa retinere, cùm Paulus
Apoftolus dicat : Qui ergo putat fe aliquid fcire , necdùm f c i t , quemadmodàm oporteat
guidò coro- fcire. E t , Modo per fpeculum in anigmate videmus J tunc fucie ad faciem. Sin vero
prchcna reti- cunQÌE. omnia; qua, ¡Ujc fcripta erant, juxta fidem veram conftare viderentur , tum 6c
r. Cor. vm. ipfepetentibusnonnegaret. Quod eum ita fe c iffe , manifeftum eft. E t quia res digna ,
*: " tam ( f ) Catholica: confeflioni, quàm hatreticae refponfioni -, univerforum judiciò celti- f
ìud. xui.io. mata eft ^ eum yeì iegere vel defcribere voluerunt. Sed non defuit, q u i, v e l pro
ftudio dodrin®, v e l pro caritatis officio, ea, qust à nobis dida funt, fcrupulofiùs retrac-
taret, & qutedam ille, v e l fuperfiua, vel ambigua diceret, qua: aliter poffint à quibufdam,
Piamoli quàm à me dida funt, accipi. Proindè rursùs ea ipfa planiori fermohe in hoc libello
ferimmo ox- digeffi, u t , 6c fimplicitatem fensus mei oftenderem , 8c fcrupulum legentibus amputarem.
ü m i Nam hoc eft quod aiunt poffe reprehendi, quòd, ubi Verbum D e i (g)ex perfona Filii po- g
diflafuoraot. fuimus , tale hoc verbum intelligere putemus , .quale Grammatici tradunt, fpiritu oris
t.Cor. ir. 6. aeremoffenfum, intelligibilem auditu. Sed nos fapientiam, non hujus mundi quei def-
tmitur. fed illam , qua: ex Deo e ft , novimus, quac Verbum Dei Deum {A)effe infinuat, h
Joan. 1.1. & cùm dicit : In principio erat Verbum , & Verbum erat apud Deum , & Deus erat Verbum :
fin- Omnia per ipfum fa 3a fu n t , & fine ipfo faäum eft nihil. Undè mirari me fàteor, hoc ita
fentiri potuiife, quafinos perfonam propriamVerbi, quod eftFilius, negarémus,(r)quem i
tot locis verum Filium, de vero Patre natum , non fàdum ingeffimus. Nemo verbo
tenus nominat, quem verè effe in perfona fuafepiùs profitetur. Nam quomodò,aut verum
F ilium, aut verum Patrem confefli fumus, fi non verè proprietatem perfonarum , tam
Patris quàm F ilii fervavimus ?
Parer&Fi- I I I . Sed quia"unius D e i vocabulum diximus, Perfonas negaffe putamur; 6chinc
Pus, eri! duo verifimile vifum eft, quod pofuimus. Nos Patrem Se Filium ita nominamus , ut unum
Deum in his perfonis 8c nominibus aflignemus. Portò itetùm Pater Sc F iliu s , etfi duo
& fubftamii, nomina appellantur, ratione tamen 8c lùbftantia unum iunt. Et cum Patrem 8c Filium
unum fune. flatuo ^ unj£atem affigno generis. Hate omnia intelligi poffe animata funt, quafi ifta
(« 0 D e fid e Ortodoxa & c . S ic Codd. 8c veteres Ed.
In nonnullis : de F ilii divinitate 0 * confubftantialitate.
In B ill. ed. D e Fide.
( b ) Fides c on fcripta.. . &* o£lo. Hsec & interje&a
defunt in Ambr. Ed.
( c ) Unum. Deeft in Ambr. Ed.
( d ) Venturus. Ambr. ad d it, eft.
( e ) Et mutabilem. Ante has v o c e s , legitur in formula
Nicsena , S i| irtpees forairìatrtqs , S oùtrla;. Aut ex
a lia Hypofiafi , aut eftentia. Qua quidem Librariorum
potiìis o ic ita n tià , quàm S criptoris confilio excidiffe
a rb it r am u r . A u é lo r e n im v id e tu r , b â c præfertim S i n
o d i a u f to r it a t e n i t i , c ì im Hypoftafts n om e n fubftan-
tiam p er fæ p è in te rpre tetu r .-
*■ ( / ) Catholica: confezioni & c . F o r t e a b A u f to r e fc r ip -
tum : R es digna tam Catholicce confejfionis , quàm Heere-
ticce refponjìonis.
( g ) E x perfona Filii. Q u e n e lliu s d ifle r t. X IV . p u ta t
le g e n d um : P ro perfona Filii.
( Ä ) EJfe. D e e f t in Am b r . Ed.
( i ) Quem t o t , . . ingeßmus. Hæc 8c in te r je d la d e fu nt
in Am b r .
vocabula inter Patrem & Filium ita polita fint , ut eft Nomen & Cognomen , unius
tamen perfonæ ; cum ex fuperioribus aut inferioribus di£tis potuerit hx c fufpicio non
admitti. Qui enim Filium D e i non aliundè natum dixeram , quàm propriè de Patre ,
totum de to to , integrum de integro , perfedum de p erfedo, confummatàmque virtu-
tem ; quomodò potui ipfum Patrem, ipfum fibi Filium ponere , & hoc modo unam
perfonam duobus nominibus appellare ; quippè cùm & hanc feftam, id e ft, Sabellianam Sabcllii etili
^ eodem libello damnaverim , & perfonarum diftinftionem fecundùm vocabulum r<>r* 1 1 ^
fcripferim f Nam & nemo pro una perfona poteft, unum fu n t , dicere, vel unitatem generis
, nifi perfonis allignare. Quis autem Catholicorum ignorât, Patrem verè effe Patrem
, Filium verè Filium, & Spiritum fan&um verè effe Spiritum fan£tum ? Sicut ipfe
Dominus ad Apoftolos fuos dicit : Euntes, bapti^ate omnes genres J in nomine Patris J & Matth.xxvnt;
F ilii j & Spiritus fanäi. Hæc eft perfeâa Trinitas in unitate confiftens, quam feilieet lp-
unius fubftantiæ profitemur. Non enim nos fecundùm corporum conditionem, divifionem peSa^in
in Deo facimus ; fed fecundùm divinæ naturæ potentiam, quæ in materia non eft j & unitate confl-
nominum perfonas verè conftare credimus, & unitatem divinitatis effe teftamur. N e c fìit‘
a extenfionem (a) partis alicujus ex P a tre, (ut quidam putaverunt, ) Dei Filium dicimus
b ne^ verbum fine r e , ( b) velut fonum vocis accipimus ; fed tria nomina & tres perfonas *
unius elle effentiæ, unius majeftatis atque potentiæ credimus. E t ideò unum Deum
confitemur, quia unitas majeftatis, plurium vocabulo Deos prohibet appellari. De-
nique Patrem & Filium catholicè nominamus; duos autem Deos dicere, nec poffumus,
nec debemus ; non quòd Filius D e i Deus non f it , imo verus Deus de Deo vero ; fed quia Deus veras
non aliundè, quàm de ipfo uno P atre, Dei Filium novimus , perindè unum Deum dicimus. de Deo vero.
Hoc enim Prophetæ, hoc Apoftoli tradiderunt, hoc ipfe Dominus docuit, cùm dicit :
Ego & Pater unum fumus : Unum ad unitatem divinitatis, ut dix i, refert : Sumus autem, Joan.-x. 30.
perfonis aflìgnat. Sic & Apoftolus a it: Unus efiy inquit, Deus Pater 3 ex quo omnia , r.Cor. vm.
& nos in ipfo : E t unus Dominus Jefus Chriflus j per quem omnia, & nos per ipfum ; fed 6' &
non in omnibus eft feientia. Qua de re explanatis his verbis, quæ fcrupulum , non mihi >
qui feio quod dixerim, fed aliis inferebant, puto occafionem malæ interpretationis
fuiffe fublatam. Nam & Profeflìo fìdei manifefta e f t , & Perfona cum vocabulis conftat
c & una Divinitas aflignata eft. V e l fi ( c ) eft adhuc aliquid, quod legentibus ambiguum
videatur in verbis, ad fenfus debent verba conferri ; quia non fimplicitas verborum, fed Non in ver-
mali intelie&us obftinatio culpam olet. A t cùm fenfus nofter cum veritate concordet, fisr’ ied in
d. ( d) & verba debent cum ratione finceriffìma. Undè à fimplicitate Chriftiana Academicus eft!U ærdîs
diiputator abfcedat.
IV . Multas quidem & gravesHærefes novimus à plurimis ebullire, & , veneni vice OmnesHæ-
p e adintimum pe£lus (e ) cancri fui virus infundere. Sed (/) vinci vel facilè poffunt, vel ’j ^
g facilè vitari. (g ) Quarum prima propofitione, omne confilium pedoris proditur. At Scilè1 vifei*
vero h i, quibus multa nobifeum paria funt, facilè poffunt innoxias mentes, & foli Deo Poffunt-
h ( h ) deditas, fraudulenta focietate percutere, dum malorum fuorum virus, per bona
noftra defendunt. Nihil enim periculofius his Hæreticis effe poteft, qui cùm intégré per
* omnia decurrant, uno tamen verbo , ac fi veneni guttà, ( i) meram illam ac fimplicem
fidem Dominicani, & exindè Apoftolicæ traditionis inficiunt. Undè vehementer nobis Cavendum ;
cavendum e ft, ne fe vel fenfibus, vel auribus noftris hujufmodi aliquid latenter infinuet ; “ufiae^fidd
k quia nihil tarn cogit in mortem, quàm ( k ) fub obtentu fidei, integritatem ejufdem fide! intcgrhasvioC-
1 violare. Ut enim gypfum aquà permixtum, ( /) ladis colorem mentitur , ita hìc per Ietur’
verifimilem confeffionem , traditio inimica fuggeritur. Qua de r e , non fìmilitudo
m confeflìonis , fed fenfus mentis eft ponderandus, (m) quo confeifio ipfa firmatur. Deli
nique fi diligentiùs & accuratiùs attendatis, cur ( tz) voluerint de Evangelica & Apofto-
o fica fide, (ko) ac æquè Patrum traditione, unius effentiæ nomen auferri , procufdubiò
P probatis, hærefim Arianam fubtili fp ) compendio breviatam , fublato hoc nomine intro-
q miffam. Ne hoc quidem ( q ) ego fufpicione aut opinione colle&um afiìrmo, nec , ut
r ipiì putant, Academicus diiputator aflifto, (r) ut fimplices fenfus verborum fubtilitate
s contorqueam ; fed ut contortos, & pravos y ( s ) & tenui argumento compofitos, in lucem
( a ) Partis. S ic Ambr. In B ill. e d . p atris. ( l ) LaElis colorem. Ambr. lac colore.
( b ) velut. Ambr. Ut velut. & c . . (m ) Quo. S ic Ambr. In Bill. ed. quia.
( c ) Eft. Deeft in Ambr. (n .) voluerint. Sic Ambr. In Bill. ed. voluerunt.
( d ) E t verba debent. Suplendum, concordare. ( 0 ) Ac æquè Patrum & c . Ambr. E t de Patru,m tradì-
( e ) Cancri. Ambr. cancerìs. tionefubftantiæ nomen auferri.
( f ) Vinci. Ambr. ad d it, illi. _ ( p ) Compendio breviatam. S ic Ambr. In B ill. ed. com-
Cg ) Quarum. Ambr. quorum. Ad Hæreticos r e f e r t , pendio , brevi jam fublato 8tc.
quod B il liana Ed iti o ad Hærefes. . ( ? ) E go fufpicione S ic . Codd. Læt. 8c T e li. E g o fu f-
( h ) Deditas. S ic Ambr. In Bill. ed. débitas. c ip io , nec aut opinione & c . Melius omnes Ed. ut in
. ( i ) Meram. S ic Ambr. In B ill: ed. veram. M o x , textu.
Dominicam. Ambr.Dominicæ. ( r ) Ut-fimplices fenfus verborum. Sic Ambr. De e ft,
(A ) Sub obtentu fid e i, integrtatem ejufdem fidei violare> fen fu s in Bill, edw
Ambr. fu b obtentu f id e i, fiaemviolare. ( s ) E t. Deeft in Ambr.