354 STAAL-ERTZ. STAARTPEPER.
dan drie duizent ponden wegen : dit is de
Galeus glaucus, dentibus granulojis, forami-
nibus circa oculos. Het zeldzaamfte werktuig
van dit foort van Viffchen , is een doorzyg-
v a t, ’t geen tuflchen den punt van den muil
en het brein geplaatft is , het heeft de zelf-
ftandigheit en kleur van het glasachtige vocht:
het is hier door , dat de vochten van het
hoofd door een menigte van openingen, der
huic doorzypelen. De Squales zyn mede aan
hun achterfte gedeelte, ’t geen gefchikt is
om het water te klieven , met een voorraadhuis
begaaft, ’ t geen overvloedig met een
olieachtige ftoffe vervult i s , die ongetwy-
felt dient om dit deel lenig te maken : zie
het artikel V i s ch,
S T A A L - E R T Z . D it foort v anEr tz,
waar van verfcheide Schryvers gefprooken
hebben , moet alleen als een Yzer-Ertz be-
fchouwt worden , welke Staal by de eerfte
fmelting uitlevert, om dat z y zeer zuiver en
van die vreemde zelfftandigheden ontbloot
i s ,' die fchadelyk aan de volmaaktheden van
het Yzer zyn. Eenige Schryvers , geeven
noch den naam van Staal-Ertz aan een foort
van Galena van Lood , ’ t geen de kleur en
hardheit van het Staal heeft. De witte Zil-
ver-Ertz die men blaauw door de rooftering
heeft doen worden , gelykt mede naar de
Staal-Ertz.
S T A A R T P E P E R , Cdbeben, Ctt-
bebce. Eenige Schryvers willen, dat de Cu-
beben vruchten zyn die van zeer vroege ty-
den reeds bekent geweeft z yn : alles wat men
hier van zecht is zeer onzeker.
De Cubeben o f Seaartpeper der Winkels,
zyn kleine , drooge , en rondaehtige vruchten
, die ten naaften b y , de grootte van een
Peperkorl hebben ; zy zyn gr-aauwaehtig,
gerimpelt , en met een kleine fteel bezet,
« i hebben een fpeceryaehtigen reuk: derzel-
ver kernen zyn breukig , hebben een zeer
fcherpen fmaak , en verwekken het fpeek- zel.Men brengt de Staartpeper uit Indiën tot
ons over: zy groeit overvloedig op het E iland
Java-, aan een kruipende Heefter, die
zich , even als de Klim-op , aan de naby-
ftaande boomen, hecht. Deze Heefter, gelykt
naar de Smilax asper». P . Herman,
noemt hem Curane: zyne bladeren zyn klein,
en zyne bloemen welriekende ; ’er volgen
trollen, o p , die met ronde Beziën bezet zyn.
S T A A L E -S L : S T A A R T S T : S T A C H Y S .
welke de Staartpeper o f Cubeben zyn. Men
laac haar in de Zon droogen om ze te kon-
nen vervoeren: de Inwoonders zyn Zeer na-
yverig over derzelver aankweeking,
De Inwoonders van het Eiland Bourbon,
geven den naam van Cubeben o f Staart-peper,.
aan een fpeceryachtige Peper , die weinig
grooter als een Gierftkoren is. Z y groeit
troswys aan het uiteinde der takken van een"
rankachtige Plant, die in deBofïchen voort-
k o om tm e n noemt deze kleine vruchten,
Bourbonfche Cubeben o f Staartpeper , o f Cu-
beben van bet Eiland Bourbon.
De Staartpeper verbetert den kwaden reuk
van den mond, en de walgingen; zy is nuttig
tegens de beroertens , en om de maag te
verfterken: wanneer zy langen tyd metMas-
tik in tranen gekaauwt word , zoo wekt z y
tot de liefde op 4 de Indianen maken mede
een menigvuldig, gebruik van een W y n , waar
in Staartpeper afgetrokken is , om zich tot
Venus-fpel op te wekken. De Bewoonders
van het Eiland Java, bedienen ’er zich van>
om de maag te verwarmen , en den eetluft
op te wekken. Men w i l , dat de Indianen
de Staartpeper laten kooken, om dat mem
haar niet zou konnen zaaijen : maar wy geloven
zulks niet.
S T A A L E - S L A N G . De Heer Tbu-
ra , Opzichter der gebouwen van den Korting
van Denemarken , z e ch t, dat men op
Bornholm, een Eiland inde Ooft-Zee, de-
zen naam aan een Infedt geeft, ’t geen zeer
gemeen en zeer gevaarlyk is : deszelfs lichaam
heeft den glans van gepolyft Staal.'
Zoo men , zeeht hy , dit Dier in verfche -
de ftukken fnyd , zoo behoud ieder deel,.
zyne beweeging , emneemt met fnelhëitde:
vlugt.
S T A A R T S T A R . Dezen naam , als
meede die van yiammende- o f Brandende
Star, geeft men zomtyds aan de Kpmeeten^
om de lichtende ftaart, die haar byna altoos
vergezelt: zie Komeet;
S T A C H Y S , Stacbys major G'ermanica.
Deze Plant groeit op de bergachtige en onbebouwde
plaatzen : hare houtachtige , vezelachtige
, en geeiachtige w o rtel, fchiet
verfcheide fteelen u it, die twee voeten hoog,.
byna vierkant, en met knoopen o f gewrichten
bezet z y n , zy zyn ruig , w i t , en v ry
mergachtig, j hare bladeren gelyken. naar dier
van,
STAM. STARRE-PL: STEEN der G:
van de Malrove , maar zyn veel grooter;
hare. bloemen zyn bekswys, en het opperfte
blad is lepelswys uitgeholt, zy zyn bywyze
van airen tuflchen de bladeren aan de toppen
van de Plant geplaatft ; deze bloemen
zyn wolachtig , purperachtig , en zeldzaam
wit: op iédere bloem volgt een vrucht, bywyze
van een zaadhuisje, dat vier rondachtige
en zwartachtige zaden bevat. De Sta-
chys is afzettende en opftyging keerende,
S T A M , Truncus. Dezen naam geeft
men aan den voornaamften fteel van een
boom, o f aan ’ t gedeelte , ’t geen uit den
wortel voortkoomt. Zie het woord Boom.
S T A R R E - P L A N T . Dezen naam
geeft men op Cayenne aan een klimmende
Plant, die men nrfede Reode jtasmyn noemt:
het is een foort van Lizeron , en de Qua-
moclit foliis tenuiter incijis & pinnatis van
Barrere. Hare bloem is klein, en heeft een
vuurkleur: men vormt ’ er zeer bevallige tuin-
galleryen van: zie J asmyn.
.. S T E E N der G E Z O N D H E I T .
Men heeft dezen naam in den Koophandel
aan yzerachtige en arzertikale Pyriten (Mar-
'caiüten j gegeeven, die met ruiten door ee-
nïge Werklieden gefleepen zyn , welke hun
verblyf op den oever van zekere Rivieren in
Boheme neemen : de Genevoifen en Pie-
montezen, dryven ’ er den fterkften handel
mede ; men maakt ’ er knoopen, fteenen tot
gespen en ringen, enz. van. De Steen'der
Gezondheit, is byna dèzelve als de Portu-
geefebe-fteeri : zie T E N. Marcasit en P yri-
S T E E N DER P L A N T E N . Het is
niet zeldzaam, dat men fteenen indenftam
van een boom befloten vind. Men heeft ’er
in den Berkenboom , Eikenboom en Pyn-
boom gevonden : zie het gene ik hier omtrent,
in myne Mineraalkünde, ge-
zecht hebbe.
De Heer de Prefontaine , maakt van dep
boom Couipo gewach, die in zyn hart kleine
fteenen befloten heeft. Men onderfcheid
twee foorten van dezen boom, een roode en
een witte. Beide konnen zy tot dezelve gebruiken
dienen als het hout van den Cour-
baril, waar van zy den korl hebben. Dezelve
Schryver ze ch t, dat de naam van Couipo,
in de taal der Wilden , Rotshart betekent.
STEEN derPL: STEENGE W: enz. 355
S T E E N G E W A S S E N . QByvoegz.')
De Heer de JujJieu, heeft in het. jaar 1741,
alle de boomswyze voortbrengzelen der Zee,
weder to f het R yk der Dieren gebracht,
■ welke tot dien tyd befchouwt waren, als tót
dat der Planten behorende. Deze voortbrengzelen
, die onder de namen van Sceen-
gewaffen , Madreporaas, K oraalgewasfen ,
Koralynen , en verfcheide Plantdieren , bekent
zyn , maken een gedeelte van bezielde
Wezens u i t , die deze Natuuronderzoeker ,
Polypenneflen noemt, waar van het lichaam
zich in takken verdeelt, en aan ieder uiteinde
o f oppervlak , kleine Dieren vóórtbrengen
, die overeenkomftig met de knoppen
o f bloemen der Planten zyn , om datzy
de eigenfehap bezitten van weder door af-
zetzelen o f eitjes voort te koomen , die ge-
lykvormig aan zaden zyn. Het denkbeeld
van Dierlykheid van deze lichamen ,_ was
echter oppervlakkig , door Imperati, in het
jaar 1599 ge fte lt; en in het jaar 1727, door
Peyjfonel vernieuwt; maar zonder bewyzen
die.zoo overtuigende, en zonder byzonder-
heden die zoo beflechtende waren, als die
van den Heer de Juffieu : zie het artikel
SteengewaJJen op het woord Koraalgewassen:
zie mede Koraal en P oly*
p "u :s . 1
STEENGROEF, zie Groet.
S T E E N K O L E N , Carbo petreus.
Q Byvoegz. ) Dit is een brandbare, donker
zwarte en gebladerde zelfftandigheit, die
gewonelyk met lagen van zandfteen, kalkachtige
fteen, kleiaarde, en fteenen die naar
den Leifteen o f Schiftus gelyken vermengt is.
De Steenkool die men in Schotland vind en
fraai gepolyft kan worden , is de Cannel-
coal der Engelfchen.
Vrankryk bevat mede een groote hoeveel-
heit Steenkolen van het befte foort. Men
heeft ’ er Mynen van in Auvergne, Bretagne,
Normandyen, Henegouwen , het Lionnee-
fche, enz. Men heeft om deze Mynen te
ontdekken zekere kenmerken, die zy met de
andere Mynen van andere Delfftoffen , gemeen
hebben : zie Myn. Maar het geen
haar byzonder aanduid, is , dat men in de
nabuurfchap , andere Steenkoolmynen ontdekt
, o f Steenen die afdrukzelen van Lon-
elite s, en andere Planten van dit foort bevatten.
Een ander kenmerk van dezelve is ,
dat gedurende de groote zomerhitte , . de
Y y 2. lucht