h eil, van de Hoofdftad van Portugal veroorzaakt
wierd. Is het vreemd dat deze noodlottige
gebeurteniffen , na dat z y de men-
fchen met ■ fchrik vervult hebben , hunne
weetluft mede hebben opgewekt, en hen
aangefpöort om te onderzoeken wat ’er de
oorzaken van zyn mogen.
Zie hier de onderfcheidingen van deAard-
beyingen ; te weten , die der golving o f
fchommeling, die van de klopping o f opheffing,
en die van uitbarfting. Door deze ver-
fchillende beroeringen ontftaan onregelmatige
bewegingen , geweldige en plotslinge
fchuddingen , die van de grootfte onheilen
gevolgt worden.
De naburige Bergen, o f die met dezelve
grond gemeenfcbap hebben, ondergingen altoos
het zelfde gekraak , en zomtyds dezelve
uitbarfting.
Bladz. 13. ijle kolom , reg. 14. van onder.
Het zyn Luchtklompen en onderaardfche en
beflooten Winden , die , door het vuur ge-
perftzynde, popingen aanwenden om uit te
gaan, maar geen doorgang vindende, de
Rotzen opheffen, die hen omringen, en hier
door brengen zy golvingen, geweldige fchok-
kingen , en , in een woord , Aardbevingen
voort.
Wanneer men overweegt dat de Aarde ,
op een groote menigte plaatzen, met brandbare
ftoffen vervult is ; gelyk Steenkoolen ,
Bitumen, Zw a v e l, enz* en dat deze ftoffen
in ftaat .zyn om ontbrandingen te veroorzaken
, en om haar tot voedzel te verftrekken
wanneer zy eenmaal ontftaan zyn ; zóo men
acht geeft, dat de fchilverachtige Steenen,
die de Aluin en Steenkool-ertzen. vergezellen
, na dat z y eènigen tyd vóór de Zon en
regen blootgeftelt geweeft z yn , uit zich zelfs
ontbranden, en een wezentlyke vlam vóórtbrengen,
zoo men zich herinnefe dat de Eo-
len.der Mynen, en byzorider die derPyrïten
en Steenkolen, dikwyls met verflikkende
dampen vervult zyn , die zeer ligtejyk vuur
vatten , wanneer zy zich met de zuivere
lucht vermengen die z y doen uitzetten , en
die alsdan Uitwerkzelen voortbrengt., die
zoo geweldig als die van den Donder zyn;
zoo men toeftaat dat de werking van het
vuur , het water in dampen dóet overgaan ,
en dat niets de onwederftaanbare kracht van
deze dampen evennaart wanneer zy uitgezet
zyn , zoo .zal-men gemakkelyk de oorzaak
en uitwerkzelen van dit onderaardfche ver-
fchynzel begiypen. Alles , -word op deze
plaatzen , vroeg o f laat, het flachtoffer van
een flapent en verborgen vuur.
Het is_ dus zek er, dat het water tot de
Aardbevingen medewerkt, met de Ievendig-
heit van het onderaardfche vuur te vermeerderen
, en met mede te werken om het te
verfpreiden; het brengt verbazende uitwerkzelen
v o o r t, wanneer.het plotzeling in de
ontftoken ftoffen', nederftort; het is alsdan,
dat’ er Verfchrikkelyke Uitbarftingengefchie-
den. Om zich meer en meer van deze waar-
heit te overreden , zo heeft men maar alleen
acht te geven op het gene gebeurt wanneer
men onvoorzichtig een droppel water op een
• gefmolte Metaal laat vallen ; men zal zien ,
. dat die in ftaat is óm het Smelthuis te doen
ipringen', en het leven van de Werklieden
in het grootfte gevaar te brengen. Een ge-
meene en daaglykfche proefneming , is be-
kwaam, om de minft kundige ,'een denkbeeld
te geven van de wyze op welke deze ver--
fchynzelen konnen uitgewerkt Worden: wanneer,
in een keuken,' de vlam, in Olie o f Vet
v a t, dat in een pan geimolteh word,en men
’ er alsdan Water in giet óm het te blüffchen,
zoo zal het vuur zich naar alle zyden' verfpreiden,
de vlam zal vermeerderen, en men
loopt gevaar om den fchoorftéen in brand re
fteken. Het water kan noch mede werken
om de onderaardfche vuuren uit te breiden ,
en levendiger te maken, hier door, dat het
door zyn v a l, de Lucht beroert, en het uit-
werkzel van de waterblaasbalken der Smede-
ryen doet. De Inwoonders van Ysland hebben
opgemerkt, dat wanneer het Ys en de
Sneeuw, zich indiervoegen op de Vuurbra-
kende Bergen , op een h o op t, dat zy de
tochtgaten floppen , door welke het vuur
uitwaaffemt, en ftraks Aardbevingen en geweldige
uitbarftingen ontftaan ; men heeft
'onlangs gefchresen., dat ’ er tegenswoordig
op die Eiland, een Berg is , die Kofleyan ge-
noemt word, deze is in dit geval, en baart
hevige ongeruftheden aan die gene , die in
deszelfs nabuurfchap woonen : men vteeft
mede de een o f andere geweldige.overftro-
ming , o f een nieuwe Klip aan de ftranden
van dit Eiland. De Aardbeving die den Berg
Ararat verbryzelt" h e e ft, en hem een af-
fchuwelyke en verfchrikkelyke gedaante ,
heeft doen verkrygen, gebeurde, gedurende
een gedenkwaardige overftroming, die reeds
verfcheide dagen geduurt had; A lle de putten
die men tuffc’nen den Berg Vcfuvius en
c’e Zee graaft, worden met water vervult j
dat
dat Van de zyde van den Berg koomt: en'het
heeft fchyn, dat deze wateren , op een zekere
diepte by een vergadert zynde, een
kom vormen , die waarfchynel-yk; de kleine
Beekjes onderhoud, die op eenige plaatsen
uit den berg Vefuvius- voortkomen, en
zomtyds, onvoorziene ftortvloeden vormen,
wier v a l, een groot geraas veroorzaakt.
.Bladz-, 13. 2de kolom, reg. 13. van onder.
Het Eiland Milo , in den Archipel-, brand
o f rookt geftadig. Deszelfs Hoofdftad is
van groote ftukken ligte en geftreepte.Puim--
fteen gebouwt; het grootfte gedeelte van-
deszelfs grond is verbrand en in kolen verandert.
Een ander gedeelte van dit Eiland,
dat door de Zee .befpoelt word-, ■ is geheel
gebarften, en ’er koomt een dof geraas uit
voort : men vind, in .deze ftreek, veel A luin,
V it r io o l, Y z e r , Zwavel, en Opriment, verfcheide
plaatzen Zyn, even als.gewelft, porieachtig,
brandig , en maken een hol gelult
onder de voeten der Reizigers , wier kleur
in weinig tyd , bleek en blaauwachtig word.
Behalven deze natuudyke ftoven , vind men
Ier noch een menigte Bronnen ,: die by uit-
ftek heet z yn , en zwavelachtige baden , o f
natuuryke Staal- en Zweetbronnen. De Rotzen
, die door het Zee-water doordrongen
zyn , zidderen , weergalmen , en worden-
dikwyls omgeworpen.
Blad. 14. l p kolom, reg: 3. De verfchrik-
kelyke Schuddingen , die . men op de A zor i-
fche Eilanden , in het Jaar 1757 gevoelde,
gebeurde omtrent middernacht; en de klopping
van de Aardbeving die eerft loodlynig;
was ,. wierd wel ras horifontaal, De aarde
van deze Eilanden, kwam , in de drie volgende
maandtn tot geen bedaren. Men wil,,
dat het Eiland Mar.1galante , een der Ancil-
1'es, in het Begin van het Jaar 1736. dooreen
geweldige Aardbeving, in twee deelen ge-
fcheiden is.. ,
- PUnhts verhaalt, d a t,. onder het Borge-
meefterlchap van L . Mar dus en S. pullus,.
een' Aardbeving., die een zeer groot geraas
maakte, veroorzaakte, dat twee Bergen met
g ew e ld , tegens elkanderen'ftieten ,■ en in-
hunne naderingen , alle de Landhoeven en
gebouwen verplette , die zich tuffehen hen-
bevonden: een groot getal Romeinfche Ridders
en Rëizigers , waren van dit Schouwspel,
getuigen. Zomtyds fluiten de openin-
gen, die in de aarde ontftaan zyn , om Vlammen,
Steenen, en Water uit-te geven , zich-
aanftonda w.eder. toe.:. men. ziet. Ter. echter,
mede, die in denzelven ftaat blyven. Zomtyds
wykt de Z e e , die mede aandoening van
,de inwendige bewegingen van dc Aarde
heeft, verfcheide uuren te ru g , en laat de
Schepen op het drooge ftaan , om vervolgens
met onftuimigheit te rug je keeren , en
de Landen te overftromen ; zomtyds veranderen
geheel-e ftreken landsvan plaats, vloei-
ien even als water , en vervullen geheele
Meeren,, -
Bladz. 15. kolom, reg. 11. van. onder.
De fchuddingen der Aardbeving, deden zich
in November, van het Jaar 1735, op dezel-
-,ye dach , langs de Zeekuften van Spanje en
Portugal, in eenige Mynen van Engeland,
en.in den G o lf van Bothniën , tot aan het.
uireinde van Finland, en zelfs in het diftrikt
van Myrdahl, een landftreek van Skaftefield
in Ierland, gevoelen, alwaar de Aarde , gedurende
drie dagen , beefden :. de Rotzen
weergalmden van een ongewoon geluit ; en
de vuurpoelen van dit Gewe ft, braakten een
menigte rook en vlammen u i t , als mede geheele
ftroomen van water en ysfehorffen ,,
waar van eenige .dertig en veertig ellen dikt®
hadden , zy vervulden' de Vally van Myrdahl
, die vier o f v y f Duitfche mylen in het
vierkant beflaat. Men heeft gedurende dit
verfchrikkelyk onheil , waar van geheel Europa
gevoel gehad h e e ft,., opgemerkt dat het
water, plotzeling beroert , .opgeheven en
met geweld, naar alle de weftelyke Kuften,
van ons Werelddeel gevoert wierd. Het
water, van den Taag zw o l , by herhalingen
o p , om de gebouwen te overftroomen , die
door de fchuddingen omgeworpen waren..
Op hetzelve oogenblikldat deze yffelyke to -
neelen zich in Portugal 'vertoonden ,.w ie r -
den de weftelyke kuften van Afrika ,. op dezelfde
wyze gefchokt; de fteden Fez en M e -
quinez , in het Keizerryk Marokko , ondergingen
byna, een geheele omkeering. V e r -
fcheide Schepen, die uit Amerika te rug
kwamen, gevoelde , in de volle Z e e , geweldige
en ongewone fphokkingen. De A -
zorifche Eilanden wierden op dezelve tyd ,,
hevig gëfchud. In de maand December,,
van het zelfde Jaar, wierd Europa op nieuw
door een'Aardbeving: gefchud , die zich hevig
in eenige van. deszelfs deelen , deed gevoelen.,
Amerika was van deze akelige ver—
woeftihgen niet hevryd : het was-omtrent dezelve
tyd dat de ftad Quito , geheel' omgeworpen
wierd: Op het Eiland' St. George,.
’i.geen,tvraal.f.uursn.yamAngra.lecht., beef