wß B E S G H R Y V I N G E ' v a k
gene, die ’er af opkomen , langer, in
de fmert, ,eten diepqr in , en laten by
fp'gevolg zecr diepe ud-teekenien.
Hun manier nu om, die de Kinderr
pokjens hebben, tc behandelen, is deze.
Z y houden hem (vermits ze zig gemee-
nelyk met cen Koorcs van z of 3 da-,
• gen voQr ’t uitbreken ppenbaren) ftil in
een yertrek, dog lugtjens ,gckleed,e-
Hoezy yfii)we);.buyten alle tpgt,.tot datdepok-
dersbe- JCQS ?en^g“ ns beginnen ,te fwellen ¡, dat
haivde-" f°°- ^gpn de negende dag is. Danwas-
Ien. len zyhen , iong o fo u d , tweemaal
daags met kil koud water van ’t höofd
tot dp ypeten , tot .triUen enbevens toe,
of zy brengen hea,. na dat de gelegend-
heid, is , wel in deirivier , tot tyd en
wylen dp pokjens ryp,, en droog zyn.
Ook eten dip menfehen niet, dankoel
endp bedienen zig meeft van köe-
le.dranken. - .. , ¡¡äse x..
De Am- ft Men.heeft daar nog een byfondere en
bonfehe Cjuaadaardige foort van Pokken , die de
Polte inboörlingen van dat: Land*; öf d’Amboi-
neefen alleen, en zeer zelden andere in-
landers, ofhoUanders krygen. Zy.zyn
immers zoquaad, als de Spaanfche Pok-
ken* en werden oök door dezelve mid-
delen gpnefen. Jonge kinderen, lieden
van eenige jaren , ook oude lieden , en
alzo menfehen van allerley oüder, krygen.
die van zelf j. gemeenelyk maar
eens, en zomtyds wel meermaals.
Lam- . Een van,de voornaamfte quälen aldaar
häd,°f is de JL^mheid of Beri Beri , die men
Wli,cn-aan armen, of beenen, ook wel aan die
beiden te fernen krygd. Om zig daar
vpör te wägten , moet men zorg dra-
* gen , in den Morgen ofrAvondot in de
manefchyn niet ongedekt, of in ’t hemd
cn voor al niet befweet, enzo ontbloot in
de open lugt, te litten, of dat men (gelyk
yele^zig verwaarloofende , wel doen)
in de lugt, of manefchyn, ’t zy nugte-
ren , ’t zy half of geheel dronken, niet
blyve leggen lla p e n w a n t in eene
nagt verfuimens, op voorfegde wyfe,
kan men een lamheid krygen, die jaren
en dagen aanhangen. zal. Die door-
dringende koude lugt dringt, door dien
’t lighaam daar als. open is , door’t
yleeich en merg heen , fen veroorfeakt
, in zeer kprten tyd , .als die lugt maar
iemand aandoen kan , Lamheid aan armen
en beenen. Indien men zig maar
onder’t dak, of op die tyd, zoo men al
in de. lugt., ftaan , o f wandelen w il, ’t
lighaam gefloten houd j zoo heeft men
geen nood ter wereld j ten zy het menfehen
van zeer tedere gefteltcnis waren,
welke ik raden zou noit in de A-
Yondlugt te komen , om dat ze , höe
koel ze ook is, of fchynd, egter daar na
in plaats van dienft te doen, waarlyk in
’t algemein , en byfonder voor zulke
fwakke lieden, fchade doet. Men jcan
die ook w e l, door veel vermoejens in
hitte en by fwaren Fpgen , of koude ’er
pp, by dag krygen (hoedanig de Heer
Padbrugge Lajü wierd) dog men neemt
het hoe men het neemt, koude is oor-
feak van dip quaal.
Deze Lyders geyen zy ;ifwarte hon: Geneo
dpn-fchildjjadden- buffels-vleefch , en middel
dat van andere verhittende djeren a pf^er
°°k w.el andere yerhittende ipyien ,. te ^ua!l1,
cten, dewyi die quaal door bitte meeft
genefen moet werden. Sy wryven en
itryken ook den Lyder "zeer fterk,, z
a 3 maal daags, de leden met Öly;van
foelie, aard-olie, nootemolie, en^Clap-
pus-olie; voornamelyk de treklcers en
fpieren , die rtp t r de beweeging de mee-
iten dienft; by brengen. Öök moet de
L^der die lamme deelen , zo veel hem
mogelyk is (hop rqoejelyk.’t hem ook
vallen mag) in beweeging houden , of
dikwils bewegen, ja zig. zelven tot
fweetens toe als geweid aandopn. Sy
beftryken ook den Lyder met een Bo-
bori, of mengfef van verfqheide heete
drooge kniiden , of wortels, om door
de wärmte der zelve5 en de daar by körnende
beweeging , die verkoude deelen
weer te verwarmen, en allengskens
te herftellen. Van een ongemeene goe-
de werking hier ontrent is de .Cajoe
Poeteh-olie, als ook de Coelit-Lawan-
Olie. . ';';;
Men heeft daar opk een Siekte 3 die
men de Land-Siekte noemt, hier in be- La^|_
ftaande, dat zy den Lyder zeer Saluw,fiekte.
bleek, bol, en lügtig werden doet, zo
dat hy ’er uytfiet, or hy vergeven was.
Jaren aan een kan daar imand mede ge-
plaagt zyn. Somraige krygen die door
te veel Saguwepr , of andre lnlandfe
dranken , als Arak , Knyp , ¿tc. te
drinken. Sommige door in de manefchyn
te blyven leggen llapen , waar
van zy ook de Beri Beri, of Lamheid,
(als boven gefegt is) wel krygen. Andere
krygen die ook wel van zelfs,
zonder dat men , vermits zy zig in allen
deelen wel dragen , ’er ijedenafge-
ven kan.
J^gc j d f de voet- hand- en jigt,
heup-Euvel, heeft men daar ook wel,
dog meeft; onder Holländers. , Jk heb
’er egter zeker Bengaals ¿wart Jong-
man van Zf jaren , die noit iet anders
dan water dronk, gelien, die. deerlyk,
en dikwils , aan de Jigt' lag. De mee-
fte menfehen fterven- daar, of aan de
Perling, of aan de Graeuwe, of aan de
Roode Loop.
De Perling is een zoort van Afgang, De Pers-1
of Loop, die in een lterke_ Perling, ofbng.
Drukking, reys op reys kort aan een,
en.met veel myding pf krimping in ’t
gc*
pe
Grauwe
Loop.-
DeGemeeoe
Loop.
DeRov-
de Loop.
Middel
taen'
Bloed
loop.
A M r, O
darmtey beftaat; hoewel de Lyder ider
reyfe zeer weinig, en niet dan flym,
even als fchrapfel van darmen , af-
gaat.
De Grauwe Loop is mede met fhy-
ding verfeld , dog z o , dat men veel
meer, en zonder fnyding, of perling >
afgaat 5 hoewel ’t met anders dan veel
flym met afch , of graauwe aarde ve.r-
mengd is, het geen den Lyder als cen
fpuyt afloopt, en dat wel zoo kort aan
een / dat de meeftc ’t leven daar by in-
fchieten } en ’er weinig vah opkomen...
Ook is ’er nog een gemeette loort
van Loop , die zeer veel menfehen
fchielyk weg lleept, %p men ’er niet ty-
dig voor is.
- De Roode Loop komt ook met veel
fnyding, die den Lyder niet dan dun en
geronnen bloet doet afgaan , waar
aoor vclen , zo ze wat fterk i s , in’t
körte weg zyn.
Het hefte middel tegen de Buyk - en
Bloed-loop is dit: Neemt gedroog-
'de fchörs van Manggoftan, en van de
Granaat-appel, Tuber Regum, elk e-
ven veel, een halve Nootemufcaat, met
zoo Veel Bangle , fnyd dit allegader,
kauwd het met Pinang, en fwelgd het
fap in.
Anders is ook goed ’t kruyd, Äuris
Canina , of *t Honden-oor , met de
wortel deszelfs , kauwd dit te fernen
met Wat Nootenmufcaat , wat Halia
Padi, kleen gefneden met Pinang» en ’t
fep ’et af in gejfwolgen, is hcerlyk 5 dog
zo de Buyk-loop uyt koude ontliaan is,
Zo moet men de Wortel Bangle en wat
Nagelcn’er by doen, die kauwen, en
’er den buyk mede fmeeren, en dit zal
zekerlyk den Leider helpen. De Bato
Pqan is ’er opk goed voor.
: /Lo men het. nog fterker ftoppen wil, !
Zoo neemt men een geheele Nootemu-
feaat, die men uytholt ,zo veel men kan*
en dan met een boongroote zuivere Benzoin
vuld 5 dan graaft men die in de
heete aflehe , en wagt zo lang > tot de
Noot van buiten wat fwart werd, welle
: gebrande van die Noot men .’er dan af-
fchrapt, en de reft geeft men den Lyder
in. .
V oor een oude en byna ongeneefcly-
ke Loop, is de roode verfteende Akar
Bahär heerlyk, en ook de Madjacaan,
en rood Sandelhout op een fteeo gewre-
ven 5 *t geen men met wat Ganfi, of
Ryft-water inneemt.
De fchors Hanea, of Same, in een pot
met water gekookt, en wel toegeftopt,
is een heerlyk middel tegen deBloed-
Loop j dog de buytenfte fchorfc moet
men er af fchrappen.
I 1ST i A , H 9
tegen in , en oyerwinnön difc. quaad.
Zo ’t maar ’t krimping in den buikis,diö
geneeft men met het bitteragtig Lignuni
Ternatanuni, in Spaanders gemeden, en
inet zeven kleene ftukjes van de Ritsjes
fteelen met Pinnag gekau wt, en ingc-
zwolgen. Coelit-Lawan, en Maflby
met water gewreven , en op den buyk
gefmeerd,, o f anders Nooten-olie' met
Aard-olie gemengd, en wat Cofembi-olic
’er by gedaan, is zeer goed. Ook ne-
mendc Chineelenwel Camfer-hout, met
water op een iteen gewreven, in, dat hen
aanftonds helpt y en de pyn verminderd. r
Van de Steen , nog van ’t G r a v e d ,^ ^
weet men daar niet. m veel,ö
Breuken (hoewel men die onder de daar on-
Holländers daar vind) zyn by d’ Inlan-bekcn^
landers onbekend. Alleenlyk was daar een Breukenj
Inbooiling van ’t Eyland Bali, niet ver-SSLm
re van Java gelegen, die in, of ontrent onder de
myn tyd, een breuk had. Geen Inlan-Inländers
wiften te zeggen, wat hem fchort- “ers*
te , fchoon z y ’t zagen 5 dog, zeker
Gelderfch-man, een Heer van myne
kennis, gaf hem te kennen y wat quaal
dit was , en wees hem middel aan, om,
doör een band'die quaal te-yerligten j
waar. op zy zeiden , dat die quaal' hen
onbekend , en dit de cerfte maal was,
dat men daar van onder hen iets
hoorde.
Daar is oüder hen öok een zoort van Melaatsi
Kadäl, dat is , Melaatsheid, beftaande heid;
in groote witte vlekken, dog alleen
aan handen en voeten, die j metter tyd
geheel wit werdende , aan die iwarte
lichamen zeer affchuwelyk ftaan , hoewel
die quaal niet befmettelyk is.
Men heeft een Kruyd op Batavia,
waar af de wilde bofeh-verkens nu en
dan wel eeten, en die weer van zo een
verken komt te eeten,werd befmet met
de Melaatsheid of Lazerye;
De Lazerye , is daar zeer zeldfaam ^.
dog op Batavia (van waar ze daar fchyntr 07
gekomen te zyn) zeer gemeen. Waar
over Dodor Willem ter Rbyne, al voor
z f ä 30 jaren een Tra&aat gefehreeven
heeft , waar in hy omftandig van dfe Lepra
Afiatica handeld.
Zy beftaat daar in, dat die menfchenj
voor al in ’t aangeiigt, en ook aan de
handen en voeten, vol bobbels, en et-
terbuilen werden , zoo dat ze ’er zeer
vervaai-lyk uytfienj en ’t hair van baard
en winkbrauwen hen uytvalti;i^^^’;
Zy zyn zo dik van neus j als of ze
drie neufen.ftadden j zy hebben dikke
lippen , uytpuylende oogen, hangende
wangen , ja krygen met ’er -tya zelf
een ingeyallen neus. Ook krimpen de
vingers, en.teenen , met’er tyd. geheel
weg. In fommigen gefchied dat byin-
Die van *t. Eyländ Key neemen Sa- . _ _
goe-kruymen, met wat Clappus-pit ’er krimping, in anderen weer by vefrot
II. Deel. ' ' • ' 1 r *
I i t in g ,