B £ $ - G H R . Y V I N G E V a n
gent, en dc aardbevingen j die *t onder- derides
1 36
blyven zitten , en ’er zoo om de aange-
naamheid , alzoo die koelte in ’t eerft
yerquikt, in te blyven leggen flapen 3 die
dan lam weer. op ftonden j vöor al wan-
necr zy den beker wat te ilerk gelicht
en zig in *t drinken van Saguweer (een
zekere witte drank , die men bitter
.inaakt) vergrepeh hadden. Dit laatfte,
als men zig daar wa,t te lang aan verflaaft
heeft, geeft aan de Saguweer-drinkers
•die bleeke kouleur 3 en de zo genaamde
Land-ziekte, die men niet aan hetLand
(dat zeer goed) nog aan dien .drank (die
t matig gedronken, zeergezond, is) maar
aan de onvoorzigtigheid , cn onmatig-
heid van deze en gene menfehen moet
toefchry ven , die geen agt op de onge-
makken van een land, die men gemak-
kelyk myden kan , riog op haar zelven
Üaan 3 maar zieh fchandelyk verwaar-
loofen s ’t geen by overtuiging te ge
makkelyker te gelooven is, alzoo jkonder
de inlanders noit eenig menich ge-
zien heb, die of iain, o£ zoo flets, ver-
vallen , en landziek van gedaante was,
en die egter 00k Saguweer drinken 3
maar niet in de lugt, die fnagts door de
fware dauw vry koel , ja koud werd,
. zullen blyven leggen flapen.
Egter heeft men dit land öyer 50 of
40 jaaren voor 200 öngezond (voor all
zedert de zwaere aardbeving) uitgekre-
ten, dat ’er zommige Landvpogden,en
Predikanten niet na toe wilden 3 dog de
verftandige Heer Padbrugge (gelyk 00k
eenige Predikanten in die tyd) met zul-
ke beuzclingen zoo lang lacchende, tot
dat zy zelf deondervindingdaarvan had-
deii , zyn ’er egter na toe gegaan , en
hebben dit land zeer goed in zig zelven
gevonde’n.
Ödmak Wil men zeggen , dat die Heer, en
vande zyn'Gemalinne, egter lam van daar ge-
komen zyri3 het is waar3 dog haar Ed.
\fras van een zeer zwakke en szieke ge-
fteltenis , waar by eenige ongeinakken
van ’t land körnende , zoo zyn die wel
geen Porzaak van hare quaal geweeft,
maar hebben egter bclet , dat zy daar
heeft können herftelt werden. En wat
dien Heer aangaat , hy heeft dit onge-
mak op ’t gebergte van Sqyagekregen,
van ’t welk zyn Ed. op zekere tyd af-
komende , en wegens de hitte wat
ilerk bezweet, en de iierkfte in verre
na niet zynde, zyn Ed. door een zware
en zeer. koude regen oyervallen wierd,
waar aan hy koit daar aaü lam geworden,
en gebleven is , hoedanig ik
zyn Ed:, wanneer ik te Amisfoort eenige
tyd by hem t’ huys was, nog ont-
moet heb.
Heer
Padbrugge’s
Lam-
heid.
DeSay-. Een groot ongertiak , en fchyn van
worpen is.. . . . ' .Jaars.
* Het Regen-Moeflon begint in de »Moefim
Maand^May , wanneer de Ooften- en betee-
Zuid-Ooften-wind voor een half jaar|“ tin t
(of eigentlyk maar voor vyf maanden,
alzo Oftober de wyffel-maand is) doorfoenvaa
waejen. • r 'tjaar.
Dan is men met zeer zwäaren re- Het Regen
gequelt, die op zyn zw'aarfte totingen-
Angüftus duurts en dan kan’t zomtyds MociTon,
weeken aan malkanderen 3 gelyk ik dat
eens byna zes weeken aan een zag $ nagt
en dag zo llerk regenen., dat de wegen
alom blank ilaan, alzo ’er behalven het .
water 3 dat regt nedervalt 3 ze,er zware
ftroomen van ’t gebergte (daar zy diepe
en zigtbare voreh in nalateü) met een
groot geweld na dp laagte komenafitor-
tenj Men kan van beneden die regen bo-
ven in’t gebergte van So ja wel een quartier
uurs van te vooren hooren, als meil
om .laag nog van geen regen weet.
Deze zware regen belet egter geen-
zins , dat lieden. van 'fätzoen malkanderen
dan zoo wel , als op. andre tyden-,
bezoeken , alzoo zy draagftoelen heb- g
bens in welke zy geruilj en droqgdoor
2. ilaven van ’t een in ’t ander* huys o-
vergebragt werden. Qpfc verquikt die
regen niet alleen de menfehen 3 maarook .
het ganfehe land,en.de zelve is 00k (als
zy niet te lang duurt). voor ,de Nagel-
boomen , Speeery - boomen , en gei-
waflen van dien aard vooral^zeer noo-
dig , alzoo anders de thüyüen ten eer-
ften daar door lyden.
Het wonderlykfte 3 dat ik egter in Met de
die regentyd hier vernomen heb isi, nodige
dat, hoe ilerk het 00k ’s morgens mag
geregent hebben , de .wegen ’s namid-'erlver;
drgs, zoo ’t dan droog weder is^ gelyk endebe-
dikwils gebeurt, vplkomen droog zyn. P^in§ ’er
Dit is een teeken 3 dat het land zeer
fpongieus, en hol is, alzo ’t in die körten
tyd dat water inzuygt. Ook is de
grond zeer fcherp, enaluynagtig, ’tgeen
de zoldaten beil aan hun.bloote voeten
gewaar werden 3 dog het is te verwon-
deren, dat deze regentyd niet ovef alle
eilanden op eenen tyd doörgaat 5 want als
’t in ’t eiland Amboina regent, dan is ’t
op Boeroj Manipa, en andre plaatzen
qm de W e il, fchoon weder» Ja zelf
als ’t aan de Ooil-zyde van Hoewamo-
hel ’t regen-Moeflon is , heeft men aan
de Weit-zyde het drooge Moeflori.
Een wonder in de natuur, dat niet wel
te doorgronden is 3 Jhoewel ’t Regen-
Moeflon anders gemeenlyk wel totaan’t
eiland Celebes doorgaat.
By dien regen heeft men zomtyds Swaare
zware winden , van wellte ik die uytfoenai,
deze onge^ondheid des Lands geven werking gezien heb, dat zy takken vanbevin-
0 ety- twee zaaken, te weeteii, de fwaare re-1 boomen, een vat of twee dik, als een gen hier.
A M B O I N A.
Het-,
dröög
Moes-.
rietje van een fcheurden. Ook gebeurt
het Wel , dög zelden , dat zig ander die
regen en wind aardbeving verriiengt.
; ¡ Een van de grootile ongemakRen hier
teland isdc aardbeving , die hier zeer
gemeen is, en dikwils vöorvalt. Men
heeft die gemeenlyk, of in de maand October
pn November | of anders Januari,
Februari, en meer andere maanden'van
het Weiler , of droog- Moeflbn,datmet
: den Weilen en N oord-weilen-wind in-
November of December begint, die
dan tot Maart of April doorwaeit,
welke laatfte maand weder de Wyffel-
Maand is ,. in welke men geen vaften
wind heeft.
In deze Wefter-Moeflon is ’t zeer
heet,- maar egter 20 niet, of de winden
-verkoelen de lugt, en matigen die hitte
zöodanig, dar ik ’s middags ten twaalf
uuren te peerd door ’t botch , zonder
hitte te voelen, gereden heb. Anders
is ’t in de zon van p tot f uuren vry
heet, maar na dien tyd zeer gematigt ,
-zonder dat men van eenige hitte weet.
-Die hitte is egter in opzigt van den
grond dan zo ilerk , dat oude boomen
’er van können verwelken en uytgaan,
ja ’t aardryk kan ’er af fplyten , en tot
io voeten diep in de grond opdroogens
zelf de rivieren können ’er door ophöu-
den te loopen 3 en in zulk een tyd hebben
de vogtgeerige Nagelboomen'veel
te lyden, die dan wel met menigte kon-
nen uytgaan.
oin ’t gemeen heeft men ook de Aardbevingen
, als na fwaare hitte een ilerke
aanhoudende regen valt, alzo dan de
zweetgaten van de gront geftopt, ertde
.dampen ’er in beilooten, of wel de on-
deraardfehe vuuren , door andere rede-
nen.gaande geraakt-zynde, het aardryk,
bewegen 3- dat wel het zorgelykfte in
Oktober , en November , om dat dan
de hitte op zyn iierkfte is, en de regen
zomtyds nog niet ophoud , hoewel -ik
de zelve in de 4 öf f volgende maanden
mede wel ilerk gevoelt heb.
De fwaarfte Aardbevingen, hier be-
kent ,zyn die van de jaaren 1644. 1671.
in Oftober 1074. den 17 Februari, 1687.
den ip. Februari, gelyk elders blyken zal,
geweeft. . .
Sware In die drooge en heete tyd heeft men
Donder.nu en dan ook wel fwaren donder/, zo-
der^ee-^.danig dat ’er verfeheide zware boomen
ncn. van boven tot beneden geklooft, ilen-
m eene gedaante , lengte , en kleur 3 behalven
gen van-fchepen, voor’t hoofd leggen-
ae, door de donderfteenen (dat by myn
tyd gebeurd is) uytgeboort , en ver-
fcheide fteenen daar van gevonden zyn.
Ik heb.’er van in myn handen gehad,
gelyk die aan de wortels der boomen , of
aan ’t einde van zoo een kloove, gevonden
waren. Alle waren ze. by na van
m Deel.
een, die ik verfchillende gevonden
heb. Zy hadden de lengte van een
kleene fpan^de breedte van anderhalven
duym, de verwe van deKerk-leyen, eh
waren aan ’t eene einde fcherp, even als
een beitel. ‘ Ik laat anderen , die ikweet,
dat dit tegenfpreeken, hun oordeel vry j
maar verieeker ljen, dat ik alle voprzor-
ge gebruykte, om dit in den grond
na te fpooren , en dit volflagen waar
bevöndenheb, dat onmiddelyk op den
donder die fteenen gevallen , die boomen
geklooft, en die fteenen (eens twee
by een) aan’t einde der klooven gevonden
zyn. De eene fteen , die verfchii-
de, en die ik in Banda ontmoet, en al-
daar befchreven heb , was van een ko-
pere of metal-agtige kouleur , en van
een geheel andre gedaante.
Een van de zeldzaamfte zaaken is ookwit-wa-
h e t wit Water ^ dat men h ie r in Am-terhier,
boina heeft. Hetheugtmy, dat ik het
de eerfte maal van myn leeven by een
flauwe lichte maan ’s nagts ‘ gewaar
wierd , ziende toen de Zee zo wit als
melk, zo dat ik tuflehen de zelve, en
de toen niet zeer licht zynde lucht by
na geen onderfcheid zien kon , dan dat
ik van verre de eilanden van Banda, zieh
zeer zwart in die Witte melk-Zee op-
doende, vernam, hoewel men by dag geen
verandering ter wereld aan de zee be-
foeuren kon. Ook wil ’t zieh met ander
zee-water niet vermengen, dat men
bevind daar ’t ophoud , en yfelyk by
nagt ftaat.'
Men verneemt dit wit water meefi:
hier om ilreeks tuflehen Banda, en de
Zuid-Oofter Eilanden, en ook met groo-
te ftreepen ontrent Amboina. Men
heeft dat tweemaal ’s jaars , met de
nieuwe Maan van Juni en Auguftus.
Het eerfte noemt men het kleen,en ’t
laatfte het groot wit water. Men ziet
dit. niet alleen tot Ambon , maar ook
zelfs tot Boeton en Macaflar toe , en
hoe *t ongeftuimiger weer is , hoe’t
meer regent, en hoe de Zuid-Ooften
wind fterker doorWaeid , hoc dit wit
water zig meervertoont, waar uytmen
afnemen kan , dewyl het in ’t eene jäar
zwaarder en ilormagtiger weer , dan in
’t andre , is , men dan na evenmatig-
heid van dien ook fterker , of minder,
wit water heeft 3 ’t geen zeer gevaarlyk
-voor kleene vaartuigen is , alzoo ’t belet
de zware dyningen van de zee gewaar
te werden 3 ook doet het de vaartuigen
, in dit water leggendc, zeer
licht verrotten.
In de maanden Juni en Juli is de zee
maar flaauwagtig wit , maar eer dat in
Juli begint op te houden , begint het
groote wit water in Auguftus, by ’t
S welk_.