GedagtenwegensTovery.
C H R Y V I N G E v a n
1 4 6 B E S
braiken z y o ó k , wanneer een kind nieft,
uit inbeelding, dat het door den eenen,
o f anderen quaadaaidigen g e e ft, om de
dood van dit kind verder uit te werken,
veroorzaakt word 5 dog dat hy nu in, dit
z yn voómemen door deze woorden ge-
g e ftu it, en verdreven word.
Zoo ras huhne kinderen maar iets
fcheelt, zyn zc betoovert, en fchoon
•zy, ais wy’er ontrent zyn,dat nietzeg-
gen durven, zoo legt dit nogtans in
grond zoo by hen, zelfs in de befte.
Ñ a dat J n t o n y d e S o y / a , Konink van
len dat kind een blpot mes , wat look,
en eenige befemkens, of befem-ftoks-
kens (kragtige middelen om een Geeft
te verdryven) in de hand.gevens anders
durven zy dat niet wagen.
- Zy zyn doodelyke vyanden .van Too-
veraars, die men veel (zo zy vaft ftelr
len) onder de Amboineefen heeft. . ,Deze
Noeílanivel , met de Dogter x z n D o m in g
o s ueljo, Koning van K i la n g , ge-
trouwt w a s, en z y zag en , dat hun eer-
fte kind ziek w ie rd, en ftierf, zo ftond
het by hen en hunne vaders v a f t , dat
dit kind door imand der.vrienden, die
het de fucceílie benydden, betoovert, en
daar door geftorven was. H e t twcede
kind geboren z yn d e , g a f men het even
ua’t baren uit aen huiíe,en aan den K o ning
van Kilang over , die ’ t op ’ t ge-
■ bergte van Kilang beftelde,om van die vorige
betoovering bevrydte zyn} dog het
ftie r f ook. H e t derde beftelue men weer
op een ander by des Koningin ’s Sufter,
die met de íbon van den Grave van Har
long getrouwt was 3 dit ftierf weer. Hier
op hielden z y ’t laatfte by zieh in huis-,
en dat leefde by myn vertrek nog.
D e ze was anders een K o n in g , zo Godr
v ru gtig van leven , als i k ’er een in Am-
boina gekent h eb , die geen eene Predi-
katie zou verzuimt hebben, als zyn aam-
borftigheid het maar toeliet3 maar daar
aan zie t men, hoe qualyk die oude fuur-
deefem ’er uit te krygen is.
O o k hebben de (wartende gewoon-
t e , van imand,. die een zieken komtbe-
foeken, enpas te voren in een fterf-huis ge-
w eeft is , en zonder zy ne kleederen te v e r
wiflelen 3 ’er van daan kom t, om geen reden
ter wereldby dien fieken te laten gaam
maar zodanigen perfoon zoo lang in ’t
voorhuis, o f een ander ver trek , op te
houden , to t die genootzaakt z y te
vertrekken , zonder den zieken te zien.
Ja ik heb al v ry fatfoenelyke Holland-
fehe Jufírouwen g e k en t, die daar mede
ícer befet, en vol van zulk een bygelo-
v e waren.
Z y zullen in ’ t gemeen ook onder ’ t
Hoofd-kuflen van de zieken , meell na
de rechter z y d e , wat L o o k , wat Soe-
laffi (een kruid , als Dragon van fmaak,
en blad) en eenige kleene befem-ftoks-
kens, leggen, verzekerd zynde, dat dan
z o een tegen den Sawan , o f quaden
G e e ft , zeer wel gewapent is.
Zy zullen ’s avonds met geen kleen
kind op den arm-, uyt vreefe voor den
Sawan , alzoo die geeft der duifternis
dan meeft fwerft, uytgaan , o f z y zul-
konft van te können toovereri beruft
meeft by deze .of gene geflagten, diebÿ
hen daar voor bt ekend ftaan, en die zy
ook doodelyk vreefen.
Zy ftellen vaft , dat zoo een Toòve-
raar, of Tooveres, niet alleen óp de
voorzeide wyze met’t een of ander kind
tepryfen, en dus het te doen quynpn,
toovert , maar ook gewoon is ’s nágts
met het hoofd en ingewand na de ver-
! gadering der XQov.eraars tevliçgen ,.tec-
wyl de romp daaír te bed leggen blyft,
dat juift op den rüg zyn moêt, om ’er
recht en niet verkeert .weer in te körnen.
Grollen, die wy verbalen, om te
toonen , hoe de zaaken by den inländer
geftelt zyn 3 maar die wy ben altyd gè-
tracht hebben uyt het hpoft te práten>
niet könnende bégrypen, hoe zÿgèïppf
aan zulke dwaasneden können geven,
.waar van zy noie de allerminfte bçwy ■
fen,ja zelf noit de minftefchyn, gezien
hpbben. agg» . ..
Honderd diergdyke gevallen zondc^
wy können- verbalen^ ,4.9g. ,zul^ims
daar mede, alzo dit ons al verdriet,niet
ophouden.
Zoo *t Eciypßs, of Maan-fwym is,
zullen zy, en voor al de Chinêféh, aanftonds
zeer fterk op bekkens kloppen ,
om de duifternis, die dp Majan dekt, te
verdryven 3 of om (zoo de Çhinëéfen
zeggen) den draak , die anders ¿ltyd
flaapt, en nu wakker i s , af t e fchrik-
kee, om te beletten , dat hy.dejyiam
1 niet in fwelge.
Onder deze Inländers vint men oolcKakker-
een zoort van menfehen, die menKak-lakken,
kerlakken noemt. Zy zyn bynazo blank
als; een Holländer , hocwel het een *a°
ander affchuwelyk vaal, of doodbleek- men-
agtig blank op zig zelven is 3 voor al,fchen.
als men hen van oaby fiet. Zy hebben
zeer geel , en als gezengt hair , jeel
groote fproeten op de banden, en in ’c
aanficht, en zyn fchubbig, ruwen rim-
pelig van vel ,by dag itikfiende, ja by-
na half blind, zoo dathunoogen dan
meeft fchynen toe te zyn, pinkoogende
geftadig, dog können zeer wel bynagt
zien. Zy hebben ook graeuwp, daar
andere inlanders zwarte oogen hebben,
en zyn, fchoon mede van fwarteouders,
by hun eigen Natie .veragter, dan andre
inlanders , en ook afichuwelyk by
hen. Ik heb eenen Koning yan Hitoe,
en zynenBroeder, gekent, die kakker-
laltken
I A 7M B O
iakken wa ren, en eenige fwarte Broe-
'dérs i, en Sufters , en z e lf ook fwarte
C kinderen haddcn, euook w el andre ván’ t
víouwelyk gefla cht, maar ’er niet vecl
gezien. Men vind diergclyke menfehen
; oók in ’t R y k van Ló vango, in Africa,
en elders.
1 ’ >n-Zy dragendien naam na zekere Indi-
aanfehe Schallebyters, die jaarlyks ver-
veltén, e n d a n b le e k , en rimpelig van
buid zyn 3 en z y dragen die. te r e g t ,
vermits zy; ’er altyd zoo fchubbig 9 en
v e r v d d , ais de Kakkerlakken, o f Laza-
ruflen-f uytíien.
'Aitd der-^'Wat nu; den A art der Amboineefen
Amboi- betreft"y z y zyn- lu y , en t ra a g , en de
iicelca. vrouwen moeten onder hen b y na alies
do'eií y latende z ig van de zelve ais Hee-
íe'n dienen. Z y zaejen nog maején, plan-
«ende niet, dan O e b i , C ombili, Kala-
d i ,:reenige Sajors ,■ o f groene kruiden.
•roode boontjes, & c .
ob M en geeft aan ’t land de feh ult, dat
.’er niet veel valt3 maar de reden is , dat
b e t niet w el gebruikt, en bebouwt word.3
en, de inlander te vadfig is , om ’t zync
:daar toe te doen.. W an t können de Boe-
ronefen voor z ig , en anderen jovervloed
-van’ R y f t op Boero planten , waarom
zouden de andere Amboineefen het o-
.veral niet können doen.
Ik h eb , om te 1 toonen dat het valfch
dat hier geen Wynga ard , nog drui-
I N Ai i 47
Men heeft ’er fehoonfe, eñ hoewel
kleener, egter drooger, en beterKool^
als in Holland. Ook is ’er malfche Salade,
heerlyke ChineeícheRadys,Piter-
felie j Seldery, en meer andere Gewas-
fen, die wy door neerftigheid, of van de
Chineefen , pf van onze eigen ílaven,
hadden 3 maar de Amboinees geeft ons
van alle die dingen niets, om dat hy te
luy iS, om tcwerkeni.
Het eenige, dat zy ter markt bren-
gen , zyn Pude én janee Calappus, -Pi-
nang , Pifang, Siri-bladen , Siri-vrug-
ten, Hoenderen, Eyeren, állei-lcy eet-
baare wortels j fehoone Water-Meloe-
Soekoms, Doerians j Soorfacken 3
Deonjnoge
I # - y'- - ^
tykfidd <ven willen groejen* nog wyn zou kun-
hen vallën (volgens de ftelling van ze-
h ^ n , &eren Switfer, Puni) aldaar agter myn
tegenge- buis een heerlyken en grooten Wyngaart
fprokcn. geplant , waar aan zulken groot getal
boiTchen van druiven was , dat.ik noit
I diergelyk in Holland gezien,en een rae-
nigte van fchotelen aan goede vrienden
in Amboina daar van wee vereert heb-
he. ' Ook hadde ik van aien wyngaard
i niet alleen driemaal des jaars zoo veel
Druiven, en die zeer fchoon en ryp ,
r maar ook wyn, die daar van geperft, en
-?c meeft naa ichoonen<Hocheymer Wyn
-fweemde , gedronken. Diergelyken
•Wyngaard heb ik daar ook by eenen
rWondheeler, in’t oud Siekenhuis , 170p.
»17 ro. gezien.
- 'Indien nude Amboineefen, of andre,
bet daar op aan leiden om de Druif voort
-te'fetten \ wat zou ’er in de weg zyn
dat men hier niet overvloed van fcnoonen
a iwÿn zou hebben, dat hen zekerlyk gro-
- ' te;winften geven zou.
Wàtgè^ ' Ook brengt hot Land allerley andre
v»as ,&c. fcboone vrugten in overvloed . voort.
kctft^ k'heb ’er fchoone Turkfe, en andre
- lekkere platte boontjes , ook fchoone
geele pêen,dog dit alles zo weinig, ge-
get en, dat het niet weerd is , daar ni te
Ipreeken3 dog dit hapert maar aan menfehen,
die’er recht werk af maaken.
Tsjampedaha ’s , Bamboefen, Lança ’s .
Canari, en meer andere Vrugten , ook
welBloemen, waar van men dikwilscen
byzondere markt vanTsjampakka, Ma-
noor, Canangan, Katsjapinng, Roos-
jens , en meer. andere Bloemen 3 heeft.
Met dit alles komen niet de MariS^ jje
maar de Vrouwen^of jonge Dogters,’tVrou-
gebergte ’s morgens vroeg aftorfen. H e t^ ndcr
eenige , dat zy doen , is , dat zy in ’t d^ ns'la-
bofcn gaan , om wat Sagoe te kappen,vinnen,
(dat is ’t meel uyt de Sagoe-boom halen) ende
wat te viflehen , wat brand-pf ander
hout te kappen, zonder zieh verder er-
gens mede te bemoejen, ten wareindën
Nagel-oegft, want dan moet alle man,
die in huis is, helpen.
Valt ’er om drink-water na de rivier
te gaan, dé jonge Dochters , of Vrouwen
y moeten het dragen 3 ’t geen zy
gemeénelyfc berg op berg neder, niet
in hare handen,nog in een emmer,maar
in een aarde pot, of kruik, op haar hoofd
torflèn, en zo zékcr weten te dragen, dat
’er niets van ftorten zal. Een manier^
die zeer oud is , en onder de oude Oo-
fterlingen ai van gebruik was , zoo als
wy Gen. 24: 13. 1 f . in Rebekka zien5
hoeWel die haar kruik op den fchouder
droeg. rt
Deze wyfe van iet op ’t hopfd te ver- oude
dragen, vind men dat ook by de Oude wyfe van
Romeinen ftand greep 3 en dat het ook water f
door vrouwen gedaan wierd , toont O- jfoofâ
vidius in zyn Minnedichten , L. 3. El.tedra-
12. van ^«»oVFeeft ípreekende: gen.
More pair um fanétæ, velatoe veftibus Albis^
Tradita fuppoßto v crúce facra ferunt.
Men .ziet na de oude wys des lands de Heil’-
ge Maagden,
In witgewaad gekleed 9 de vaten nadr
het huis.
Der Goden y die zy meeft en plegtelykft be-
Hecndragen op haar hoofd , met ftatelyk
gedruis.
T i De