schüren en hooibergen in vlam had gezet en het vuur zieh ver-
delgend over de stad had verspreid, werd ook de kerk, evenals
het raadhuis, grootendeels verwoest. Het schip werd niet lang
daarna weer voor de dienst geschikt gemaakt, het koor eerst
tegen het midden der volgende eeuw hersteld. Van de zijkapellen
hieven er slechts enkelen over, zoodat de oorspronkelijke vorm
naauwelijks meer herkenbaar is. Vau binnen prijkt zij met eenige
met wapens beschilderde glazen op het koor en met de marineren
graftombe van J o h a n T h e o d o o r , baron von E r i e s h e im,
die deze gouverneur van Heusden door J. Ma r o t voor zieh
zelven heeft laten oprigten, en waaronder hij ook begraven is,
al had hij in 1728 het bevelhebberschap van Heusden voor dat
van den Bosch verwisseld. Vooral het hoofd en de handen van
het wit marineren beeid, in het harnas te midden van vaandels
en krijgswapenen op een grijs marmeren sarcofaag uitgestrekt,
zijn van uitstekende bewerking. Overigens vindt men in de kerk,
vooral onder het orgel, een menigte van goed bewaarde zerken,
die ten volle zouden verdienen, dat een ingezetene der stad tijd
en lust had om heu naauwkeurig te beschrijven. De redactie van
het Al g eme e n Ne d e r l a n d s c h F ami l i e b l a d zou er zeker'
gaarne een plaats voor inruimen. Bij onze omzwervingen zagen
wij menig kerkgebouw, waarin kostbare bijdragen voor gesuchten
wapenkunde zouden te verzamelen zijn, maar onder die allen
bekleedt de Heusdensche kerk, door het aantal en den toestand
harer grafzerken, zeker een voorname plaats.
Geenszins zonder belang is ook de Doelen v an de o u d e
S c h u t t e r s van d en v o e t b o o g van St. J o r i s . De ,/jonge’
of „nieuwe” schutters hebben sedert lang opgehouden te bestaan,
maar de „ouden” zijn er nog, al hanteeren zij tegen woordig
voetboog noch vuurroer meer. Hun gebouw, dat een paar ruime
zalen en een’ grooten, lommerrijken tuin heeft, is thans niet
meer dan een söcieteit, aan gezellige zamenkomsten der leden
met hunne dames gewijd, en uit de rijke fondsen wordt in den
wintertijd ook wel onderstand aan behoeftigen verstrekt. Merk-
waardig zijn echter de oudheden, de geschiedenis der vereeniging
betreffende; en sedert een lange reeks van jaren bewaard. De
Heusdensche schutters lieten zieh wakker gelden in menig heir-
vaart. Meer dan een versterkte stad hebben zij helpen winnen;
voor de sloten van Ha g e s t e i n , E v e r s t e i n , Go r k um en
andere vaste bürgten woei hun banier. Hertogen van Brabant
en graven van Holland schonken hun voorregten en bezittingen
en tal van giftbrieven zijn er nog van te vinden. De schutters-
ordonnantien van 1577 en later zijn er nog over en de naamlijst
der leden omvat vier eeuwen, — van 1476 tot, 1876. Een sier-
lijke kast van 1588 bevat de oude schuttersgelofte. Tal van in
den wedstrijd behaalde medailles getuigen van hun bedrevenheid
in den wapenhandel en vooral opmerkelijk is de schat van zil-
veren Schilden hunner hoplieden. Een overoude voetboog met
koker en pijlen hangt aan den wand en een menigte kannen en
drinkglazen getuigt, dat in vroeger dagen, evenmin als nu, de
gulle vreugde bij den beker werd versmaad. Blazoenen en vaandels,
eigenaardig bij zulk een vereeniging behoorende, worden
niet gemist, en eenige oude schilderstukken verhoogen de be-
langrijkheid der verzameling, die met regt de trots van Heusdens
burgers is.
Van Heusden af is de oude rivierarm voor schepen en stoom-
booten van weinig diepgang bevaarbaar, maar wij ontvangen toch
in de smalle geul tusschen de biezen meer den indruk, dat wij
in een sloot varen, dan wel, dat het de wateren der Maas zijn,
die onze ranke stoomer doorsnijdt. In vroeger dagen liep de
Oud e Maas , waarvan wij hier en daar de overblijfselen nog
gevonden hebben, na de muren van Heusden te hebben bespoeld,
in W. rigting door het land van Heusden voort. Nog vloeit zij
daar als een onbeduidend stroompje, totdat zij zieh, een weinig
ten N. van Geertruidenberg, in den archipel van het Bergsche
veld verliest. Door en na de vreeselijke overstrooming van 1421
werd de toestand der landstreek en de loop der rivier zeker