68 A M fi Ö
nen deelcn iubje£t, ofte gehoüden te'
wezeffy- anders als in vorige gemelde
graadjidog liet ware zulxals de Téma-
raanen opgeven, dat die van Hitoe byon-
dérling contraft verobligeerd Waren (als>
’t contrarie hier voren ìs aangeweezen)
zoo en kan in geenen deelen hier üit ge*
convirfceerd werden, dat des zelfsabfo*
luyt gezag j ende jurisdi&ie, behoörde
te continaeren, want naar dàt die van
Hitoe de Portugeefen, ten tyden wàiì*
ncer. de eerftc drie ichepen onder haréii
Admiraai, ofte Capitein, Do* Juan, in
de quartieren ende Eilandéh van Am-
boina quamen traficquereru de zelve als
haare próteéfceurs ingéroépen, ende de
Souveràiniteit vari ’t land hadden opge-
dragen, onder fölemnele éxpofitie, dat
niemand de andere omleggéridè Eilanden
femeeii iùbjeéfc waaren, zoo hebben zy hit
ragte van dien ook den eed van getiöü-
wigheit geprefteerd, onder welkc condì
tien apparent de gemelde PorttigeeÌèn
haar land met vaftigheden , tot exceflì*
vé latteo , verzèekert, en tegens alle op-
preifie beichermd hebben, tot dat dooi*
verloop van tyd, door inftigatie van de
Temataanen, die van Loehoe, en adhe-
renten, jalours over de Portugeéfche pre-
rogativen ftaat zynde, onder pretextvan
Religie, en het quaad traftement varthet
Portugees krygsvolk, de occafie waar-
genoomen hebben, en in queftie eh vér-
lchil vervielen, uit welke oorzaaken de
inwoonders van Hitoe jegens den Portu-
geelchen ftaat rebelleerden, involgen
den Gouverneur Gonfalvo Pareira genood-
zaakt Zy geworden de zelve met geweld
van Wapenen aan té taften , Jgelyk hei:
zelve ook zyn behóorlyk effecfe géior-
feert, en by middel vàn dien hy haar al
te zaameri onder nieuwe gehoorzaam-
heid gebragt, ’t ganfche land in pofleifié
genomen , ' ende des zelfs inwoonderen
onder iubjeétie getrokken heeft, hùn in
deze termen den tyd Van tuffchen de
twintig a dertig jaaren wel comportee-
rende; dog hebben daar naar, door toe-
doen van Capitein Hitoe, andermaal jè-
gens de Portugeeièngerebelleerd,'enhén
opgeworpen, op een tyd, dat de Portu-
gcefche magt ontrent ’t Kafteel niet cä-
pabel geoordeeit wierd , om haar wre*
velfnoedigheit andermaal door geweld
van wapenen in te toomen, de zaaken
aldus gedaan houdende, tot ter tyd dat
Andrea Furtado met zyn arinade wìt Goa,
ohvèrregter zake op dieVatì Bantam ge-
nootzaakt werd na Amboina te verteilen
, by welké occafie de vooigemelde
Furtado aangcnoomen heeft, andermaal
die van Hitóe oveir haare tföirWlooshfCid
aan te taften, en tot gehoorzaamheid te
dwingen , waar- in hy ten princSpaaten
-zyn oogmerk bereiktende de quaat-
N , S C H E
willige tot redefykheit ger'educeerfheèft,
zonder dat de Temataanen, eaadhprcn*
ten, gepoögd oft® Vermögens' geweeft
hebben, om iets tot- redres- van hären mi-
icrabelen en vervailen; ftaat jegens.het
i geweld der Porttfgeeiche magt te doen,
excCpt dat Capisei» Hitoe ^ neveris.eëx»*
, ge andere Hoofden, zieh geablcnteert,
! en hon op Loehoe geretireerd hefebehj
bljrvendè dés niettegenftaande ’t volkoö-
! men beleid j gezag ende junsdiétie van
I ’t Land Hitoe aiao de Portugeeièn, ge-
lyk zy mede de irrwoonderen volkoo-
mentlyk tot harè devotie, ende dienil,
als onderdaanen, geemployeerd hebben,
uit kragte van welk araoluyifgezag. de
mecrgemeldc Furtado + vöorgenomen,
en geprojedteert hebbeiide tot redres, en
recouvre van ft verlören Fort inTernate,
onder hären Gouverneur aldaat, met zyn
Armade derwaardö te trekken ÿ nevens
dien alhier verzäifield, en by den anderen
geraapt hedft een äanzienlykc magt
van roeituigen ^ onder welk getal dievan
Hitoe medi met twee Corcorrcn totàfli-
ftentie van *t Portugeeich expldiift van
hier na Temate gepanggaaid hebben yuit
Welke a&e nootzaakelyk moet verlbian,
en kan afgemeten -Werden, dat de in-
wöonders van Hitoe*, tiiet als bondgeno-
ten erkend, maar als fubjedtén , ende
onderdaanen daar aan gehenden Waaren,
dienvolgende mede de Temataanen ten
principaalen van hare gepretendeerde ce-
regtighéid, en Souverain gezag. op ’tland
van Hitoe (zoo hen al iets competeerdc)
vervallen, ende gefrufteerd waaren,
welkers abibluit gezag ende jurisdiäie
van de Portugeefen volkomentlyk ende
in ’t geheel bjr feottqueite van.’t Portu*
geefe Kafteel, doOr Godes gemde onder
?t beleid van den Admiraai von der Ha-
in den jare 16öy. gedaan, aan de
Nederlandfche ftaat gedevolveerd, ende
vervallen is, gelyk de zelve ook religieu*
felyk by deze fubalteme opper-hoofden,
tot zonderlinge overtuiging van partyen,
iy gecontinueerd 5 hoewel t’aller tyd de
Ternataanen door hare onredelykheit
hebben gearbeit, om by, finiftre onder-
handelingen, onder den dekmautel van
Religie, een groot gededte vart dien te
uliirpeeren, gelyk zy *t zelve by haare
jongfte geextendeerite pretenfie en aifte
-nog ongefundeert fuftineeren , ende trag-
ten ftaande te houden , waar naar wel
eenige fchyiren te h A r e n , dog andere,
de materie van ftaat in confidcratie ne-
merrde, en ’t gevolg grondig verftaande,
daar van afkeerig zyn-, hiet ^egenftaande
zy,Ten reipeéle van deRekgie, genera-
lyk de 'Chriftönheidin den ¡grond hatön 5
'derhalven by onderlmge •eonferenii^' re-
concihatie, en verdrng van concràélen,
om geendetbande motive^ uit ktagte onz
A A K
zeßfWoörgemelde verkregen Souveraim-
teit da Temataanen of adhercntèn,eenig
gezag, ofte jurisdióbie op ’t land van Hitoe
, veel min eenige authoriteit; over
die van. Noeflanivel, , kari gepennitteerd
ofte -toegeftaan worden, alzoo de ¡gevol-
gen van dien, eindélyk voor de aüuran-
tie-van des Compagnies ftaat alhier'^ een
quade Conièquentie baaren konden ,' ^s
de exempelen van de goede genegenheid
der Temataanen t’onswaards op Loehoé
CambeÜo, Leflidi enz. voor dezen, en
nog dagelyx, daar van fidfifante getui*
geniflen gegeven hebben, en mögenoris
wel verzeekeren, dat, ingcvalle- ’t- ge-
Zag van dien de Temataanen ingeruimd,
■ ende onze geregtige aéfeie aan de zelve
gecedeerd wert,zy ons nu’t meeftc gedeel-
te van de ■ ; commoditeiten van. Ceram
onthoüden, die van Hitoe niet alleenlyk
fe c r e te ly k , als nu doen, ons ontvoeren,
maar d e ’yreemdelingcn, namentlyk de
MaleyerS, endeMaCaifaren, publycq acces
vergunnen, ende ons van de vrugten
medie frufteeren zullen.
Wat dan aanbelangt Larike, Wakka-
fihoe, Oerien en Afltüoclo, die de Ki~
melaha mede in zyn extenfie comprehen-
deert, deze moeten mede, als de voor-
gaandc van Hitoe , énde Noeflanivel,
onder ons getrokken , dog eenen graad
verdef aan den Nederlandfen ftaat, als
de vöörgemelde, verpügt worden ,-ende
die van AÖaloelo zyh de eerfte gewééft,
alwaar de Portugées acces gegund, zyne
rendevöus begreepen^ en Van welke den
eed Van getrouwigheit geprefteert is,
zynde mede,als die van LankeènWak-
kaiìhoe, uit oorzake van onredelyktrac-
jtement van der Portugeeièn kiygsvollc,
jegens de Portugees gerebelleert, maar
met het exploit van Andrea Furtado ge-
corrigeerd, ende tot volkomen gehoor-
zaamheid gebragt, naar dat de zelve ontrent
de 12. jaaren van de Portugeefen
afgezondert waren geweeft, zynde, ontrent
gezamendyk tuflehen de 4 a foo
weerbare mannen fterk, al te zàmen
M<Ahàmmediften , ende geven còmh?o-
dkeit van nagelen, inzonclerheit Larike
en Wakkafihoe, ’t welk extraordinaris
is, behalven dat die jegenwoordig ook
goede quantiteit uitleveren, en met een
groot getal jonge boomen beplant i^,
vangäyken Oerien enAflaloelo.Dievan
A W o 5 zyn vry wat wreyelmoedig,
«naar die van Oèrien, Larike en Wakkafihoe
zyn eenvoudig, en een goed^ar-
dig vd k , daar niet aan tetwvSelen is,
dat zy ingevalle door onze kerkdyke
perzoonen effige yver getoont wìèrd,
ligtelyk tot de Chriftelyke Religie Zou-
den bekeert, ende gewonnen worden.
Larike en Wakkafthoe moeten met een
■Corcor, van vier ‘Gnadjo’s, gelyk Oe-
R
rien¡, enAiîaloelo, met een Corcor van
drie.íditos, ter requífitie van den Gou-
verneûr compareeren, en den heerén*
dienft prefteeten, daar zy hun rc;delyk vly^
tig in toonen | invoegen dat van dezC
lieden t’avond of morgen tot progres van
des Compagnies noödwendige fuftentatie
iets merkelyks konde geöbtineerd wer*
den ; -d,érli¿vén méde ván onze gerèg*
tigheit niet - dient gedefifteert, of aàn
de Temataanen aldaar eenig gezag toe*
geftaan te Worden.
'■ 'F '
Item van land van Hatoeaha, eerftei
lyk Hatoeaha , Cabauw , Cailolô, en nog
een klein âorp HolaliOe genaàmt j dit
zyn mede onderdanen van onze Fleereñi '
- Deze vier onderfçheide dorpen leggeri
aan de Weft-zyde ■ van ’t Eiland Omá,
zyn al te ¿amén jegehwoordigMohham-
mediílen, 1 ende Oelilima’s ’/ ongevaerlyk •
7 a 800 weerbare mannen fterk, zyndc,
zoo lange de Porttigeefen in deze quar*
tieren gefrequenteert hebben,altyds íub-
jeót aan ’t kafteel, ende verobligeerd
geweeft met een Corcofre van vyf Gna-
djo’s ten dienft van ’t land tepanggayen,
gelyk mede 2g meefte gedeelte van deze
Chriftenen geweeft zyn, en hebben met
de. Pprtugeefche conqneften yan,Tpmate
mede gepanggaaid, doch zyn cloor aan^*
radinge Vam baare priêftérs,; als andere,
Weder Möors geworden. De Heer Gouverneur
ván Spult heeft m'’tjaar iáz$
aldaar een groot ende maflyf huis ge-
maakt, apparent met inzicht, öm haar
in gchoorzaamheit, ende in hare onder-
linge piieht te continueeren, als ookom
den indrang van de Temataanen, by
middel van dien te ftutten, 4eze hebben
hun eenige tyt ten dienfte van ’t Kafteel
redelyk wel gequetenjdoch hebben, naar
dat: zy hen tot Guides in ’t deftmeeren
van Óma, ter affiftentie van den Tema*
taanfen Kimelaha , hadden laaten em-
ployeereii,’in ?t jaar iö l f . gerebellecrd,
ende aan "dèn Konipk van Temate den
eed ván getrouwigheit gedaán , uit web
ke oorzáken die van Oma, den tyd van
18 maandèn haar den oorlog àangedaan ,
gelyk- zy den anderen ook merkelyke
voordeelen afgezien hebben , tot dat nu
met de bezenmnge van de Ëd. Heer Ge-
neraal zyiien gecommitteerdè bÿ ondex-
I y inding V conferencie en accoinjnodaôe
R Hitoe gehouden, ter cQi^pmpjatîe
van de Kimelaha ? by pareen ^edgévon-
deñ is van.haare hoftiliteit te ùcnfteeren,
’t koftelyk huis te demolieren , en aoen
ter neder wérpcn. Uit'i de^oorgemelde
verificaûég^fo111 mai naalttelyk afmeé-
ten, hoé verre die valí Hatoeaha, Çay-
loïo:, Cabauw, ende fíolalioe ,uit kragte
I 3 van
Í6¿8.