14- A ' M 1i O
overft|kgB,'daar zyzeer wel ôntfàngen
v/iad^^ßizoKimelaba.Dagga en Kaytßili
Befi Woeloet, rçûtsgaders de Kelangers,
met de, Holländers nog oorlogden j , dog
kort daar na volgde, op de. lait van den
Koning van.Ternate, devredej ..
. Ondcoaiiïchen (wyriSavardjali^dié de,
zelve met Ridjali is)nog hier en daar, hield
het eenige.tydop Boero by Kimelaba Haft
} dog quam, na veel elenden en groot
gebrek geleden te hebben, eerft op Boe-
ton , en eindêlijk op Makaflàr,. daar hy
van den Koning feer vriendelijk ontfàn»
gen, byionder wel gehandelt, en 00k
zedert gebleven is.
Daar iietgy dan een korte fehets van
het geneons Ridjali (diefîeh infijp werk
Savardjajt noemt ) van de. zaaken van
Ambon , ZO onder de vier Amboineefche
Hoofden des lands in den beginne, en
daar na, als .00k van devoorvallen, die :
zy tcn deele onder de Teroataanfche
Kimelahà>s , ten deele, onder dé Portu-
geefen, en ten deele onder de Holländers
gehad hebben, opgeeft, al het welke
hy egtier zo kort en zo verward door
malkanaeren doet | dat *er niet wel uit
te raaken i s h oe wel ’er egter hier en
daar eenige laaken en byfonderheden,
die ons hier.,, en elders 5 veel lieht geven,
en te ftade komen zullen, in aangehaalt
werden.
Nu zullen wy een net verhacl doen
van de zaaken, zoo der Portugeefen} als
der Temataanen,met naeuwkeurige aen-
wylîng, hoe zy eerft in Amboina ,geko-
men .zyn * en, wat zy daer voor.hunnen
Koning verrigt hebben.
Verlwnl Hoe de ' wydbeFoemde Onderkoning
Portée- Alfbrdûs Albukerk, ria ’t' innemen van
zenin Malaccain December 1 f 1 1 , Antoni A-
Amboina breus met drie fchepen na de-Moluccos
opNoeflàzpnd, en hy, na in Amboina een ftec-
M^oefo nen zu^ opgerecht te hebben, zonder
gckoraen B Moluceos, aen te doen, na Malaeca
zyo. keerde 5 als mede hoe een van zyne iche-
pen onder François Serraan, door, ftorm
van hem. afgeraakt, op een der Luca
Pinjos, of Scmldpadé Eilanden,-fçhipbreuk
leed , en op wat wyze hy daar van éene
ÇoraÇora dçr Zeerovers meefter geworden,
door hen op Noeflà Telo, anders
AÖaloeloin Amboina gebragt
wierd, en aldaar door. de inwoonders en
de vier hoofden der kuft van. Hitoe min-
nelyk ôntfàngen, en van de Koningen
van Tcmatc en Tidore om ftryd om zyne
vrieodfchap aangezogt is geworden,
hebben wy in onze beichryvinge der
zaaken van Temate reeds uitvoerig aangehaalt.
D’Inlandérs van AJfaloeîo,. van Serraans
aaplanding by hen iprekende, verhalen, :
dat een Portugees ichip .op Batoe Tarra
fchipbreuk, en dat ’er van de Portugefen
‘ een boot met zeven fçhipbreukelingen
van zeven musquetten en zeer weinig
fpyfe voorfien, eerft by heâï quam aan*
dryven, en dat zy hen geeme, dewÿ zÿ
zeer mager en verhongerd ’er uit lagen,
in. hun dorp genomen, en ailes gbeds be- w
wefen. hebben, tot dat zy door de KoravZAr
Kora van koning Bajang na Temate ge-loelo v¿'
voer# wierden. Dit verhaal der ln-de Por-
lahders zeer na met de getuigenisf^016
der Portugeefche Schryvers (hoewelbiSc.
die m vericheide omltandigheden enlingen
benamingen van plaatfen^ ’t fpoor byfter.verhaa-
zyn) ovéreenkomende ,• doet ons klaar
zien ÿ hoe de Portugefen eerft in Amboina E .
gekomenÿ en hoc Abreusy ëh zyn mak-vanh^
kers, en onder hen Serraan en de zynend(seLan-
de eérfte ontdekkers, zoo van dat LancL den eerft
ais van Banda en Temate, geweeft zyñ. J ? elc'
In het jaar 1 y 21 (en niet 1 yzy. ge- ^
lyk zommige menen) liep kort yoor
Serraans dood (die op Temate vérgeveñ
wierd) Antoni Brit, alvorens na Banda te
ftevenen, eerft irr Amboina aan, en de-
wvl ’er vericheide van Serraan’smcâge-
fçllen in zijn vloot waren, zoo hebben
die hen de plaats, daar zy na hun ichip-
breuk eerft aanquamen , geweièn, en
met twee fchepen van- de vloot voor Affa-
ioelo gebragt, om aldaar te ververfcheîi.
Die van AJfaloeîo getuigen, dat dit de
eerfte fchepen waren,' die zy op die kuft
zagen,- zpmmige geven yoor, dat Anto-
ni A b reu s11 jareri te- yoren , 00k in
Amboina geweeft is, en.daer zelf.nage-
lgr geladen heeft. Dat hy in Ambmha
dâar. gekomen is , weten wy (hbe^el
men yan dat laden van nagelen geén ze--
kerheid vind) . met dat-ondericheid * dat
hy niet voor dé kuft van Hitoe maar
op een andere plaats dat- aangedâan heefk
wèshalven dit laatftq met de ^tuigenis
der. inwoonderen van AJfaloeîo niet ftryd.
Zy ondertuilchen bragten deze fchepen
yoor Hitoe, zeer verblyd over hare
komft, te meer, dewyl zy François Serraan’s
medgeiellen daar op zagen, die zy
nog zeer wel kenden. Die van ’t Land
,Hitoe ontfingen hen qok zeer minnelyk,-
byzpôdef Tahaliîle Ela de Oude t wiens
zoonjHoloekom Aboebakir^àz zaaken van
de beftiering der kuft HitPe meeft w^r-
nam. Eer Brit van daar icheide, gaf Brit
hy delên ’Tahaliîle, tot een béwys, dat hy voertop1
de dienften,hunne fchiobreukdingen bejHitoe
wefen, erkennen wilde, den eernaairtS“ 1?^
van Capitán Hitoe, een naam, die op die van Ca-
kuil nog lang daar na in weièn geblevcn pitein
.ÍS. ; - Hitotin.-
Zedert dezen tyd hebben de' Portuge--
ièn by hunne togten.nade Mölucc<4;in
Amboina, en byzonder.op Hitoe,taltyd
aangegierd, om z ig , dewyl daerizeer
goede geiegentheid was, van verich’ water
en andere ververfching.te yoorzien. Hes
" z . Ä A
iiet bleef ook flaar nipt by , nlate]ty.
wiften by van ® toe ook zpo veel
verkrygen, en zig zoo diep met'e r tyd
in hunne gurift te dnngendat hen
een ® É p of woonplaats, tünchen Ma-
¿ida enHitoe I.ama,{dat is oudHitoe,;
pTaatfen ointre® twee mylcn van Ht«*
of Hila op derzélver kaft gelegen,- en
digt! by de RjVier1 PikapoE - ve# a»'
Sa wt!. v'iercl. Ontrcnt die zdve tyd j pf wel een
ke tydde weinig te voreij, hadden die van Garn-
K to b e llo , met een Qoracom van Malqan
Amboina gekomen zynde,inbajnboefen Moemagels
bebben Temate op Ceram, en vaii daaf ook
nederge- . jj¡toc erpbragt, en voortgeplaiit met
M zöo goeden uitdag, .dat de l ottilgcicn
';'-4pí£n vondén , zig daar hoe langerHoe
Inhoe.vafter te maken. Die van Hitoq, dit
de Hitoe- ziende, en bedeutende waar net ue rör-
gijidit tupfen ¡net ’er tyd om zou te doeü zyti j
f R namelyk, öm zig « é e t ó Van hun Land
te máten, fteBcn alle pnddelen m t
werk, om zig van die geväärlykc vrrn-
den te ontflaani maar dcwvl zy yan wd
tot tyd te veel hulptroepen uit de Mo-
luccos kregen, daar zy nu ai gevéíbgt.
f- waren, z o o zagen die van Hitoe, dat
dit met geweld niet zou te doen fyn-
Buiten dien waren zy met hunne fche-.;
pen ook aL in den grooten inham van
Amboina ,ftaar; np ’t.KÁfteel Viktoria le^t,
geraakty en hadden« kennis met die van
Noeflanivél, . Amántelo , Halohg ,; -en
voontl mét de groote en magtige Negry
Hative,toen nóé aan dé Noord-Syde van
den inham gelegen, gemaakt, wélkers
m inwdonders toen nogHeidens zynde, met
de Mooren óf JV^ohhammedatlén van
Hitoe in gibóte vyantfehap leefden, eiri
geftadig van hen, als dood-vyänden yan
ftunnenGodsdienft, vervolgd wiej-den.
nieBén Die van Hitoe, nu niet wetende, hoe
ma ßgt- ds Portugefen quyt te ralten , tagten hen
heit ver- met zagtheit te bewegen, dat me
,na ¿e overzydp van hun. Land
S op Hative en Leitimor , «g, begeven
wilden,dewyl zy (Lar byhons 4ieeven als
zy o o k K a f i r s ,M is , obkIotoií«»» en al-
zoo na hun.meehing makkers, en van
een g eloof waren, veel beter en aange-
oamér, dan b y hen,zouden zyn. Dus
hadden de Portugefeü een woonlng in
Amboina ter kufte Hitoe i maar zönder.
eenige v c fting i waar op. zy b y tyd p n yp
nood z ig mogten verfrouwen, ook.zpn-
der eenige w y z e van beftiering,' °* 5#"
dre , ’t eeen oorzaak was, dat z y t d°P*
hu« buitenfporig leven by de Iimndétó.,
die ’er zeer veel öngelyk van moeftett ly-
den, zoodanig in naat geraakten, dat dé
Mohhammedaanfche Pnefters hen alle
Zouden doodgeilagen hebben, zop de
kapiteinHitoe, voprgevende dat dit b y de
buitenlanders eén zeer quaden reuk ge-
K B ' N. i j
hen dit niet belet had. || |
Die Van Hative dan j verriemende, dat Waarop
de Portugefen by dfe van Hitoe hoe
ger hoe meer gehaat wierden , hoewel jien
dit nog heimelyk toeging , ftelden allezichveti •
middettn in ’t werlc ,' bm zig van dibrocken,
gunftige gelegenhcid te bedienen , eri de
Portti^efen' by zig tfe lokken , ten einde
zy zoo veel bbter tegen die van Hitoe in
ftaat mogten ^eivken. Daiar op met mal-
kahderen verdrägen; zynde, vonden de
Portugefen göed eeii befending om hulp-i
tröepen na Goa te doen, en ten dien ernde
den Orärig Khja van Hative <(-Sera«#, drang
met zyn Zufter, en ’t meefte Volk ymKajaßer-i
die Negry , dewyl zy ’€ op hun Land , ” " ^ 0,
wegens den oVerlaft van de Hitoeefen, om hulp-.
niet langer harden konden, mede der-troepen .
wäirts te zenden, dieäMäar ten grooten'^jfeji-.
deele gedoopt wierden. De Örang
wierd daar Dori- Emiintiely en -%ya. zuftbr polier ge-
Dohna Jebel genaamt', V a r i'X y e llc e n doopt.
Kaja öok äl de HhoekohiS Väii HativC
epffprönkdyk zyn.
Dit verdrag tuifchen de Portugefen eö De Hi j
Hativefen was zoo, ftil niet töegegaan ,toeefen
of de Hitoeefen roken lont, en-hebbeny"4“?'
hefn zedert dien tyd Zoo gehaat, en in al-p0Itugeei
les zoodanig nageibcht, dat zy hen dron-fen van
gen dit Land te yerlaten,en zig den kor-hun land.
ten weg oVer na de Nöord-Sydc van den
inham te begeven. De Orarig Kaja yan
Hoekoenälo , (die toen rndde onder die van
Hative behoorde) ,wees hen denweg;en
•Pf zettdden Zig op rt ftrand vän Pokä öf
Pöcka, na dat zy ontrent 14 jaaren op
de kuft. van Hitoe gewoond hadden , ne-
der. Alhier zogten zy zig vaft te malten, Van
en een fterkte tegen hümie vyanden opwaaPzy
te werpen) maar vennits de by hen ge-^™aa
kofen plaats overal te digt by ’t geberg- daar na* |
te , en alzoö ganfeh onvoordeelig lag,nader aan
zoo waren zy genbödzaakt voor detwe-MeKs
demaal te verhuizen, eri een Halve mylHoek-
weftelyker, ontrent Aielis-hoek af te zak-
ken, en het digt ontrent Hoekoenalo te
begrypen. Eindelyk, ook daar niet al En einte
wel na hun zin zynde, zoo v e r h u i s - .
den zy voör de derde Maal na ’t land vaii'vdgldi.
Le5rtimor, tegen over Hoekoenalo, tenzen.
zuiden van ’t zelve gelegen, eri zetteden
Zig beneden den Rooden-berg (ten Oof-
ten van *t Cafteel Vi^5fia) daar de Ri-4 EnzicK
vierWay-alat in zeeloopt, hoewel^r^
zy , na ’t zeggen der Inländers -zig denberg
¿¿rft öp e e n plaatsKehala genoemd, by neerzet-;
de Ri vier Way-Toeha, zouden neerge-ten.'
(lagen hebben. _
H Dewyl ondertuflehen hon zaaken iö
Temate door veel wiflelvalligheden zeer
van gedaante verändert , ja tot ’t uiterfte
genadert waren,zoö hielaen Zy dit,zori-
der iets op hun vyandä* te Winnen, of
eenig voordeel van bdarig rii doen,; tot
het iaar vari 1 f$8 gaaride,- Warineer
I ; 1 : An*