cognitionis exponam , quò faciliùs poifit cognita 6c comperta iniquitas ab omnibus
Hxrctico- evitari. Qu« etenim caufa, (a) quseve ratio extitit, ut quod docendum, & qüod ere- a
rum fcopus. dendum cundis Ecclefiis fuerat traditum, quódque Patres noftri, Apöftolici v ir i, contra
univerfas Haerefes, 6t maximè Arianam , quafi quendam obicem veritatis, quo otanes
aditus peftifers dodrin« obftruerent, {b) fando Spiritu mundati , catholicä ratione b
pofuerunt, (c) nunc magno nifu ab his , qui nunc elogio Arians labisaddidi funt, la- c
boretur auferri ; nifi ut Filium D ei mutabilem & convertibilem, utpotè (d) non de pro- d
pria Patris fubftantia conftitiffe confingant : (e) cui 6t initium ex tempore, 6t ortum ex e
nihilo , Öt nomen (/) ex altero habere femper docuerunt, propter quod faepè damnati f
funt nunc jam liberò öt fecurè {g) cundis Ecclefiis tradere öc infinuare poffint f Videtis S
ergo omnia eos in tradatu ipforum , non Evangelica fide, fed fubdolä malignitate ad fe-
ducendos fimplices quofque pofuiffe. (h) Undè non tarn fufpedum, quàmmanifeftum om* h
nibus effe debet, ita eos Deum ( i ) ex Deo pofuiffe, ( ut Arius tradere folebat, ) ut ex Deo »
fadus fit, non de D eo natus. Qui fi natus e ft , unius fubftantias eil: : Si fadus eli , verus
Filius non eft : E t fi verus Filius non e ft, nec etiam verus Deus eft. Aut fi verus Deus
e ft, & de Patre non eft -, duo funt, habentes finguli 6c voluntates proprias, 6c imperia
diverfa. V e l fi concordia tantum öc focietate unum funt, non tarnen 6c fubftantià verus,
Exod. vii. i . ut jam dix i, Deus non erit. Sic erit Deus 3 ut Moyfes Pharaoni, poteftate, non genere.
i/ai. 1.1. Filius quoque ita credendus e r it, ut per Ifaiam populo didum eft : Filios generavi 3 &
pf. lxxxi. 6. exaltavi. E t alibi : D ii eflis, & Filii altijjimi omnes vocamini. Sed öc primogenitus ita
Exod. i v . i j . habebitur, quo modo 6c Ifraél àD e o primogenitus Filius , appellatus eft. Necnon 6c
Colof. i . i j . primogenitus totius creatura 3 quafi in ordine fadorum primogenitus habeatur, ut ex eo
feriem quandam creandis mundi rebus aflignent.
Sublato V . D e n i q u e fu b l a t o , , id e f t , u n iu s f u b f l a n t i c e ( k ) v o c a b u l o , f im i l i t u d in em k
unius fubßan- g e n i t o r i s p o f u e r u n t , c u m a liu d f i t f im i l i t u d o , a liu d v e r i t a s . N a m 6c h o m o ad im a g i n e m
fimiìitudo prò & f im i l i t u d i n e m D e i f a d u s e f t , ( / ) n e c t a r n e n D e u s e f t ; n e c q u ò d D e u s e f t , h o m o e x - I
ventate poni- t i t i f f e c r e d e n d u s e f t . I t a öc F i l i u m D e i f im i l em v o l u n t , u t e u m a liu n d è f im i l e m , n o n d e
tur* ip f a u n a f a n d a Öt b e a t a P a t r i s fu b f t a n t ia d i c a n t . Q u i f i d e P a t r i s fu b f t a n t ia n o n e f t , e x
Gen. i . z6 . « « ovtuv e f t , id e f t , e x n u l l i s e x f l a n t i b u s , u t id em A r iu s d i x i t . S u b l a t o e n im i l i o q u o d
(m) ex Patre e ft, undecunque fuerit Filius , neceffe eft ut öc initium ex nihilo, öc ortum m
ex tempore habeat ; nihil enim fine initio, nifi folus Deus. Undè 6c F iliu s , ficut ipfe Do -
joan. x. ;o. minus, ait : Ego & Pater unum fumus. Quod ideò d ix it, ut duarum perfonarum vóca-
p f. xliv. i. buia, (n) in unius Deitatis majeftate demonftraret ; ficut Öc Propheta ex voce Dei : Eru- n
davit, inquit, cor meumVerbum bonum 3 dico ego opera mea Aegi.Vides ergo hoc Verbum
bonum Filium Dei effe , quem non aliundè, quàm de paterno pedore , 6c, ut ita dixe-
r im, de utero cordis Dei credimus (o) extitiffe. Et proindè eum Regem appellavit, quia o
joan. x v i i . ipfe eft {p) Rex Regum,6c Dominus Dominorum, cui 6c opera divina fubjeda funt : Om- p
n i d . i. i. & nia ■» inquit ) Patris, mea funt. D e hoc Öc Evangelifta : In principio , inquit, erat Verbum3
feqq.' ’ 6* Verbum erat apud Deum3 &Deus erat Verbum : Omnia per ipfum faäa funt3& fine ipfo
faäum eft nihil. Igitur quod in principio era t, femper fuiffe credendum eft. Sed nec
aliundè effe, ( q ) quàm ex eo qui principium non habet, id e ft, de corde Patris ; quia q
Verbum in erudavit 3 inquit, cormeum Verbum bonum. Non enim dixit : In principio faäum eft
princìpio erac, Verbum, fe d , in principio, inqui t , erat Verbum. Quodcunque principium Verbi affi-
a°um.SKUr gnare volueris, prajudicatum habebis, quia in principio, inquit, erat ; non quòd' duo
principia ex rerum diverfitate dicamus ; fed quia Sermo Filius femper cum Patre eft, Öc de
Patre natus eft ; ac proindè cujus origo principium non hab et, fempiternus cum Patre
credendus eft ; quia nec Pater poteft unquam fine Filio nominari, nec Filius fine Patre
vocari; ac per hoc (r) femper Filius, quia femper Pater. E t Deus3 inquit, erat Verbum/ r
Quod Deus eft, femper e ft, n e , fi femper non fuerit, verus Deus effe non poflit. Sicut in
( a ) Quave ratio extitit. S ic Ambr. In Cod. T e li. & ( k ) Vocabulo & c . Rom.. Chifflet. & Ambi, editio-
Amerb. Quce vera ratio exißit. In B ill. ed. Q u a verò nes : Vo cabulo , ìfMiinot, id. eft , Jimilem fattori fuo\ ,
ratio & c . M o x , & quod credendum. S ic Ambr. D e e f t jiofuerunt. Vetus autem Ed. 6c Codd. Vocabulo, iuoiéner y
6* in B ill. ed. , Jimilem geßori fu o , pofuerunt.
( è ) Sanilo Spiritu mundati. Vigiliana ed. Spiritu . ( l ) N ec tamen & c . Sic Ambr. In B ill. ed. Nectamen
fanSlo inundati. quod eft Deus , hoc edam homo conftitifte credendus eft.
( c ) Nunc magno nifu a b his qui nunc elògio. Ambr. (m ) E x Patre eft. Ambr. Pa ter eft.
Non fin e magno nifu ab his qui elogio & c . Obfervant ( n ) In unius Deitatis majeftate. S ic Ambr. In Bill.
Ambr. E d ito re s, Elogium aliquandò idem lignificare, ed. unius Deitatis majeftatifque 8 c c . Last. Cod. unius
ac formula quadam condemnationis. D eita tis majeftatem monftraret
( d ) Non de propria S i c A m b r . In B i l l . ed . D e e ft , de. ( o ) Extitijfe. Am b r . Natum.
' ( ? ) Cui ta initium. S ic A m b r . In B i l l . ed . E t qui ( p ) R e x Regum 8 cc. In A m b r . ed . hase fie le g u n -
initium 8 cc. tu r : R e x Regum : Deum Dominum; cui omnia divin a
( f ) E x altero habere femper docuerunt. A m b r . E x altero, opéra fuccumbunt, qui dixit : Omnia qua Pater habet mea
u t Jemper docuerunt. fu n t .
( g ) Cunâtis Ecclefiis. Am b r . incundlanterque Ec clefiis . ( q ) Quàm e x eo qui principium non habet. S ic Am b r .
( h ) Undè non tam. Am b r . Non jam tam & c . • I n B i l l . ed . quàm de D eo quod principium norierat.
( i ) E x D e o . . . non de D eo . Am b r , D e D eo . . . non . ( r ) Semper F i liu s . ..fem p e r e ft , ne. S ic A m b r . Hæc
e x D é o , g ç in t e r j e t a d é fu n t in B i ll. ed .
Sophiie nomine, quiafecúndum Apoftolum, ipfe eft Sàpientia Pat'rìs. Ego, inquit, ex ore i.C ~ . r. 24.
Altiftimi prodivi. Non ergo aliundè quàm de Patre , quia femper cum Patre¿ E t ideò E cd e. xxiv.
• Sapientia Dei appellatur, ut nunquam Pater fine Sapientia, hoc e ft, fine Filio fuo effe
a credatur. H x c eft illa Sapientia ineffabilis, quae (a) initio viarum Dei apud Salomonem , ?rov, vm.
vel condita, vel genita, vel creata deferibitur. Quam tamen fic conditavi d ic it, ut fem-
c b per eam cum Deo fuifle(^) demonftret. Quod enim initium Deo (c ) dabit, ut initium,
d C(^) quod Chriftus Jefus Sapientia Patris fit , 6c nunquam Pater fine Sapientia fua fit 3
poifit Sapienti« ipfius confignare ? Non enim ita Deus Sapientiam fuam condidit, quafi
e aliquandò fine Sapientia fuerit .: fed cimi initium viarum (e ) fuarum dicat, initium
. motys operis alicujus oftendit ; ut hoc initium habeat Sapientia D e i , quod de Deo pro-
f ceifit ad creanda omnia, tam coeleftia ( / ) quàm terrena , non quomodò coepit effe.
Ita creata eft Sapientia, imò genita ; non lib i, quia femper era t, fed his qu« ab ea fieri
. oportebat, ut quia qualis 6c quanta effet feiri non poterat, de effetìu operum fuorum ,
g virtus ejus & potentia nofeeretur, (g) ut dum Conditorem de conclitis «ftimamus, tum
magis timeamus , cùm fada miramur.
h V I. ( h ) C«terùm, fi tu ita creatam Sapientiam dicas , ut Filium Dei creaturam intei- Sapientia
'ligas; occurrit tibi Apoftolus, condemnans ,eos qui creaturam colunt, dicens : Propter £jnabcreata ’
quod tradidit illos Deus in defiderium cordis eorum in immunditiam , ut contumeliis a arcerno*
ajficidnt corpora fua in femetipfis ; qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium 3 & ECC 'ie[
XXIV.
coluerunt & fervierunt creaturapotiùs quàm Creatori 3. qui eft benediàus Deus infacula.
H « c e ft, inquam , illa Sapientia D e i , quae dicit : Ego ex ore Altiffimiprodivi 3 uni*-
. verfitatis conditrix 6c effeà rix , id e ft, Filius D e i , per quem omnia, & in quo omnia;
quia, ut Apoftolus d ix it, in ìpfo conftituta funt univerfa in calis & in terra, vifibilia & 1. Cor. vm
invifìbilia 3five Throni3 (ìve Virtutes3fiveDominationes3jìve Principatus,ftve Pòteftates : f i
omnia per ipfum , & i n ipfo condita funt 3 & ipfe e f i ante omnia 3 & omnia in ipfo conftant. ' 1
. Hinc 6c Salomon : Cùm f i t 3 inquit, . una 3 omnia poteft ; & permanens in fe 3 omnia Sap. vii. z?
innovai, & per nationes in animas fanctas fe transfert. Quod confirmans Apoftolus, ait :
In interiori nomine habitare Chriftum ; ut per quem à principio omnia fada funt , per Eph.• Ht11V
» 16,
ipfiim 6c in fine cunda falventur. - & feq.
i V I I;p( i ) Si dicis mihi òpoùr/ov, ( quod eft unius effentia nomen,) ob hòc nominari non Unius efoportere,
quia in Scripturis divinis non contineatur ; qu«ro autem , ò Homo , qui hoc nomeQ,
prohíbes, utrùm ideò nominari non debeat, quia fcriptum non e f t , ari quia credi ita d um !"™ '
non liceat ? Quod fi ita credendum eft ; cur non ita profitendum ? Corde enim 3 inquit R0m.x. 10.
•Apoftolus / creditur ad juftitiam 3 ore autem confeffto f i t adfalutem. Aut fi ideò nomi-
nandum non e f t , quia nec ita credendum , obtinuit Arian« labis affertio , qua» ideò
k Patrem 6c Filium unius ( k ) effentiae denegavit, quia Filium Dei modo ex nihilo,
modo ex Patre, fed ab alia fubftantia , quando v o lu it, 6c quomodò v o lu it , 6c undè
.v o lu it , fa&um inducit , dummodò aliundè eum , 6c non de eo , quod Pater e f t ,
- extitiffe confingat. Quem etfi natum dic it, fed hoc di£to tenus, quia rursùs omne quod
natum e f t , faftum intelligit, eò quòd 6c nos àD e o geniti appeliemur, quos conftat
.effe fa£turam. V e l fi Arianus non e s , & verum Filium, de vero Patre natum, non fa£tum,
I agnofcis, cur non eum cum Patre (/) unius fubftanti« confiteris f Fruftrà times , ò
Homo , profiteri quod credis : 6c fruftrà credis, fi ita non profiteris : 6c meritò H«re-
m ticus denotaris. E t quanquam (m) nunc immutaveris diflum, quo putaris prohibuiffe
Dei Filium nuncupari fa&uram ; fed cùm fubjungis : Sicut aliquid horum quodfadum eft;
ex aperto oftendis, non ob hocfafturam dici (nj noluiffe , quafi non debeat fa&us
.intelligi; fed non ita fatìum v is , ficut aliquid horùm quod faflum e f t , fed tamen
fa£lum. Aliter enim dicis fa£him, utpotè perfe&am creaturam, per quem fada funt
omnia ; dummodò 6c ipfum fadum intelligas , licèt non ita ut estera. Sed ut ad id
revertar quod dicis in Scripturis divinis, bfjtowiov, id eft , unius effentia vocabulum, non
invenir!, finge hoc interim fic fit , ut ubicunque fubftantia legitur, res D e i , non
( a ) Initio. Ambr. Initium.^ Annotant tamen Edito - qu& Apoftolus Philip. 11. i o . dixit : U t in nomine. Jefu
r e s , Initio legi in Codd. & in v e t. ed. omnes genufleétant, cceleftium , terreflrìum & in fer-
( ¿ ) Demonftret. Ambr. Oftendat. norum , & omnis lingua confiteatur. E t Moyfes
Cc ) D 'a b it.. . P ojjit. Ambr. dabis . . . poffts. Deut. x x x i i . 4 3 . Àdorent eum omnes Angeli Dei. Et
(. d f Quod Chriftus. . .f in e Sapientia fu a f i t . H a c 8c D av idP f . L x x i . 11. Omnes Reges adorabunt eum. Quod.
mterje&a defunt i» Ambr. • • quidem in Scripturis nondiceretur , fe d quia ipfe eft Sermo
f e ) Suarum. S ic Ambr. Deeft in B ill. ed. Filius omnium opifex. Sed dicis i/utént» nominari non
( f ) Quàm terrena 8cc. Hiec fic leguntur in Ambr. op ortere, quia . . . quiero Cr e g o , 6 Homo & c .
Quàm terreftria , non quo coeperit effe in Deo. Creata eft ( k ) Effentia. Ambr. Sulftantice.
ergo Sapientia & c . ( / ) Unius fubftantia confiteris ? Ambr. unam fubftan-
( g ) Ut dum & c . Ambr. ut quod de conditis a /lim a - tiam dicis ?
_mus , tunc magis timeremus & c . (ro), Nunc immutaveris. T e li. Cod. & Vigil. ed. non
( h ) Caterilm f i t u . . . in fa c u la . S ic Ambr. H « c de- immutaveris. In Ambr. defunt nunc & non. Sed adnotant
fu n t : in B i ll. e d . _ E d i to r e s , non immutaveris3 h au d redto fenfu. d ic i.
f i ) S i d ic ism ih i. In A m b r . ed . fie le g i tu r : Sed d icis ( n ) Noluiffe. S ic A m b r . In G i l í . & R om . & B i l l .
mihi IfM wm , id eft , u n iu s fu b ftantia; nomen , ob hoc e d d . voluijje, Q u o d A m b r . E d i to r e s perperdm d ic i
ponas quam Creatorem adordnt , fervantes eadem utique putant«,