
pugnator fuit; alterius, Alexandrinus Arius;
tertii, quidam è noftris nimis orthodoxi
. quaenam mea ratio eft ? nimirum, ut quic-
quid in his tribus noxii e f t , fugientes, intra
AtheiGnus
Sabellii Ly-
bici, Arii Ju-
daifinus, Po-
Iydieiimus
niniis Ortho-
doxorum.
De Trini-
tate vera Con-
fcfllo.
pietatis metas confiftamus, ac neque in
Sabellii atheiam ex hac nova refolutione
aut compofitione devolvamur, non magis
omnia haec unum , quàm unumquodque
horum nihil effe conftituentes ; id enim,
quod funt, effe defierint, mutuò inter fe
commeantia & tranfeuntia ; aut mixtum
quendam & abiurdum nobis Deum, quem-
admodum fabulofa quaedam ammalia, con-
iingentes 6c adumbrantes : nec rurfus, juxta
Arii pulchrè nominatum furorem , naturas
fecantes, in Judaicam inopiam redigamur,
atque in divinam naturam invidiam induca-
mus, folo ingenito deitatem circunfcriben-
tes ; perinde ac vereamur, ne Deus nobis
corrumpatur, fi D e i veri & natura ajqualis
Pater effe credatur ; nec denique tria principia
inter fe opponentes, vel conftruentes,
Gentile multorum imperium quod fugimus,
invehamus.
X X X V I I I . Cum contra oporteat, nec
quoidam Patris amore ita affici, ut etiam
ab eo quod pater fit aufferant : cujus enim
pater fuerit, fi filius natura disjungatur, atque
unà cum rebus creatisfemoveatur f non
enim filius eft , quod externum atque alie-
num eft : aut cumPatre permifeeatur,atque
confùndatur , eumque pariter confìmdat 1
nec rurfùs ita Chrifti amantes e ffe , ut nec
ei fìlii nomen fervent , ( cujus enim filius
fuerit , fi ad patrem tanquam ad caufam non
referatur ? ) nec Patri principii fervetur di-
gnitas, quae ei ut patri 6c genitori compe-
tit. Parvorum enim fané 6t indignorum
principium fu e rit, v e l , ut re£tiùs loquar,
parvè 6c indignè, nifi divinitatis 8c boni-
tatis illius caufa fit, quaz in F ilio 6c Spiriti!
Sanilo confideratur ; in illo,inquam, ut F ilio
óc V e rb o , in hoc autem ut procedente,
ac minimè folubili Spiritu. Quandoquidem
6c Detim unum retinere neceffe e ft , òc tres
A ó A 'i£vg ¿yíví)o j rüg ¿è A pe'iog 0 A A i%ctV,
¿ p t v g , r ü g Q , r m g r à v ctyctv o r ap* ¿/¿ìv aòp- a
S o ¿ ó% a > v • r i g ò i/¿ o g X o y o g y r à v r p i à v o o o v «V)
ßX a ,£ tp o v S fa tp v y o v lc tg 3 iv bp oig ¡u ív í iv ri/? t v o s -
ù i a .g 3 j(ctj / ¿ ¿ r e rsrpòg r t iv ^Sa^eAX Ìv dQtfctv b
cm r t ¡g c xetivvig la u r t i g dvctXvcrtcog tj crwöscrecog c
v 7ra .y S t ¡v c t¡ 3 ^ /¿rj / ¿àX X o v eu r d r r i v r a . 3 fi /utj-
¿ h íx c tg v v í l v e t i e óp i^o /u év o vg ’ ( k i v y a y à p e ìv a i e
QTTip ig-iv i ì g àX XtiX a . / ¿ i l a%a>povvra. ¡(cq /¿{¡a~
C a iv o v ra , ' ¿j a v v S e r ó v h v a . %ctj a ,r o 7ro v ¿/¿ìv
B © s o y , axrf&tp r d / ¿vQ à d ti r à v % à a v e x i a y ^ a -
(p o v v la g i(ctj ¿v c t7T Á a .r lo v la .g ' / ¿ ¿ n r d g (pvoeig
r i ju v o v ìa g >t e t r d r t jv * Ape/a x a À a g ¿vo/uet&e?~ f
ffctv fJtcLviotv, t ìg J.aS'a./xtiv Sttìvìciv xccretxÄuS’ti- g
v a i 3 x } ¿pQóvov i 7T i i a a y a v r r l Qeici <p v a n 3 [ ¿ ¿ v a
7Zbf c i’fy jv t iT a r t jv S t o r t i l a ^ ¡r tp iy^ a /p o v la g , à a -
7rt(> ¿ 'íd 'o ix .ó r a g /¿ti ^ S f a p S t i p o i ì o t\¡¿iv o'0 so?, j,
©soo r r a r t ip a v ¿ Á t i S i v S %aj ¿ / ¿ o t 'iju o v r t jv tyv-
<7i v ' / ¿ t in r o t lg àf>%ag a À À t iÀ a ig 1 a v r í 7F í% a ~ i
y o v ja g ti a v v r c to s o v la g 7r o À v a p % ia v t ì a à y a v k
C EAAí/y/xííy » M ^Trtfptvya/uS/j. ■ ^ 1
A«. A s o y /¿tirt o u r a g t ìv a i r iv a g <piXoyra~
T opag3™àg%d/ r o t ì v a i i r a n i a (ts-t^iai^ùv* r i - m
vog y à (i av f(aj itti furarti^ , r S ijo S r tiv <pv<riv
xi^ apia /u tva qeq a7rt%tvaf¿iVov / ¿ e ra rü g tt r í -
a a g ; ov ya(> r S r o ijòg r ò dX À o rp io v , rj cruv-
aXti(po/¿tvov far^og r o v r r a r tp a , ^ a vf^to/ ¿ í-
vov3 ìtrov S't t\cariìv3 c rufyiovlog' / ¿ t in r o -
a S r o v <piXo%(/igvvg 3 à g / ¿ t in r o u r a (pvXarltiv
n r o t ìva i q o ì ' r iv og y a q àv %af ° t i n 3 /¿n farpog n 0
D àvatptpo/jft/jog r o v 7r a n pay/¿tin refi tara-
rp ) r o r v g dp^iig á%'ia/¿a3 rü g à g Trarpì ¡(a¡
•ß/jvvropi • /¿ixpàv y a p àv tini ¿ v a ty a v dpyti3
/¿aXXov «Tg P/¿ittpàg n tytf a va% ia g , /¿ti S t o - p
r tflog à v d¡>%tj a y a S o r t ir o g 3 r iig tv i jo ì qaj
•vrvtv/uali Síapa/ ¿tvtig \ refi /¿tv à g v ia t(Of X o y a 3
Taf J't 1 à g farpooS'a x a i ov $ fg .X u ra 7rvtv/¿ct¡i * q
tTTtid'n y t ava íxa /ov t(ctj r o v h a & to v rtipt?v3
( a ) Opííí«|«». Ironicé diétum putat Elias.
( b ) 'ZaptxJv. Sic quidem C o lb . 3 . 7 . aliique non-
null. Verumtamen melior videtur leótio , ,
quam exhibent Regg. codd. a. & e , 8c quam ipfe Bil-
hus in oraBaf. adfcripferat. Porro , ut obfervat Gab.
Gregorius Sabellii harefim atheiam non ideò nuncu-
p a t , quòd Deum nullum effe omnino p u ta re t. . . fed
quòd ita divinas hypoftafes re fo lv e r e t, v e l compone-
r e t , u t non magis unum om n e s , quàm nihil fingulas
effe definirei. Nam id. quod funt,u t ai t Billius , effedeji-
nunt, cìim in fefe mutuò confluentes, proprietates amittunt
fuas.
( c ) Kuivíjc. Sic Reg. hu. aliique pé rm u lti, & fic le -
gendum ex O r . in Atnan. c o llig itu r , ubi Gregorius ait,
Xafitxjit xtcDoTtftlccr* H abent n o n n u lli,
(d ) Mh ftííxbot 8cc. Non magis unum omnia , quam nihil
‘f é fo g u l* definientes. Ita v ertit Petav. T . I I . c. 6. n. 3.
P-.34-
( e ) ó^oftinss. Reg. n. ¿e/.&pí»ir, non malè.
( f ) Affiti. Arius, inquit Elias, d belli, cupido bfuriofo
dee mori e Marte nomea auxit. Quia , pergit Gabrieli us,
die fefio HfUf 3 id efi, Martis, natus ejfe fertur.
( g ) Time». Sic omnes penè ad unum codices. Reg.
1. ftuiUv. nonreótè.
(A.) Aiaep&tlfoiTo 8tc. Ne pereat nobis Deu s, f i f i t pater
D e i veri O' natura fibi ceaualis.
( i ) AtTcxtlùyotTus. Sumpta ni fallor,in q u it Gabrie-
liu s , metaphora d bello ; ùrrtirdittyiti enim propriè de copiis
dici videtur..
( k ) Elrùytit. Sic plerique codd. Malè Par. tl<retyóyut.
CO Htiptvyctfitr. In paucis codicibus , quos inter
Paff. fcquitur : feitrt th Tftts IkQvMis ciX,0?tiu; diaigtiirrtt
àratettst. è àviifx,v; tìj oíoii ùtrtìi ùvTiéttsi. Verùm hsec adjec-
titia fu n t , nec in melioris nota; codicibus leguntur.
( m ) í i f È r» tlfcei iretTtfct vepiuipiìv. Ut ab eo id edam
quod Pater f i t , aufferant. Quod a it Billius : P atris nomea
ipfi adimant, non fatis ell contra Sabe llium, qui Patris
n omen non detrahebat. O liv , ut ei effe Patrem & c .
- ( n ) T« umt ita. Quod f it filiu s, effefilium , corifervetur.
■ l o.) E'¡t¡. Addit C ois l. i . ¿mí.
(p ) MixpSf Tt >$. Habent permulti Regg. C o lb . Or.i«'
Jef. Paff. B ill. Mixpàif a rt fìj.
( q ) Sisirpoify ¿ S'iaXvTif. Proceffione, feuproceffionis
termino. Gab. ut in eo,qui ì'ndiffoiubiliter proc edit, Spiritu,
p(cù r à g r q t l q v ta r o r á a í ig o/¿o X o y t ìv 3 q c ìj txá g-tiv
p e r à r ü g iS 'io r v lo g .
A 0. 'Tavr oùv /¿axponps /¿tv it xara rov
. <srapóvla xaipov, oi/¿ai q è €iov, rov Xoyov tfoj
voìjaai x) •zàfecf.TtÌo'ai ìxavàg n ¡fa¡ orov a%tov ’
/¿aXXov Hctq vvv HOf dei rov 7rvev/¿áJog , à
/¿¿vcù © so? wfj voùrai r/cy ep/wveverai è dxue-
a rat. a xaSapà ¡fi /¿óvov d<z¡ritov rS xaSapoS (è
b àvavrcog scorro? * b ov cT’ tivixa vilv eV oX/yco
fteXtiXvSa/^fj, /V cmìÌvo ¿'nXcotrco/d/j, ó r/
Xì7tov , iv fsrXtiSei /¿aXtg-a , «¡fot rtiXix-ovrcov
SfoXiyo/jft/Jov 3 ¿k. 7ravlod'a7rxg ovfx.it/¿e va x}
¿Xixiag a>g3 oiov òpyava nv) TroXvyopS'cù
-c Sfo<popa>v dio/¿ívcf) Vj tcùv c xpa/¿arcov , tvpt?v
hva rov 7ravlag xaìaprioai ¿\jvá/J)/Jov Xoyov ,
d è Xa/csfuvai Tifi (par) rijg yvàmcùg' ov /¿o-
vov ori iv rpio) rovroig rov x.ivJ'vvu oaXevovlog,
e e ¿'¡avoia Xoyca x) dxoti} dvaíxalov<à&e iv
£ yt n rovroùv, ú fe /¿tj 7rdvra '&£c/o7r¡ct¡<rai •
g ii ¡fio v x . 8 iveXa/¿<p0nvovg3 vi Xoyog vj<&evn(rev3 m
h ovx. e%a>pn<Tev dx.ovi peri xexaQap/uevn * è ^ ¿/¿o'tcog 60 evog rovreav fe 7rúvrcúV3%a>Xívetv dváyx,v¡ rtjv
i aXviQíiav ‘ d x x ’ l ori>(aj 0 r o lg aXXo r i ¿ i¿ á a ~
Jtsiv v7rKT%vnf¿evoig pagiov Troie! r o v Xoyov fe
k ev'tàfepjfexjovJ^tì r à v d x o v o v rm evX aCe ia , r S r o
1 evravQa n £ti/¿ía x a S i g a r a i vù ^ o x'iv¿vvog.
/¿. f i ? f i «s%/06ocT i(cij tö /¿ey'igov rcov
ovra>v e%ovng ròv dyàva, yjej rüg Qartipiag
m avriig, fe Tìjgmai&órtig rraoiv eXTr'ifrog 3 ocreo
rt/v Trtg-iv eiai Sep/ionpoi3 rooura 'z&gpoavno-
nponof Xoyqo3 i(ctj ^¡^¿oaiav rüg dXviSeiag ,
ovx evcreGeiav rtjv ev<tireiQeiav CfsroXauCdvovng,
n Travra n -zs-pooivr àv toporepov , vi rovg oixoSev
o Xoyiaptovg /¿eS àv 0 epyovrat3 %aj ràv ¿of/ia-
(« ) KatapZ yap, 8cc. Comb. fic v er tit : Puri enim efi
duntaxat eum attingere qui puruseft, &■ eodem f e modo habet,
nempe ©eW.
( b ) o 3 y uhm. Edit. $ J't uiixu.
( c ) KpuftuToii. Ita novemRe gg. fe x C o lb . O r . r. Paff.
& Comb. Ed. habent Kgtsrfiarai.
(d ) AccpiTrpvtty. Reg. hu. Jef. C o lb . 3. i.xupnelica.
( e ) àtama. Mente, ma lim. inteUigentid.
(/V IlaiTtc. C o lb . h. !Tj«f 5r«»T<e.
(g ) Reg. hu. ¡n au ta«* Sic fcripferat
Billius m Herv. ‘ ^ ,
( A) Ofiolas. Monet Gabrielius häc v o c e , xqualitatem
ufquequaque non fignificari ; quemadmodum nec in Or. de
amore erga pauperes : ^¿m f l/iolus ìtotbti. A lii
enim aliis funt miferabiliores, fed eorumnullus e f t ,
qui non aliqua mifericordiä dignus fit. L ic e i ergo plus
ffU^jCCt v e “ ta s ».^ duobus aut etiam fi in tribus
offendas, quàm fi in uno ; a jqu e tarnen ad eificiendum
ut clau dicet, fatifque eft, fi v e l uni tantum è tribus
impingas.
( * ) ° « w « * Deeft « in d uo b.Co Ib .
( e ) H tù, ÙK*irrm tùxkQua. Pietas religiofa demiffos,
oblequentes, & citra curiofitatem audientes homlnes
reddit, cum de mo ribus, de judicio , caterifque hu -
julmoai fermo eft ; verùm eadem pietas eosefficit
lu ipiciolo s , .cu n o fos , c au to s , relu tìantes , fi quis.de
\ Perfonas confiteri, atque cum flia quamque
proprietate.
X X X IX . Sed ád híec intelligénda , 6c
fatis commodè ac pro dignitate declaranda,
longiori oratione opus fuerit, quàm prafens
inftitutum, atque aaeò vita hax ferat. Quin
ad id potiùs, 6c nunc, 6t femper, opus fuerit
Spiritu , per quem folum D eu s , & in-
telligitur, 6c exponitur, 6c auditur. Puri
enim duntaxat eft, id attingere quod purum
eft , fuique femper fimile. Ha*c autem id-
circo in^ pra:fentia paucis commemoravi-
I mus, ut iftud planum fiat, ei > qui de tantis
rebus difputationem habeat, prasfertim apud
multitudinem, qu<e ex variis actatibus ani-
mique affedionibus conflata eft , ac mufici
cujufdam inftrumenti multis fidibus conf-
tantis in modum, variis pulfibus opus habet
, difficile ejuftnodi orationem invenire,
qu^ omnes concinnare ac feientiae lumine
colluftrare poffit : non modo quòd, cùm in
tribus his rebus periculum verfetur, hoc
eft in mente , 6c fermone, atque auditu, fi
non ad omnia, ad unum certè aliquod ho-
^ rum offendere neceffe eft; aut enim mens
minimè illuminata e f t , aut fermo elanguit,
aut denique auris haud fatis purgata minimè
excepit: atque ex horum uno perxquè atque
ex omnibus veritas claudicet neceffe
eft. Verumetiam quia id quod his , qui
aliud quoddäVn dottrina» genus profitentur,
facilem Òc plaufibilem fermonem reddit ,
hoc eft Auditorum religio, in detrimentum
6c periculum hic cedit.
X L . Ut enim de D e o , ac re omnium
maxima, atque ipsà falute, 6c primi omni-
) bus fpe, certamen habentes, quò fervidiore
fide priediti funt, eò etiam acriùs orationi
adverfantur, ac veritatis proditionem, non
autem pietatem, obedientiam effe interpretantes
, priùs omnia projecerint, quàm opiniones
eas quas domo fecum afferunt , 6c
dogmatum, quibus innutriti funt, confue-
tudlnem : atque hic affettus, de quo adhuc
rebus fidei difputet. Hoc autem ed rations fit , inquit Elias
qui ha:c obfervat , quòd illìe quidem ex morali dijciplina
utilitatem ornai periculo vacuam ad fe manare confpiciunt;
ifiic verò , de fpe ipsdque falute cenantes , fuam ip-
forum obedientiam , fidei proditionem exifiimant ;
unde f it ut citiùs quidvis prodiderìnt contemferintque ,
quàm eas fententias, quas domo fecum afferunt, ac dogma-
turn eorum, in quibus educati funt , confuetudinem. In his
E l i» , atque etiam Gre go rii verbis , trad ita ferirei
Santìis fidei mutandse ìmpofiìbilitas, u t ita dicam ,
mirabiliter elucet ; atque etiam ab erroribus , quibus
mens femel imbuta e f t , emergendi quanta fit d ificultas.
• ~ ( l ) o »¡»¿'uiís. Deeft in Jef.
(m ) XIpártK nanv iXvrífos. C o is l. xp¿Tt¡siráiro* tXwl^oí.
Prima fpes, inquit E lias , eftfpes in Deum ; fecunda , eft
falutis expeSiatio. Sed re&ius Gabr. qui ad h a c eadem
v erba a it : ita appellare confuevit Theologus excelfam il-
lamTrinitatem, Patrem, Filium G*. Spiritum Sanölum. Et
eft veré hic Gre go rii fenfus, ut ipfe exponit Or. x x x n .
al. x x v i . demoderatione fervanda : ro (¿tyw>, i n-arpbs,
x, oía, Xj eeyus mtvpturos tielyiaa-it , esd iftoÁoylu res irpárr.r
tXm^os. Id quod maximum eft, Patris, &■ F ilii, &
Spiritus Sanili cognitio, confeffioque primee noftrce fidei.
> ín) UfóoiiT. Reg. Z. irpóetiro.
( o ) Efxnrctj, Reg. r. 'IfxatT«!,
Spiritu íoló
Deus incelli-
gitur.
ß ifficilio r
orado coram
muldcudine.
Quidnam fie
quod eam dif-
ficilem reddat.
T a rd i tas
dicentis.
Ipía audien-
tis religio
prapoítera.
Ccecus fidei
zelus.