2|0 B E S C H R Y V I N G E
ting, en afvalling. Jarcn lang kan men
daar aan gaan.
^ Aan de Lateri, een weing yoor by
den Roodenberg, woonde een vrouw
met haar dogter , gefproten-' van een
Chineefche Vader en Balifche Moeder.
Zywerdra de wandeling Mai Bidji Bi-
dat is,J 7 7 —M *oweudweir met Udve bUovbUbUeVllsü,, uorf
Puiften, genaamd. Beide deze Vrouwen
haar, ganföh aangefigt, envoorhoofd,
was vol - uytwaiiehen ter groote van
drüiven, en zy zagen ’er beide (hoewel
geelagtig van verw als al de Chineefen)
ter plaatfe van die bobibds , bloed-röod
uyt 5 ’E geen hen byibnder affchuwelyk
maakte. Men vertrouwt, dat die ook
een zoöke van Lazery geweeft zy y dog
men heeft aldaar noit eenig ander voor-
beeld, dan dat van die twee vrouwen,
gehad.
Daar is al eeii voorflag aan haarEdel-
heden in ’t jaar 1701. gedaan, om een
Hoofd-
Pyn.
■r Z • . j . / l • u m c e n
Lazarus*hüys in Araboina te maken j
dog dit-is, by fchryvens in ’t jaar 1702
den 4. Febrikry, om’t kléen getal der
zelven afgekeurd.
Naderhand zyn ’er egter nog al eenige,
die aan de Lazery raekten , byge-
komen. Ook heb ik een Silverfmid, die
’er aan vaft was, gekend.
Men heeft ’er o o k Hoofd-pyn , dog
daar tegen weer twee vafte gencesmid-
delen * die niet alleen ontdekken, o£
den Leider door koude, dan of ze
hon door hittc aangekoirien z y , mqqr
door welke die ook in ?t körte te ver-
dry ven is*
Zyfmeeren wat Sandelhout, dat ze
met water op een fteen, die niet, af-
geeft , maar alleen afneemt (hoedanig
den bodem der. Keuliche potten) is gewreven
, en tot cen dun papje gemaakt
V A N
zou willen gebruiken j waar uyt dan
ook blyken zou, dat deze pyn, uyt hit*
te ontftaande, door dat - cerft-bclchrc*
ven verkoelend middel van Sandel-hout -
moet weggenomén werden.
Vele krygen die pyn door in de Ma*
nefchyn (die daar zeer koud is) te ftaan,
ofdöor van de Zelve bèfehenen te werden
5 gelyk ik die zelft menigmaal daar
zo iwaar van gekregen heb, dat ik niet
bequaam was - vöort te gaan , ten wäre
ik de pyn^ nog wildè vermeerdefen ;
weshalyen' ik van de ftraat na huys
toe willende, veel moeite had, cer
ik daar komen kon- 5 dog hielp ’er my
dan ten eerften door een papje yan Na-
gelen af.
Daar is oók onder hen weinig ken- on<i<
nis van Gcnees- künde, 'eh nog minder d'Am-
van wondèn te genèfenj zy hebben maar*?0'0«
eenige vroiiwen, die zig op weinig ge-
neesmiddeleh verftaan , en de Sieken kennìs
maar zo wat ingegeven j helpt het, zo.derGe
hclpt het. Van Salven'te maken, we- £ccs~
ten Zy nog minder, behalven hun Bo-
boii, of een mengfel van vericheidc
drooge kruiden, en wortelenj ?t geen
zy ook ten eèrftèn in’t Werk ¿eilen, óm
den Lyder daar mede te beftryken. Zy
kauwen ook wel wat Pinang met eenige
andere kruiden, die zy fyn gekauwt
op het lydende deel blafen, den Lyder
m5~? befproejende $ en dit moet
helpen j öf haar konfl: is valich.r Voor
hunne AmbonfchePokkenweten zynog
allerbeftraad. ; &
. Tcgen de Sprouw op de tóng * hò c ,,.,,,
iwart ook, hebben zy een hecrlyk, ■ K 5 Ì
licht middel, leggende niet dan den baft Sprouw
van den Jamboesboom op de zelve, waar
mede zy die in ’t körte genefen,
Anders werden hedendaags de Sieken,
in t. gemeen door Balifche Genceskun-
dige Vrouwen , of door Chineefen,
hebben, op *t voorhoofd 5 en in de 11a-
pen des hoofds. Indien dat binnen een
quartier 1 uurs ' J , of daar ***** V.ontrcnt,lfcIVUfc , vu droog|i
beft genefen.’Het fchynt dat z^de
werd ,« ZOO zoo is het e een e n y.zeker elrer teken, dat
Ait* j ... ie l • .
die Hoofdpyn door hitte is aangekomen,
en alzo door dit verkoelend middel kan
verdreven werden 5 gelyk die dan ook
in ,’t körte daar mede zal overgaan.
EnProc- By.aldien het nu niet opdroogt, maar
ven daar Hat blyft, 20 is het een bewys , dat die
uyt koude ontftaan, en derhalven door
dat verkoelend middel niet te helpen is.
Men neemt dan Kruidnagelen , zo fyn
als’tmogelyk is , geftampt, en mengt
die met wat water , om ze ook als een
papje, b f fmeerfel (even als dat Sandel-
papje) aan TA*ti . h«o..o.f_U_,_ _en d e ■#ilapen te
O '*s,ixjruL Urti. Z.V, UC
( biektcn van dat Land,en die lugtftrcek,
jjjgjgl ^.an de Holländers, kennende^
ook beter, eh fpoediger geneésimiddc-
Ien tegen de zelve ; weren uyt te vin-
den.
Zeer ervaren zyn die Balifche Wy- Zekere
:n , niet alleen om imand heel voor-!®.aIifch<
fpoedig icts in te geven, zelf ook om
by een lwangere vrouw, als cen ervarene zeer«-
vroedvrouw haar pofi zeer net, tot de rar™6
minfte omftandighcden toe, waar teD?äo'
nemen (gelyk ik daar zonderlinge en
verwonderens-weerdige preuven van
f ~** **w tu w*»eutec j; zzuoiniudcerr ooyytt vvaann mmiisslluukken onf
U f n ** * b t t gpxes- der haar gehoord te hebben) maar zv
Jger> gebruikt, zal in’t zyn ook zeer handig, om door’t flry-
r gen’ ,cn de pyn doen op- ken van eenige ve^ronge , ofancS-
aJ, met S^hmdcn zou, linsbefeerdeEeden, gerekte lenuwen,
hoöfdpvn a die Cim te8eniof'diogelyke toevallen, imand in körten
nootdp)n, die uyt bitte ontftaan was,|tyd, hem op ’t lydende deel maar met
ihet
A M B O I N ,A;
met wat Clappus of Kajoe-Poeteh-olie,
in de hand gewreven , ftrykende, te
herftellen. Ook zullen zy, door dien
hun vingeren van wegen die Qlie zeer
. glaü zyn, zoo al wryvende a^nftpnds
ontdekken', waar. yan aaan de pyn pnt’
ftaat, en öp de pläats, daai* ’t quaadis,
körnende (ichoori het met het 00g piet
te zien is) zeggen, daar, da^r doety het
u zeer, ’t gcen dan, zo lang zy daar op
wryvCn, de pyn wel wat verineCrderd,
inaar nogtands weinig tydsj daar aan
door dat wryven geheei geriezen werd,
Zonder iet äqders daar ,toe te- doen. f
Zy-werden gemeenelyk ^ibi’s , dat
is Juffers, öf Oeaeeskundige Vrou-wen,
’ pnder die van. haar L^nd^ of bp Bali,
vr genaamd. Zy gaan V morgens vroeg
• v:. n’ ten y a 6 liüren u yt, wryven den Ly-
- der dan’t ligKaam wel een mir, of een
half uur, ook geven zy hem des noods
wel van hare dranken in. Gemeenelyk
'Kebben zy tegen ,8 of p üuren ah haar
^?*laken al verrigt, en Haar loon daaf ne-
^|“yens ontfangen : want ip ’t algcmeen
weet men daar (gelyk overal in Indien)
vap geen borgen, Fatfpenelyke Lieden
geven haar van ider befoeL twee fchel-
. lipgen, en gemeene Lieden eeiien fchel-
'% * . I 1 |
i)iehaariX/ Gp Breuken Van Beenen ,. of .Armen
oggeen yte eeneien , verftaan nog zy , nög de
Chineefen, zigj maar daar toe werden
breuken Hollandfche Wondheelers gebruikt, die
verftaan. ..onder de Holländers als Geneeskundige
dewyl men geen eygentlyke Ärtfen daar
heöft, dienen, dog in verre na zo voor-
fpöedig niöt ,' ats veel Balifche Vrou-
wen, of Chineeiche Geneeskundigen.
DeGhi- De Chineefen verbieden by iia.alles te
neofehe nutdgen, zo dat de Lyder dikwils te wei-
Amen. hig heeft, om' ’er af te leven , en te veel,
om te ftervehj ’t eeen Zy .doen, om op
^de Siekte zo veel leragtiger te werken,:
en om die zo weinig , als ’t mogelykisQ
te voedpn.
Dp. Pols väft een Sieken zyn zy niet
gewoon te taften , of te voelen (gelyk
Bier te Land gefchied) maar ’t oor daar
ftiln te leggen, en’er zo na te.lüyfteren-}
' • '’t geeh zy gemeenelyk ’s morgens vroeg
^Ge"* ^ocn> eer de Sieke zig beweegt. Hun-
neesmid-ne ,Gene<Ämiddeleh beftaan ini verichei-
delen. de Droguen, die met: geheele Doosjens
(Zy nde een voet lang en breed , half zo
diepen in verfcheide laadjens verdeeld)
vah Java^komen, en vaii welke, als ook
van aridere ^ by hen zelf uytgevondcn ,
of hen in ’c byzonder bekerid , zy verfcheide
dränkjens , en mehgfels , die
Zy- den Sieken ingeven , maken j op
welke zy ook veeltyds gpede uytwer-
kingen zien. “
Na dat zy ’t quaad te boven ,geko-
öieil zyn,- beVfeelen zy den Sieken, om
weer \vat kragten te krygen , Ajam Ajaaä
Arak , dat is ,. .een Hoen in Arak metTiem;'
zekere heill'ame Olie (die ook d6 kraam -
vrouwen. evep na de::Veriofling töt af*;
dryving van ’t quaad bloediyeel' gebrui-
ken) geftpoft. Daar beneven beveeleq
zy , als nog beter j een Ajam Tiem ^
zynde een fwart hoen (zo;zy meeft ne-
men) fwart namelyk van vel ^ vleefch,
en vederen, en zelf ook van een gedeel-
te yan ’t gebeente. Zulken Hoen, hoe-
danige..daar .veel zyn , kneulen zy in
itukken,-.. do.en vleefch en beenen re za-
men in een pot. in zyn eygennat, zonder
zout of'fmöut, alleen maar wat van den,
allerdierifen. wortel Sam (of Genfing)
’er by,- Dit in die ppt: zeer "dicht gä-
finoord i leverd zeer weinig, maar- ook
zeer jsragtig zap uyt, ’t welk zy de Sieken
beveelpn in te nemen , met verze-
kering ,• dat dir , gelyk ook -de ofider-
vinding leert,een grooc middel tot hcr-
ftelling hunner kragt is.
Imand , de Koörts hebbende , beve- ßehaö-
len zy.byna niet anders^ dan Canli (dat deling.
is Ryft in ruym water, als een dunder
brytje ,.met wac fout gekooki)
waar nevens zy hem een weinig zoute de Chi-
vifeh , in de zön gedroogt, toe laten neefen.
te gebyuyken. Verder is- hem bypa
alles fchadelyk , cn dierhälven yerbo-
den.Qnder; de Siekten van dit Land is me- >tB ,,
de, het Bord 3 by hen Gepas genaamd, °r ‘
waar door zy ook ' \vel ’t Cölyk verftaan
j cen ongemak, dat zeer veel Lieden,
die by der Zee fwerven, en, aan
land körnende, velerley dra-hk, en rau-
we Vögten binnenfl^an, överkomt.
Men befti-ykt hier tegen de geheele
mage en borft met/; Tabaks-bladen, •
lange Pepery en Look , onder malkan- ;
deren gewreven. Daar op geeft men
den ; Lyder warm water ,t« drinken,
waar’in de fehorsyan Jati-hout gekookt
is > dog inen moet' Zig dan wel wagten
van koud wftter te drinken. •
Krabben, pf Kloo ven, in dei. voCfen te
hebben y is een ongemak , dat de földa-
ten, die bjoots vpets loöpen , veel
queld 3 alzcr de grond zeer fcherp en
aluynig is. . Hier tegens is zeer goed
de voet ovpr een pot, waar inKankong,
en kleenfe Gelang geköofct is , te ftp-
ven, en ,’er die daar na öok zo heet,
als men het verdragen kan , in te ze’tteri,
’t geen die klooveü ten eerften: gfe-
neeft. V >
Men heeft. hier öok veel ’ongemafe-
ken van den Ikan Sowang^i, en meör
andre Viftchen , w.clkers ftecken ver-
giftig zypywanneer men.de Zeegen trekt,
of wel anderfins,, wanneer men daar in
t.rapt,; Hier tegen, of wel tögen rt -
zwellen van de voet , ;dat ’er aanltonds
I i '1 op