de de aarde op dezelve dach, en op het zelfde
uur als op de Azorifche Eilanden , Q zie
hier v o o r ) , maar met zoo veel hevigheit,
dat het grooillc gedeelte van deszelfs Be-
woonders , het leven onder de puinhopen
verloor. £)e Ichrik verdubbelde den volgende
dach in den morgen, op dezelve twee
plaatzen ^van het Eiland , door het gezicht
van^achtien nieuwe Eilanden, die zich , op
een’ affland van hondert vademen , uit de
Zee opheften. Van een andere zyde , gevoelde
men een fchok die verfcheide Hukken
aarde deed affclieuren, en in de Zee
Horten, op een dezer , Haat noch een huis,-
dat met boomen omringt is , en in w e lk ,
die gene die het bewoonde , niet voor den
volgenden dach, hunne verplaatzing gewaar
wierden. A lle de Bergen van de ongelukkige
Azorifche Eilanden, hebben alle ge-
b e e ft, en zeer veel van deze aanhoudende
Schuddingen geleden. De Hukken die van
eenige afïcheurden, verplettede , Huizen ,
Kerken, en zelfs gehêele flraten.
Zomtyds zal een Aardbeving , gebouwen
en muren omwerpen , die in dezelve rigting
niet geböuwt zyn , in welke z y voortgaat,
en die gene geheel vernielen, die een tegen-
■ geftelde richting hebben : de Schuddingen
zyn altoos overeenkomHig met den aart en
menigvuldigheit van de floffen die haar veroorzaken.
Men heeft in.Amerika Aardbe-1
vingen gevoelt, waar van de Schuddingen
een geheel Jaar duurden , en die dagelyks
verfcheide geweldige fchokkingen deden gevoelen.
Onder de Regering van den Keizer
T i b e r iu s , wierden dertien groote Steden
van A zia', die in dezelve richting gebouwt
waren, vernielt,.en een groot getal Men-
fchen onder hare puinhopen begraven. De
beroemde Had Antiochiën , onderging hetzelfde
lot in het Jaar 115. De Roomiche
Borgemeefler Pedori , kwam ’e r in om ; en
de Keizer T rajanus , die ’ er zich op
dien tyd bevond , redde zich niet dan met
moeite uit het onheil , van deze beroemde
Stad. In het Jaar 742, had men een alge-
meene Aardbeving , door geheel Egypte en
het Ooflen; in eene nacht, wierden zes hondert
Steden omgekeert, en ’ er kwam een
verbazent groot getal Me.nfchen , door deze
hevige beroering , vair de ingewanden
der Aarde. De Zuidelyke Landfchappen
van Vrankrykdie door het Pyreneefche gebergte
bepaalt worden , hebben mede zomtyds
zeer geweldige fchuddingen geleden.
In het Jaar 1660, wierd de gëheele Land-
Hreek, die tuflchen Bourdeaux en Narbon-
ne le ch t, door een Aardbeving verwoeH:
onder andere vernielingen, deed zy een Berg
van Bigorre verdwynen , en een Meer in
deszelfs plaats ontHaan ; door deze gebeurtenis
verloren een menigte warme Bronnen
hare hitte, en hare heilzame eigenfchappen.
In de laatHe Aardbeving van het Jaar 1755.
was het dit gedeelte van Vrankryk mede ,
dat de geweldigHe fchokkingen onderging.
Bladz. 15. -de kolom, regel 25. van onder.
Maar welke zyn de Landen , die het meeHe
aan deze alvernielende Schuddingen, onderhevig
zyn? Van Peru tot Japan; van Ysland
tot de Molukfche Eilanden; van Jamaika tot
J Siciliën , en zelfs tot in Siberiën, zien w y
dat de ingewanden der Aarde, gefladig door
de vermogende oorzaken verfcheurt worden,
waar. van w y melding gemaakt hebben , en
waar van de uitwerkzelen die op den alge-
meehen klomp van onzen Aardkloot , invloed
hebben, zyn middelpunt van zwaartekracht
yerdnderen moeten , en eindelyk ,
mede. werken om de Natuur , de kring van
hare omwentelingen te doen doorloopen.
Is het dus vreemd , na die allés , dat de verwonderde
Reizigers de Z e en , Meereri, R ivieren
, en beroemde Steden, niet weder
vinden konnen, die door de oude Aardryks-
befchryvers befchreeven zyn ? Hoe zou het
mpgelyk zyn konnen , dat de woede der
hoofdHoffen, de altoos zwakke werken van
de handen der Menfchen zouden gefpaarc
hebben , daar zy de vafle grondflag doet
. fchudden en omflorten , die haar tot een
Heunpunt verHrekken. Men kan op het
woord B r a n d e n d e B e r g e n , de lyH
der plaatzen zien , die dikwyls het toonneel
van deze treurige gebeurtenilfen zyn ; maar
ongelukkig is h e t , dat z y aan geen bepaalde
omwentelingen, onderhevig zyn , en datmen
geen zekere voortekens van hare nabyhelt
heeft. Welke zyn dan de verfchynzelen ,
die gewonelyk het onderaardfebe gekraak
en donders, voorgaan'? Men w i l, dat men
opgemerkt h e e ft, dat de Aardbevingen op
de regenachtige j'aren volgen op dwaal-
vuurtjes; zwavelachtige dampen , vooral in.
warme Landen , in welke men Mynen heeft
die vuurige dampen uitgeven ; op een roode
en ontflóken lucht; zwarte en dikke wolken
; benaauwt en log weder ; wanneer de
Dieren met een angfl vervult ichynen , die
z y door hun geloei o f gehuil, uitdrukken;
de
de Vogelen heen en weder Vliegen, met dezelve
ontfleltenis die zy by het aannaderen
van een onweder betoonen • men hoort dikwyls
een dof geraas, en vervolgens, dat gen
e , dat de loifing van zwaar gefchut in on-
deraardfche holen zou voortbrengen , -waar
van de opening zeer naauw was ; wel ras
volgen hier zeer geweldige van een rytingen
en geblaas op; het water der Rivieren word
troebel, dat der Zee , beweegt zich geweldig
, en word met onfluimigheit naar het
Hrand gedreven; de Schepen Hooten inde
Havens tegens elkande'ren ; de beweging die
de fchokkingen beurtelings aan de aarde indrukken
, is , dan eens een golving, gelyk-
vormi.gaan die van de baren der Zee', dan
gevoelt men weder een fchommeling, die,
gelyk is aan die van een Schip , dat het
fpeeltuig der baren is. Hier uit onflaan ‘die
walgingen, die pyn aan het hart, die eenige
Lieden by de Aardbevingen gevoelen ,
v o o ra l, wanneer de fchuddingen langzaam
en zwak zyn. In een woord , niets is ’.er
dat verfchrikkelyker en aan grooterverfchei-
denheden onderworpen is , als de Aardbevingen
: maar men moet haar. met zekere op-
gemeene bewegingen niet verwarren , die
zich zomtyds in de lucht doen gevoelen , en
die dikwyls zoo Herk z y n , dat zy huizen
omwerpen , en verfchrikkelyke verwoeflin-
gen aanrechten , zonder dat men befpeurt
dat de aarde eenigzins gefchokt word. Deze
Verfchynzelen die men in Siciliën , en
‘in het Koningryk Nape ls , waargenomen
heeft, fchynen door een plotzelinge uitbarsting
van lucht voo.rtgebracht te worden, die
in de aarde beiloten w a s , die door de on-
deraardfche vuren' in vryheid geflelt word,
en die in de lucht een diergetyke geweldige
beweging veroorzaakt als een kanonfehoot,
-en die zoo Herk is , dat zy dikwyls de glazen
der gebouwen verbreekt.
Het fchynt , dat de Vuurpoelen die zeer
diep in de aarde indringen , tochtgaten van
veel nuttigheit voor den Aardkloot zyn.
Men z ie t , uit al het voorgaande , dat de
Aardbevingen en Brandende Bergen , door
dezelve oorzaken ontHaan ; inderdaat , de
Vuurpoelen o f Brandende Bergen , konnen
niet anders befcho.uwt worden, dan als de
tochtgaten o f fchoorfleene'n der haardfle-
den, die de Aardbevingen veroorzaken, zie
B randende B ergen.
A A R D B E Z I Ë N , ( Byvoegzel, bladzyde
16 , ade kolom, reg. 6. van onder,) De
Heer Geoffroi heeft opgemerkt, dat wanneer
men dikwyls het afkookzel van de wortelen
der Aardbeziënplanten en Zuring drinkt, de
drek alsdan een roode kleur verkrygt; in
diervoegen, dat men geloven zoude , dat de
Zieken aan een levervlced onderhevig was;
maar men behoeft dezen drank alleen te veranderen,
om den drek zyne natuurlyke kleur
weder te doen verkrygen. .
Bladz. 17. ijle kol. reg. 6. In de warme
Landen , en zelfs in de Franfche Koffyhui-
zen , bereid men een drank van hef fap der
Aardbeziën, Limoenfap en W a te r , ineen
gelyke hoeveelheit., met een weinig Suiker
vermengt. Deze. drank die men in Vrankryk
, Bavarotfe a la Greque noemt, is zeer
aangenaam. In Italiën mengt menhet vleefch
der Aardbeziën met Roozenwater, en maakt
’er vervolgens met Citroenfap, eenby uitHek
fmakelyke Conferf van.
De vyanden der Aardbeziënplanten , zyn
deDafen, die, gedurende de maanden Mey
en Juny, de knop der wortelen, even onder
de aarde, afknagen; en dus de planten doen
omkomen; men moet alsdan de Aardbeziënbedden
doorzoeken , en by den voet van die
gene in de aarde wroeten , welke beginnen
te verwelken ; gewonelyk vind men groote
Wormen, die na dat zy de eerfle plant hebben
doen verwelken , zich naar de andere
begeven, en deze mede doen omkomen, zoo
men hen niet verdelgt. De Engeïfchen die
zeer zorgvuldig in de aankweking der Aardbeziën
zyn , wieden en befproeijen haar gefladig
, en brengen de InfeHen om , die deze
plant befchadigen.
De Heer Frezier was , by de terugkomfl
van zyne reis naar de Zuid-Zee , de eerfle
die in Europa, de Aardbeziënplant van Chili
, Fragaria Chilienjis fruBu maximo , foliis
carnojh , hirfuth , heeft doen kennen. Z y
verfchilt van alle de Europifche foorten ,
door de breedte , dikte , en wolachtigheic
van hare bladeren. Hare vrucht die witachtig
rood is , heeft gewonelyk de grootte van
een Walnoot ^ en zomtyds ,' die van een
Hoender-ei; maar haren fmaak heeft noch
de aangenaamheit, noch de geur, van onze
Bofch-Aardbeziën. Deze Plant, heeft in
den Koninglyke Tuin , te Parys , vruchten
voortgebracht, en draagt haar zedert eenige
jaren in de tuin van Chelfea , naby Londen.
Men heeft opgemerkt dat deze Plant | het
befle in een Randplaats Haagt, op welke zy
B . de
«