Àm- bonfch '
verdicht-
lél-van
hetjong?
njakena
Lagon-
di-hout.
Ver-
plaatzilñ
van de 1
ftadhou-,
derlyke 1
Setel,na-
Gamma-
fongi.
4. S E S C H R Y
door ook, al de handel van het eiland
te dier tydt niet alleen hier gedreeven
wicrt, maar ook zeer veei Kooplieden
Win buiteh , en daar onder veei Javaanen
herwaarts getrokken wierden , waar
Van wy hier en daar nog klaare over-
blyfzclen, en teekenen van hun aan-
weezen öp dit eiland, vinden zullen.
' Indien men de verdichtzelen der Am-
boinezen gelovcn mag , zy weten ons
’er een in de vuift te aouwen , die vry
kragtig, na hun oordeel, dienen moet,
om ons van den koophandel der Javaanen
alhier te verzekeren. Zy zeggen,
dat hier een oud Javaanfch koopman op
zekere tydt zou gekomen zyn, die aan 31t ftrand dagelyks een potje met Ryft
kokende, en die Ryft met een ftokje,
dat hy in ’t bofeh van een onbekenaen
boom, gehakt had, omroerende, met-
fcer tydt bevondt, dat hy weer t’ eenc-
inaal jong, en zoo fris van kragten
wierd, dat hy,en alle,die hem bevorens
als een oud ,en grys mangekent hadden,
en hem nu zo jeugdig , enkragtig zagen,
daar oVer ten uiterften verbaaft itonden.
Men ftelde vaft, dat hier van deze of
gehe reden zyn moeft. Men vorfchte
die na', eh ontdektc , dat dit houtje,
waar mede hy de Ryft omgeroert had,
Van eenen boom , die zy Lagondi Hi-
tam , of den zwarten Lagondi-boora,
hoemen, afgefneden, en het derhalven
geen wondet was, dat hy zo fchielyk,
van grys, dus jeugdig geworden was,
alzoo dit hout , völgens verhaal van
hunne Voorouders, de kragt had, niet
alleen om iemand jeugdig te maaken,
maar ook zeer lang te doen leeven.
Z y vraagden dierhalven aan dezen
koopman, of hy hun niet wift aan te
Wyzen van welken boom * hy die tak,
ordat houtje in ’t bofeh afgefneden had.
Hy zcidp, dat hem dit orttgaan , maar
dat hy egter genegen was , om ’er met
hen na te‘ zoeken. Zy gingen dan hee-^
nenj.maar het was zo verre van daar,
dat zy dien gewenichten boom toen
yonden, dat hunne kinds-kinds-kinde-
ren, nu ai in ’t vyfde, of zesde gelid,
’er riögzeer yverig na zoeken, zonder
tot nög toe dien boom gevonden te
hebben. • Is dit nü waar, zo valt ’er
immers geen woort tegen te fpreken,
'dat die Javaanfche koopman, daar te
dier tydt moet geweeft zyn.
Behalven Samaraa, heeft öok zyn
Zoon , de groote Roebohongi, hier in ’t
eerft zyn verblyf gchad j hoewel hy
naderhand na Ceram vertrokken is, en
zyrien ;ftadhouderlyken Setcl na Loe-
Hoe of Gammafongi , verplaatft
heeft.
, Egter heeft naderhand de byzondere
ftadhouder van Boero, Fakiri, een oud
V I N 6 E v à k
agtbaar man, van welke wy hier JA
meenigmaal ipreken, wanneer de Ne-
derlanders eerft hier te Land quamen»
hier nog de laatfte van hen gewoont.
Het was een zeer groot , en welbe-
bouwt dorp , dat in die oude tyden
bloeide, dog hoe veei zielen ’er in geweeft
zyn, is hu önbekent-.
Deze Kimeiaha Fakiri, had het ge- Tomi-
zag toen niet alleen over dit fchoon en hoe in :
wyduitgeftrékçe Tomahoe | ínaár te ^
gelyk ook over de kleene dorpen, D iv i,^ ^ "
baylani en Wadan, die yder 00k hun-
n6 byzondere Orangkaija ’s hadden,
van welke Wadan alleen nog maar in we-
zen gebleeven is, könnende in ’t geheel
hiet Doven de 400. zielen , en die daar
onder geen 140. mannen , en geen 80;
Dati’s , of menfehen, die Hofdienft
doen, uitmaken.
Wadan legt wat Zuidelyker, als T 0- Doijicrij
mahoe, en Saylani plagt daar dicht by, daar on-
dog wat Ooftelyker, en Divi wat Be- ttentl
noorden de Rivier Way Floemat. te
leggen.
Pas voor by de plaats daar Divi lag,
ontmoet men een bogt je, by de inlanders
Focaffte genaamt,, waar in zy by
ftormen en onweder met hunne vaár-
tuigen gewootfzyntcloopen, endiedaai*
op ftrand te halen, om tegen ’t onweer
gedekt te zyn.
Een weinig vöor by FocaíSe, k om t De rimen
by de rivier, WayNitöe, dat is,yjfrWay
het duivels water, of de duivcls rivier, ltoc'
zynde een fraye groote rivier , die haaren
oorfpronk uit een groot meir heeft,
dat binnen in het land legt, en waar
van wÿ hier na breeder zullen, fpree-
ken.W
at Noordelyker, als Way Nitoe,-©orp
heeft men het Dorp Foggi g^ad , dat Foggu nu onder het dorp Tomanoe gefteken,
en waar dopr ook by zommigen, Tomahoe
hier ontrent, of nog een weinig
Noordelyker , geplaatft is ; maar dan
kan Way Ni toe niet zodanig tuflehen
Foggi, en Tomahoe, gelegen hebben,
dat-Foggi Benoorden het zelve, gelyk
nogtans een onfeilbaare waarheit is, geweeft
zy..
Pas Benoordëh het dörp Foggi, heeft Goedé
men weêr een kleen riviertje Way Ni- water-
hagenaamt, ’tgeen na gifting, ander-^ySi
half myl van Tomahoe af legt, Het is Niha.
een zeer goede waterplaats, om de uit-
nemende deugd, en helderheid van ’t
water, dat men daar in vind.
Niet verre van dit riviertje, dicht De eflan-
omtrent het ftrand, ten Weft-Noord-
weften van ’t zelve,heefi men eerft cenjj0°a^
kleen eilandje, zig maar als een klip in Noamb-
zee, dicht by de wal vertoonendc, enS^*
nog wat Noordelyker het eiland Moam-
koe, en nog weinig Noordelyker een
kleene
A M B O I N A.
Dedorkleener
eilandje, Noambgul genaamt,
beide zeer kleen, onbewoont, en rond-
bm met kleene riffen bezet, behalven
dat men, nog een kleeo by zonder rifje
bewerten het nóordelykfte ziet.
. Pas benoorden deze eilandekens heeft
P B c - men het riviertje Way Tilin, voor wel-
norro, kers mond mede een kleen nf je is, dat
“ a®ala“ den ingang zeer gevaarelyk by quaat
weder maakt. • m
Derivic- Al wat Noördelyker aan heeft men
ren Way een plaats Behorro , genaamt, benoor-
$Jia*en den welke men nog twee rivieren heeft,
Sp iP waar van de eerfte, Way Silia, ontrent
; een half uur van Way Tilin, en de andre,
Way Saha genaamt, mede ontrent
zo verre van Way Silia gelegen is.
. Daar na komt men by het dorpje Ba-
lamata, ’t geen by een riviertje van dien
zelvennaam, en ontrent drie mylen benoorden
het dorp Foggi legt.'
Hier plagt een Orangkaja, Pati Lima
genaamt , het öpper bewind te hebben
, over een getal van 240 zielen,
waar onder Zieh 64 weerbaare mannen,
en 46 Dati’s, bevonden.
bcHoek Een myl ten Nòord-Ooften van Bal-
Balàtet- Ornata, komt men by den Noord-Oo-
to. ftclyken Hoek, Balatetto, rondom welken
Hock een .rif loopt,. vlak van voo-
fen wel een quartier uurs buiten de wal,
en van daar maar een weinig beooften,
die hoek, hoewcl tfen Zuid-Weften van
den zelven , zieh tôt aan de riviêr van
Baiamata uitftrekkende, dog màar met
ten zeer fmalle en allengskêns méer en
. . ineer verflauwende zoom.
Wâar Deze Hoek' legt recht Züidên en
gcleegen. Noorden van Way JM itoe op Xoela Beli,
van waar men in körte tyd daar ko-
' 'men kan.
^lsjhen de;zenHoek om is, fchietdë
Kuft na het dorp Bara toe , Ooftelyk
bp met een vlakkc boeht in , die wel
twee mylen lang, en eén myl breed is.
De rivier - Wat voorby Ballatetto ontmòet men
Way het riviertje, Way Matta, en ¿ven daär
Matta: vopr by heeft men aan ftrand, hoedanig
de meefté dorpen geplaatft ¿yn, het
dorp Höekbniina, over het welke wel
«er de Orangkaja Rontina, plagt te ge-
betdorpjbieden. . Het was 22Ö zielen fterk,
Hoeco- en nien had’ër 70 weerbaare mannen,
“do**1 en-fo Dati’s, zynde hófdienaars, diè de
inlander van ouds her, aan de E. Maat-
•fchappy geven'moeft, om jaarlyks een
ma^qd , • ó f meér, na dät de tyden van
oproer óf oörlog vereifchten , hofdienft
te doen, het zÿ om met deHon-
gi Ceram rond te fcheppen, of wel om
èenige andere dienft oni niet, en op
eigen koften te verrigten. Een zaak,
die wy hier na breeder zullen ophaalen.
Scnoön - Men had wel eer op dezen hoek van
Ebben-, ßalatetto, en tuflehen Hoekomina zeer
fchoone en by uitnementheid dikke Eb- hout,et
ben-houte boomen, welker Hammen andrc
wel 100 voeten hoog waren , die doorzoorten«
Capitein "Jacob Ferbeiden, wanneer hy
tuflehen A?. 1646, en i<Sf2, in de
Ambonfche oorlogen daar zworf , op
aanwyzing van den Iman, öf Prieltn1
van D iv i, omgekapt zyn. Ook had
men längs ftrand daar veei andre, eit
voomamelyk Lolan , baftard - Ebben-
höute, en wilde Tandjong boomen;
dog voor al wielch, hier de ßala-boom
öok, waar van de Boeroneien hunne
houte ipiefen eertyds plagten te maken, /
en waar na ook die Hoek genaamt is.
Die zelve boom valt oök op de kuft
van Hitöe j maar men noemt hem daar
Haan, en hy word van ons volk tot
het maken van fmids kooien gebruikt.
Wanneer nien Zuid-Ooftelyk aan pas De rivi&
voorby Hoekomina is , ontmoet men ren Way
het riviertje Way Koedi, en wat Ver-^0^ 1»
der een andere diergelyke rivier, Way-y^,.^"
Parvalek, beidö van weinig belang, en
de Ooftelykfte ontrent een kleen uur
van Hoekömina geleegen.
Een uur verder, aan ’t einde van die borp
bogt, na 7t Zuiden toe, vondt men hetBara, do
dorp Bara, hoewel andere meinen, dat ^ icrT-
het op den Ooft-hoek van deze bogt maaJ
gelegen zou hebben. Het was geplaatft
aan de ichoone groote Rivier, Way -
Tima , en ftondt onder den Orangkaja
JaheJfoe over 84 zielen gcbood, onder
welke 37 weerbaare manrten, en
26 Dati ’s waren.
Alle deze dorpkens hoorden onder *t
oppergezag van die van Tomahoe, ’t
geen eertyds-vier Coracora’s uitle»
verde.
Hier van daan kan men de rivier Wdk-e
längs , even gelyk ook längs de voor-
noemde rivier- ,^ayfNitoe , tot aan ’t Toma-
binnen-meir^ körnen, alzö^rivicirälh°efton-i
mede zyn oorlpronk daar uit heeft. den,en
Wat Oöftelyk van hier heeft men na ibin-
een kleen riviertje Way Bara, en in denen-mdr
Ooft-hoek van ddzen inbögt mede een *jaanen-
kleene rivier, Way Moei, genaamt. Derivie-
Van deze rivier af loopt het Land gn Wa^
inet een ombuiging na het Noorden Way’
toe, welke eigentlyk de Baay hare ge- Moei,
daante van een diepen inham geeft. Way 1
Ontrent vyf quartier uurs van Way
Moei heeft mein een kleene Noord- Samma,’
hoek, beoöfteii welken ’t riviertje Way Way
Läa lag, gelyk men een half uur ver-
der, pas binnen een breeder Nöord-
hoek, ’t riviertje Way Samma, en wat
verder Oöft aan , beooften nog een De
andere Hoek, wat fmalder dan de mid- Noord-
delfte, met het fprüitje Way Heha hoelc.
heeft, alle te zamen wate’rkens van zCcr
weinig belang. Deze drie Noord-hoe-
ken maken te zamen eenen Noord-
Ä 3 hoek