34? B E S C H R Y V I N
Capiteinen der Nederlandfè, of der Lading
Swarte Vry-lieden , eh 'ook die der
Chineefen, door zekere Schippers, die
Vf op die Vaartuygen zétten, voor zig
laten vijren, hoewel ook cenige voorria-
me Vry-lieden nu en dan Teff daar mède
na Batavia, Mailaflar 3 of eldérs heilen,
trejeken, hüurende daar op io. of
lo Matroofcn, tot 3 Ryxd. ter maarid,
hoewel andren ook wel zeker gèdeelte
mögen inleggen.
Wat Die na Macailàr varen, zyn pas io à
Waarcn 12 dagen onderw’eeg 3 vcrtrekkende op
Mac^Tar ’t eynde van ’t Oofter-MoeiTon , en in
hier ’t begin van ’t Wéfter-MoefTon wederbrengen.
kerende.
De Waarén , die zy mede brengen,
zyn verfeheiden. De Hoofcl-lading is
Ryft, die zy vóor 7 , 8 , of 10 Ryxd.
daar inkoopen, en'weer voor z y , of 30
- Ryxd. contant tcri eerften verkoopéri.
De andere waaren zyn, ajuyn, look 3 ge-
droogd gezouten Hertebceftéri- Vléefch
hy Picoìs (alzo die diercn by dùyzen-
den daar valleri,en by grooteJàgtc'n tot
z à 3000 gelyk neaergeveld .werden)
■ àllerley gedroogde , èri gcfprengde
Zoute Vifoh, gezoute Eyeren, die men
ih K le y , met zout gemengd , in-
legtj ènin pottén vcrvoerd, en die ecn
jaar, en langer können duuren (Ragi,
een Compofitic van verfcheide ingredi-
enten, die ontrént een ftuiver groot, eri
witagtig is, en tot het maken van Brom,
een feldfame inlaridfe drank , gebriiykt,
en oqk wel uyt .de hand verkogt, en ge-
geten werd) veel kopere Bekkens, Cus-
pedooFs of Spuw-pötjens i Thee-ketels,
Kandelaars,’ èri arider Huysraad van Köper
, dat daar gemaakt, eri zecrgoedkoop"
ingekogt werd, alzo ’er op MacaiTer, of
eygcntlyk 4op ’t Eyland Celebes , veel
Köper valt , en zy zelf alles d'agir van
weten te gieten. • Zy brengen ook hü
en dan wel een Peerd oyer, en ook wel
Padi, .of Ryft in de Bolfter , voor de
Hoehderen , Peerden , en ander Vee,
als mede allerley Wannen , fync Man-
den van Rotang, en vooral (hoewcl
daar nauw op gelet werdj Slaven en
Slavinnen, MacaiTaarfche Kleeden, daar
geweven ,.Konings-vifch, in pötten zeer
GtE y a k '
met Ryft , Zout, en andere Yai*Bafaaken
te verforgén, cn om den Amfiocn, ?via
zo zy die hebben , daar in ftilte te ver-w^
paflen , alzo een pikol van dezelve daaraaavocs
zeer veel geld, eri dè Javanen die metrcn-
Tabak mengen_, en dit dan Madat rioe-
men, waar op zy zeer verfot zyn , om
dat dit hen (zo zy voorgeven) zeer lustige
gedagten, en ook kragt in ’t by-
flapen geeft} behalven dat hen dit in
fommige voorvallen, en in tyden van
Oorlog, zeer Verwoed maakt, en aan-
fpoort, om dolfinnig op de vyanden los
te gaan , en zelf in éeri gèVélde Piek
zonder fchroom te loopen.
Daar na op Batavia aangierénde , nomea
zy van daar hèrwaards vélcrley fv-
nc cättoene Kleeden, als Küft-Chitfem
Suratfe, Bengaalfc, eri andre dito’s Kuft-
Koùflèn , allerley Boven- Leder , Ben-
gaalfe Botcr, Hollandfe Boter, cn Kaasj
Hammen , geróokt Vleefch , Franfche
Wyn, Hollands Bier, Tarw, Bengaal-
fe, of Caapfe ingelegde K ool, Brande-
wyn, Tabak , Pypen , Perfiaanfche cn
Caapfe Wyn 3 allerley Chineefche en
Japanfche . Waren, droöge Garheclen,
Kuyt van Vifch , mitsgaders alles, dat
maar voordeel geven kan 3 dog zy können
op Macaflar, Bali, cn Java met
geen ander geld ,• dan met Spaanfchc
Realen, ofKopftukken , té régte ge-
ralcen.
Dé fpprten van Geld , in Amboina ^
gangbaar, zyn Sesthälven (tòt 6 ftuiversyoof
idér) Dubbeltjes, Ducatons (tòt 13 fchet Geld
lingen ider) Ryxdaalders, Ropyen (tòt11*“ ■
¿8 of 30 ftüivefs) en in oude tydén ook^nnì|
wel Goude Coebängs (van 24 gl. of ia
Ryxd. ider) Itfeif>otje!s (i z| Ryxd. ider)
dog dìe zyn zedèrt ’t jaar i6po. 31 Oc-
tober, na Baravia ontboden, gelyk men
ook in ’t jaar i<Sp2. 14 Febr. met zeke-
getsiapté of geftempelde Ducatons
deed , die men zèderd mede niet gefien
heeft j dog alle die foorten van geld zyri
op de vòornoemde plaatfen niet gang-
baar, en tot den handel onnüt.
De Ryft òp java koft hen iy à 16
Ryxd. de Cojang , of ecn Javaanfch
Laft, dog deze is duurzamer ahs de Ma-
caflaarfe, cn werd dairom ook betergenet
ingelegt , Zyde Stoffen met Goude fchat.
ftreepen , Calappus-olie, Endvogels, Een laft werd gemeenelyk op 3000
Ganfen, Köebeeften, Wafch, Honig,1 porid gerekend j dog een Cojang is by
Chineefche Boontjens (die, gebradenlna wel ïoôo pond meer , ’t geen hen
.zynde, zecr aangenaam by de Thee-bak I dierhalven ’c Laft pas op 12 Ryxd. doet
zyn) en meer andere fnuyftcryen, waar komen. Het Lait Zout koft hen pas 2
™op ¿a1l ~ee*nn ffrr-aeje winft overfchieteri kan,|Ryxd.,c 2y hicr wej ¿^-Ryxd.
vooral, als zy , op hals en kraag aan,''
wat Amfioen mede nemen.
Die na Java, of Batavia vertrekken,- _______ ___ ____
Java’s -8^° ontrent die zelve tyd derwaards,l.ncri, en andrc Confituuren mccr, ook
N.O. ,en gicren op Greffic, op Java ’s Noord- Koebeeften , Peerden , Djati-planken,
KuiljOf. Qoftcr-deel, aan, om .daar ecrft hurinej Grocrie Erwetcn, allerlcy- Droguen,
Dja-'
En welke
zy Yam
er voor.
Ook brengen ¿y van daar veele Enden,
,- Garifcn, Chineefche getonfyte Limoe-
■AIM b o
Djarac-ölie, Aard-Olie, Javaânfch Ca- diè
tpen- Gären, Javaanfchc Matten,fy ne Ro-
tang^matten, Javaanfche Kleeden 3 fcho-
neAjuyn Look , droogc zoute Vifch 3
Indigo , en zekere appelbloefeme Verw
Kafomba genaamd, Parangs 3 Kriflen 3
Javaanfche Gongen 3 kopere Bekkens |
Cattoen, Capoc, Kook-potten } Mar-
tavaanen j Gorgcletten . (aarde Drink-
fleffen j wäar in ’t water zeer koel blyft)
en bonderd andere fnuy fteryen j en alle die
ldeene dingen geven de meefte voördee-
len.
Wathier Van Bali voeren zy zeer goedc ilaven,
tan Bali, de befte naaft de Maccaffaarfche, mede.
Bima.cn vailen Wat bruyner 3 dog zyri veel
SaTt-gctr°uwer3 wel zo neerftig,en öpver-
fenaan- re na zo gevaarelyk niet , alzo de Ma-
iebragt caiTaaren veel Hoogdravener van geeft,
«“■d- en moediger door den bank zyn. Defe
werden ook meeft do.or hun eygen Vrien-
den 3 mede buyteri hun weten, verkogt,
wcshalven zy wel., in gevegten tegende
.vyanden op de Chaloepcn h'et te quaad
¿ir': krygendc, geen fwaarigheid maaken o-
r verboord te fpringen, en zieh te ver-
drinken , vaftftellende 3 dat zy in hun
land ten eerften weer zullen opkomen.
Het zyn. groote Hanevegters, gelyk ook
de Macaflaarcn, en Javaanen , -die daar
by alles zouden opfetteni De Prys van
. een Balier loopt gemeenelyk op 70 of
80 Ryxd. Men vind onder de Slavinnen
van die Ndtle veel goöde Doftöres-
ien, cn zeer ervarene Vroed-Vrouwen-,
die voor- hare Meefters ceft grööt geld
maandelyks opbrengen.
- Men brengt van Bali ook wel fchöö- i
rie Köebeeften, die veel fwaarder als de
Maccafäarfe vallen.
'i Zy gieren ook wel eens op Bima (op
’t Eyland Zumbawa, mede onder Macas-
fhr ftaaride) aan, van waar zy kleene,
dog uitneemendc goede Peerden, San-
delhout,' en Slaven mede brengen.
Daar.zyn ’er ook,' die na Ternäte,of
wel na ’t Eyland Bangay (volgens Per-
mifTic , in ’t jaar i6p8. 11 Jan. beko-
meri) en deXoela’s, (dat in’t jaar idp4-|
.23. Feb. toegeftaan is) ,vaaren, van waar
-zy Ryft,’ Slaven,.Tambocfe Swäarderi,
witte Turlcfe,Bo'ontjesj Vogel-nesjeris,
Bekkens , Goud , . Kleeden 3 Wafch ,
Honig3 Matten, gedroogd wilde-Köe-
jcn-Vlecfch , Hertc-Vleeich, Hoendcrs,
End?vogels,’ cn meer andre waaren,
mede nemen , die zy dan1 aan ider ver-
koopen , dog mögen aari Cerammers
geen Ryft , volgens verbod Van den 6
April 3 idSo. uytventen. -
Hier van nu leven deze Vry-Heden
niet aUeen 3 maar de vermögende ge-
veri hun ilaven werk met Hout-Zagery-
en,‘(dat.alles met hand-zaagen gefchied)
¿n met Stcen-Bakkeryen: andere laten
H N A. 34^
äls Metfelaars 3 Timtberlièden^
Klecr-makers,. &c. om dag-loon by de-
zen en genen werken , of zekere Maand-
gelden voor huri Meefter opbrengen,
nöüdende de helft vöor "¿ich zelven, en
riàdeihànd zieh daar vobr 'Vry-koopcn-
de.
Daar zyri ’er bok, die hen Bràtid- Envart
houd laten kappen , of Böbbers ma- watvoot
ken, en doen Viflchen, öf Hen naCam-
bcllö rhet een Pas fendbn om Koe- jen
beeilen 3 die daar övervloedig zyn, te Vryli&i
fchieten 3 eri dat vleefch te droögen, of*16**11*“
in' te zouten. .
Anderen geneeren öch met Saguweer,-
of Towak te tyfferen 5 ook met ecn
part in de Aräks-Brandtryen, of wél om
eenigd andèrë Page, geheel, of tendee-
le , aan te nemen j op welke Pagten zy
dikwils groot voordeel doen, met fommige
Lorrendrajers , aan te halen 3 dat
hen ook wel eens mislukt 3 vooral, als !
’er de Landvoogd , of Oppeirkoopman,
deel in heeft 3 en oo'k wel op andre wy-
fen inèèr3 waàr van ik verfcheide ilegte
voorbeelden gefien heb.
Het gebeurde cens, dàt de Holpita-
lie’r Mr. Mariyn Schathouwer, door i-
raand vân zyn, yoIk, wegèns het flagtcn
van een Verken , dat hy niet aangege-
ven had , verkljkt , en aoor den Pagter
van ’t Beeftiaal 'daar ovdr1 aangefproken
zynde, hy hem vriendclyk binnen, verfügt
, een ftoel fette , en öndertuifcheri
hem ecn lekkef fbopje fchonk-, waar
van die Pagter , Hoe zeer hy zig oök
bedwong3 zoo fchielyk aan den afgang
raäkte, dat hy niet in ftaat was, om van
"t Verken te fpreken, fohoon hem de
Mr. daar nu- zelf toe aanpordè. Dog
ziende , dat hem de mbftaart ondertus-
fcheri dé broek väft onder uytliep , be-
gon hy hem wakker om zyne vuylig-
heid en onfatfpenelykheid uyt te fcheL
deft,zeggertde3 dat, Zo hy weer in zyri
huys quam,' Hy hem ’er mei ftokkenuyt
zou flaan 3 dog de Chinees quam noit
i weer om van’t verken tefpreeken, jaals
hy dien Mr. van verre maar in ’t 00g
kreeg,' liep hy wel ecn hcele ftraat om,’
bin! h'éni te ontvVyken. ,
't Hout, dat de Chineéfcn , of Bor-
ger-Vrylieden doen zaageri, gelyk ook
de Steen, en Parincri , zyn altyd of aari
de Compagnie (die ze' ook wel elders'
vèrfend) or aan befbndere Lieden, aan-
■fto’nds voor Contante pennin^én ? alzo’
men in Indien van geen Borgen weet,'
’verkogt. y .
Brandhbut., Vifch , gedyoqgd y leefch,’
können zy médë àltyd aan. pârtiçulicreri
quÿt rakem" Iri de lateiej tyderi maak-’
té eeri Amböineelche Möqr', Haßan
Soeleyman, gënaamd, met zekèréri Landvoogd
3 over ’£ Höut-Zaagcn ceri Cön-'
X r y tiraär,»