Er faeeft met betrekking tot do W aal eene bijzonderheid plants j die
men zeldzaam bij andere rivieren ontinoet, d a t, namelijk , een geheel
tusschenvak dier rivier eenen anderen naam heeft verkregen, terwijl
daarbovcn en'beneden dc naain van W aal is behouden. Wij bedoelen
den naam van M erwede , dien zij , van even boven Gorinchem a f ,
tot de Alblas toe , voert. Hier kreeg die arm der rivier, welke
weslwaarts nkar Heinenoord stroomde, wederom den naam van W a a l ,
maardie, welke längs Krimpen, IJsselmonde, Rotterdam en Schiedam
naar Vlaardingen liep (waaromtrent zij zjch wederom in de ßengden
Maas stortte en daarmede onder den algemeenen naam van Maas , naar
zee vloeide) bebield den naam van M e rw ed e . Het blijkt derhalve dat
de naam Merwede van lateren oorsprong dan die van W aal i s , aange-
zien wij de aal , na eenigen tijd onder den naam van M erwede ge-
stroomd te hebben , onder baren eigen naam wedervinden.
Beneden Nijmegen, tusschen deze stad en het fort KraijenhoiF, zijn
op den oever vele Romeinsche oudheden gevonden , ook is deze bij
laag water nog met vele dergelijke potscberven enz. bezaaid.
•4* P- zz: 0 stellende is de hdogte le Unlbuizen 10,3156 ell., te Nijmegen
9.132 ell., teOcbten 6.226 ell., te Tiel' 3.346 ell., le Zalt-Bom-
rnel 2,724 ell., teWoudrichem 1,362 ell. bij vloed , 1,143 ell. bij eb.
Breedte le Pannerden aan den bovenmond 403 ell.j te Hulbuizen , bij
gewone waterstand 263,70 ell., bij hoog opperwaler op circa 1800 ell.,
beneden het dorp 2333 ell.; te Nijmegen voor de Stevenspoort tot
tegen de Uiterwaarden, bij 3 ell. pijl, 364 ell.; te Ochten, bij ge-
woneu waterstand, 377 ell., bij hoog opperwater, 1480 ell.; te Tiel ,
even beneden de stad , bij gewonen stand , 641 ell., bij hoog opperwater,
1238 ell.; te Varik, bij gewonen waterstand, 483,60 ell., bij hoog
opperwater, 843 ell.; tusschen Rossum en Heesselt, bij gewonen
stand, 761 ell.; te Zalt-Bommel , tusschen de Veerdammen, 400
ell., bij hoog opperwater, 308 ell.; te Loevestein , des zomers ' 410
ell., des winters 309 ell.
Afstand van Hulhuizen tot Nijmegen 12,399 ell.; van Nijmegen tot
Ochten 20,721 ell.; van Ochten tot Tiel 9330 ell.; van Tiel tot Zalt-
Bommel 18,272 ell.; van Zalt-Bommel tot Woudrichem 17,336 ell.
Diepte le Hulhuizen 4,273 ell.; te Nijmegen + 3,192 le Varik
± 2,917 ell. ’ J a - ’
Stroomsnelbeid te Hulhuizen + 1,4730 te Nijmegen + 1,0330, te
Varik .+ 1,0640 ell. in 1".
Geheele verval der rivier van den bovenmond tot aan Hardinzveld
bij eb 10,204 ell., bij vloed 9,627 ell.
Bij Zalt-Bommel ontwaart men reeds een weinig vloed, doch ge-
middeld slechts 0,03 ell. De W aal heeft eenen onregelmatigen afloop,
doch hare helling is tusschen Ochten en Tiel minder dan elders , tusschen
Tiel en Zalt-Bonimel het grootste, door den toevoer van water uit de
Maas door het Schansgat, en tusschen Zalt-Bommel en Woudrichem
weder minder door den uitloop van de Maas bij laatstgenoemde plaats ,
waardoor eene mindere snelheid des strooms , door opstopping veroor-
zaakt wordt.
Zij heeft aanmerkelijke ondiepten tot op 2,30 ell. en vele zandpla-
ten , waarvan de navolgenden 1000 en meer eilen lengte hebben , als
die tegen over Hulbuizen, lengte 1000, breedte 180 ell.; die tegen
over de Bemmelscbe-waarden , lengte 2200, breedte 230 ell.; de plaat
beneden Lent, lengte 1 6 0 0 , breedte 160 ell.; die tegen over Ooster-
hout,.lengte 1100, breedte 1 7 0 ell.; deLoenensche-plaat, lengte 1700,
breedte 230 eil.; die tegen over Druten , lengte 1300, breedte 200 eil.;
de Ophemcrlsche-plaat, lengte 1100, breedte 260 eil.; bet Variksche-
eiland, lengte 1600, breedte 300 eil.; de plaat längs Heesselt, lengie
3130 breedte 380 eil.; die tegenover Opijnen , lengte 1 0 0 0 , breedte
180 eil.; en die tusschen Haaften en Hellouw, lengte 1220 , breedte
300 eil.; tcrwijl aan beide oevers over bare geheele lengte meer dan
140 k ribben en hoofden worden aangetroffen.
Over deze rivicr zijn geene vaste overgangsmiddelcn , doch verschil-
lende soorten van veren als: te Doornenburg op Kekerdom en beneden
Gent op de Ooy met schuiten , te Nijmegen eene gierbrug, te
Slijk-Ewijk eene gierpont; te Dodewaard en le Öchten met schuiten ;
te Wamel eene gierpont; het Dreumelsche-veer op den Roodenhaan
met schuiten ; te Varik op Heerewaarden en le Heesselt op Rossum
beiden met schuiten; le Zalt-Bommel eene gierpont; te Haaften op
Gaineren , le Hellouw op Nieuwaal en te Herwijnen op Zuilichem alle
drie met schuiten ; het Brakelscbe pontveer en een schuitenveer van
Loevestein naar den Noorder Waaldijk onder Vuren.
WAAL (DE), voorm. water, prov. Zeeland, ten N. en O. van
TSoord-Beveland. Zie F a a l .
WAAL (DE), de W ael , de W al of de W e e l , d. op het eil. Texel, prov.
Noord-Holland, arr. en 10 u. N. van Alkmaar, kant. en 5 u. N. N. O. van
den Helder, gem. Texel, % u. N. O. van den Burg, aan den rijweg van
den Burg op Oosterend.
Tot het jaar 1613 lag dit d. aan zee, doch is nu door den pold.
Waal-en-Burg daarvan afgescheiden. De ligging is niet onvermake-
lijk. De meeste huizen , die er 28 in getal zijn, met 140 inw., hebben
luintjes , welke wel niet groot zijn , maar evenwel aan het dorp op eenigen
afstand het aanzien van een bosschaadje geven. De inwoners be-
staan meest van veeteelt en gedeeltelijk van den landbouw. Ten O.
hinten dit dorp ligt de Sommeltjesberg , zie dat art.
De Herv., die hier 260 in getal zijn , behooren tot de gem. Waal-
en-Koog. De W a a l was vroeger met O o s t e r e n d vereenigd , en had
tot eerslen Predikant A b r a h am B o i t id s , die in 1608 naar Vlieland ver-
trok. Gedurende de dienst van H e rm a n J a n s K a a e g u , daar gekomen in
1634 en overleden in 1 6 7 6 , werd Oosterend van d e W a a l gescheiden
en van eenen eigen Predikant voorzien, hetwelk plaats had in 1666.
Doch in het jaar 1809, toen N i c o l a a s W i l l e m B o l t hier Predikant
was, is Koo g met de Wa a l provisioneel en ten deele, doch na zijn
overlijden daarmede vast vereenigd.
De kerk , welke voor de Reformatie aan den H. O dIjlphus was toegewijd
en ter begeving van de Graven stond , bezat destijds 6 morgen iands ,
en de Pastoor, die aldaar niet woonde, trok 4 ponden (4 guld.).
Het is een tamelijk groot, maar oud gebouw, dat vroeger eene kapel
schijnt geweest te zijn, met eenen zeer ouden stompen toren , doch zon>
der orgel.
De Doopsgcz., van welke men er ongeveer 60 te lt, behooren tot
de gem. ßurg-Waal-en-Ooslereind. — De R. K., van welke men er
12 aantreftparoebieren te Burg. — De dorpsebool wordt gemid-
deld door een getal van 40 leerlingen bezocht.
Er moet vroeger in dit dorp ook een Heilige Geesthuis geweest zijn.
WAAL (DE), meertje in het Land-van-T oorne, prov. Zuid-Hol-
land, 8 min. N. van Rockanje, in den Strijpe-polder.
Naar men wil zou dit voorheen een arm van de Maas geweest zijn ,
die zieh hier in zee onllaslte. Dit water hcefl de eigcnschap van alles,