do komt
inAm-
1 boina A.
¡2®
Zyne
verrich-
ting al-
daar;
r6 A- M B O Antoni G ali)aan , dè- Terhataarifche be-
rocrte- watgeftild hebbende, en.ziende,
dat veel jonkcn van Java, Macaflèr en.
elders na. Amboina, Banda, en de Mo-
Inkkos quamen, om daar fpeceryen te
"laden (een zaak die. merkdyk tot af-
breuk van den handel der Portugefen
Lopez ftrekte) goed vond 15* Gora Cora’s,waar
°P 4° Portugefen, en ontrent 4oobondfenoteny
meeft van Hative, (doorharen
'rang Kaja Bermein, by zyn vertrek na
Goa* op Tidore en Kajo gelaten) bene-
ven? eenige Tidorefen, en Temataan-
fche Mardykers, alle onder Kimelaha
Roeboeranni va« Tidore, waren, ond
er ’t oppergezag van den Molukfen
Zcevooga Diego. Lopez* d'Azevedq, na
Amboina te zenden, met laft van Goa,
om de te ruggekomen gezanten der Portugefen
enHativeefen in hun land te her-
ftellen, en Amboina voor de Portugese-*
fche Kroon te veroveren. In dat zelve
jaar quam die aanzienlykc vloot voor
Mamalo aan , alwaar zy na een fçherp
gevecht de Hitoeefen op de. vlugt lloeg,
oud Mamalo aflièp, veel der aangeko-
mene Jonkenÿen in de zelve veelgefchut
(na huûne wyze) een menigte pylen, en een
groote fomme geld, kreeg , en de oude
plaats der Portugefen op Picapoli weer
innam, en geheelHitoe t’onde«bragt,hen
dwingende. door wapens of woorden zig
onder hem te buigen. Daar na,den inham
invarende, vond hy, daar zyne ver-
drevejie Landslieden zonderzekerewoon-
plaats fwerven , en bczig om ook een
houte veiling tegen een fchielyken aanval
te bouwen , die met éen Portugeeiche be-
zetting verfterkt wierden. Op dat nu die
vefting van te meer zekerheid voor hen, en
hunne bondgenotén, tegerideftrooperyen
der Hitoeefen zyn mocht,vondlíy goed
die by den Roodenberg te plaatfen, en
de Hativeefe%en 7 Mardykers huisgezin-
nen, van Temate en Tidore meegebragt
(die daar’t Mardykers quartier in hunne
nafeten hielpen uitmaken) digt daar on-
■II trent hun woonplaats aan te wyzen, ten
quartier einbe zy alzoo geruft , en te zekerder
in Am- onder de befchutting van die vefting zou-
boina. den können woonen.
Hoe die - : Die van de negry Soya, Amántelo, en
van Soya, andere o p ’t geborgte van Leytimor, dit
Îbngdêrvmet fcheele oogen aanziende, en daar uit
Portugee- befpeurende, dat de Portugefen,onder den
fen aan- dekmantel van als kooplieden daar te
zagen.-;-handelen, zig meefters va» ¿un land,
en hen met ’er tyd tot onderdanen en Haven
zogten te maken, dewyl hen, zoo
zy maar als vrinden wilden blyven han-
delen, geen Vellingen y en die nog. wel
zonder hen eens verlof daar toe te vra-
gen, behoefdente bouwen, fteldenalle
middelen in ’t werk, om dit te beletten.
Al ’t geen dan de Portugefen met hunne
Oòr-
lprong
van 't
Mardy-
kers-
N S G Mg E
Vrienden (te weten, die .yan Hatiyc en
’t Mardykers Quartier) by daag maak-
ten, braken die, vàn SoyaJby nagt weer
af, werpende zeer hevig van ’t naâftège-
bergte met lleenen.
De Portugefen, zig dit niet eens kreu-
nende ^vervolgden hunnen vefting-bouw,
en v.oltrokken den zelven zoo vaardig,
dat zy zig in ’t körte, in weerwil dier
Inländers , in ilaat vap genöegzame be-
fcherming beyonden. Dit bewoog deze Dog
beigwooners, ziende dat zy de Portu-Werden,
gefën niet beletten konden dit werk totChriflen-
zyn volkomenheid te brengen,.’hunnen
naat in vriendfchap te veränderen, tot
Zoo verre, dat zy zelf geen zwarigheid
maakten,om hunnen. Godsdienft te om-
helzen.
Zedert dezen tyd wierden dè Pôrtuge-
fen meer en meer meefters van dit Land:
want Azeyedo, het daar by niet latende,
vèrvolgde zyn overwinningen, verjqeg
längs Hitóe’s kuft aile vreèmde hande-
lajtfs , nam en beroqfde met vèel Vqôr-
deél hunne vasutuigeq, en bragt ddor
geweld van wapenen, of by wyZé van
verdrag, de meefte negryeri ondér de
niagt van den Koning van Portugaal.
Hier op quamen de vluchtelingen weer -¿mí. [
by hun oude wóoñfteden, en ftelden z ig * ver°-
gewillig, of geveitíft, ondèr d’overwe-noij?1
gende magt dér Portugefen. „ ' - ;W iw
Van dit jaar 15*38. rekenen dé Môb-tugaaL
ren van Hitoe 70 van hunne of <S8 Zonrie Zedcit
jaren totde verovering des kafteds V iao-:” * J*
ria door de Nederlanders, zedert welkemeeiie
, zy zeggen onder de Portugelché diérift-Amboi- I
baarheid geftaan te hebben. "
Deze overwinnihg gaf onder aile vollp“^ ,11'
kerdn van rondom éen üitneménde fcHrîk, fen ge- I
en was börzaäk , dát idér de \qiendfehap ^aan
der Portugefen met angft zocht. hebben.
Höe verfchéidé nègryen , ^e ’ tben? ' Ver-
Chriftenén wierdén, Azavedo ovok omfclieide
eenigé Priefters verzogten, öm hen de dorpen
gronden van hunne Godsdienft in 'tc^n°A¡,.
druldten, onder wellce die van Hative,- A- vedo om.
mantelo en Noeflânivèl boven andre ufel-Pneftos.
ftaken, gelyk zy ook te dier tyd de
vooniaanille negryen hadden, zullen wy
op een andre plaats breeder aanhalen. Na
dit met Zoo veel glorie verrigt ,' en Am-
boiria aldus onder Portiigäal gebiagt te
hebben ,‘ vertrok Diego Lopès d*Azevedo
weer na Temate. Dit bleéf zoo eeni-
gen tyd in dezen ftaat , terwyl de Chrif- W¡¿¿
ten-Godisdienft meer en meer doorbtak , vertrekde
maar die zelve'Godsdienft was ctok oor- Ch^611 I
zaak, dat de Mohhammedanen vanTefw J ú nate
hen daarom doodelyk ^locwcl hei^?mcd
melylt) hatende, väil tyd tot tyd Hen ¿-'doorbrak.
le afbreùk deden, om Amboina, waar
het mogelyk, onder hun gezag te.bren-
gen, waar toe ook de wispeltungp'Mo’o-
ren van Hitoe, die de Portugefen zien
r - - - nog
W;m A a nog lúchten mogten, al ’t hunne toe-
bragten, in welke onftandvaftigheid en
veipittering tegen de Portugefen zy ook
tot de komft der Nederlanders aange-
K E rs»
houden hebben, bedienènde zig, daar
het te pas quam, ongemeen van veynfe^
ryen. ' .
T W E Ë D E H O O F D S T U K .
- Hoe Koning Hair dit opneemt. Die Kimelaha Laulata na Amboina zxmd. Ont di
Portugefen te verdryyen, en de Chriften Godsdienft uit te roeyen. Zyne verrichtingen
alhier, als ook die van Henrik Zaa A . i$ 6 i. Hairs dood. Koning Baboe zend Roe-
? KbKongi A . i 70 na Amboina. ^ Zyne verrichtingen. Welke Landen Kaitsjili Sa-
lamat onder Tidore gebragt heeft. De Portugefen verlaten dt veßing by din Roo-
.. i^iberg. Begtrmen A . 15*71 eeñ ander Cafieel te bouwen. - Nemen verfcheide in-
gezetenen gevangen, die na Goa voerende. De e 'erße Landvoogd. Het volk van
beide dorpen. Vlugt na Hitoe Pereira de tweede Portugeiche Landvoogd, overwint
de Hitoeefen, en die van Ihamahoe. De Hitoeefen roepen de Bandaneefen^» Javaa-
nen te bulp. Welke laatße een ßerkte böuwen. Èn ben A. 1 ypp., weer op nicuw te bulp
qüàmen. Nevens eenige Engelfchen. Met welke zy ¿fe Portugeefen te vergeefs aan-
' taßten. Warwyk komt in Amboina, enhelpt deze Javaanén. Steven vän der HagenAmboina
j die bet Portugeefch Kafteel vergeefs belegert Een verbond mci
de Hitoeefen maakt, en eenige Nederlanders daar laet. Kömß van Furtado. Zyne groóte
bedryven. En tóèrufling van een vloot, welke te Bantam van Wolfbrt Her-
^iifimszoon geklopt word. Verdichte òpgave der Portugeefche Scbryvers van dezeri flag.
Zyne verfchyning in Amboina, daar hy alles dwingt te buigen. De Orang Kaja’s vlug-
W ìen na Nau, daar ben Furtado tot de overgave dwingt. En di negen nabygelegen dorpen
W .verovert^ waar op de Hitoeefen na Ceram vlugtten. En eenige uitzonden om nade
Nederlanders te zien. Tahalille!s raad in dezen nood. Als ook van PatiToeban, die
zieh aan hem overgeven. De Koning ^¿»»NoeiTanivel -und gezanten na de Nederlanders.
Furtado’s tocht na Hoewamohel, en zyne verriebting, 7 gedrag van Baffi Frangi,
en van den Vdú van Loehoe. - Die van Ihamahoe dwingen hem te wyken na Temate.
daar de Ambomeefeñ hem weerßil ont dr open i die de Portugeefen boe langer hoe meet
baaien. Voorbeelden van hunnen moedwil, en de gevolgen daar •Pan. Wat <fc Portugè-
S fen op Boero en Ceram bezaten. En boe zy die van Latoe onder zieh deden buigpn.
Hoi; B E Kohing van Ternate,'
Koniñg I M Hair (ookwel Hatroen en Hay-
U»¡r dit ■ m f 0 Zamyn genaamd ) cèn wys
opneemt. | | p j Pn moedigvorft, maarvoòr-
- äl een yverig voorffänder van dcnMoor-
m lchen of Mplffi^urtdaanfchén Godsdienft',
dit voortvliegen van den Chriften
Godsdienft (dieby Xaveriusjtomtt. in Amboina
die den 16 Februari i f 4<5- té land
ftapte, eerft regt toenam) met dwarfche
oogen apiziende, en wegens zyne ver-
‘ voering A. 1 y4.6. na Goa niet dan al te
veel op. de Portugefen verbitterd, liet
Die A* dit zynen loop tòt Á. i f f85 wmneerhy
1558 X/-den Kimelaha Laulata. (vermits de zaa-
Ltúlata %n riiéuwe landen aan te winnen
na Am- ondet den Kimelaha.Sainarau flap voortd
bona gingen) tot verfterking van Samarau met
ioni een groot getâl van CòraCdra’s, en volk
geZQriden heeft, met laft, om door een
goedeJ verzamelde niagt de Portugefen
uit Amboina te, yercfryven, die Landen
oiider zyn Kroön te brengen , en dén
Moorfchen Godsdienft, met uitroejing
der Chriftelyke, daar overal in te voe-
ren.
Omde Dit voerde Laulata, Soons Soon van
Poitugee-den wydberoemden Moeletsjangah, Broe-
^ntever-(jer yan Samarau, en béide üit het Vor- I
ftelyk Temataans ftamhuis Tomàgolàd^y^ 1
geiproten, zöo ’gelukkig uit , dat Hy deen den*
meefte gechriftende dorpen weêr deed Chriften-
afvallén, alleen die vart Hative èn Kilaiig f î f t .
uitgezonderd, die ftandvaftig bleven, tee"oe¡^
niet tegenftaande die van Kilâng verre
i n’t gebergte- van Leytimor ten Suiden
woonaen.
Jarricus fchryft dit eenen Leliato toe ^
dog vermits ik onder de Kimeläha’s, of
die van hutí géflagt, van geenén Leliatò,
áls vàn Baffi Frangis zodn, die lang daar
na qiiatn, en dp Batavia A. 1643 ont-
halft is,leze, zòo zal-hy zekerlyk inde
naam dwalen , dewyl d’inlanders dit een-
parig van Laulata, en als op deze tyd ge-
fchied, verhalen,en toen nog vangeenen
Leliato wiften. Odk bragt hy aie van
Lbehoe, na hunne byzondere gefchillen .
beflifcht te hebben, volflagen onder de
Kroon van Temate. In dezen ftaat ble-
ven de zaken nu hcrwaards dan der-
•waards, door verfcheide tuilchenkomen-
de. voorvallen , geflingert en gefchokt,hi¿,n *
tot dat A. 15*61 of i y62. Henrik Zaa met
een groote vldot van Goa gezonden
wierd, om de vérvallene Ambonfe zaken
te herftellén, de Terhatanen te vef-
dryven, èn de'tot afväl gedwongéne weer
II. D eel van A mboina. ™ ond#