,n ij’ ffP001'*- Er zijn ook twee hävens : de Bu i ten havan , bui-
teii de Neuder-barriere, waarvan de kom begint aan den Grebbendiik
en uitloopt in den Rijn, en de Bi nn en l iaven o fVa a r t , loopende
van den Haarweg naar de gern. Veenendaal, prov. Utrecht en vervol-
gens naar Amersfoort.
De stad beslaat, binnen hare grachten, eene oppervlakte van 19 band.
9o v. r. 2 v. eil. Men telt er 580 h. en ruirn 2200 inw. Onder de
nuizen treft men verscheidene aanzienlijke aan , van welke L u b b e b t
A d o l e , Baron T o r c k , Heer van llosendaal en Burgemeesler van W a g e -
n in g b n , in het begin der vorige eeuw, er onder anderen vijf heeft doen
bouwen; terwijl hij de stad tevens met onderscheidene steenen pompen
versierd en in bet algemeen aan de verfraaijing en welvaart van W a g
e n in g e n zoo zeer zijne zorgen gewijd heeft, dat de nagedachtenis van
dien Burgervader aldaar slceds in zegening blijft.
Men beeft te W ageningen de volgende markten , namelijk op de vijf
Woensdagen in April of anders op de vier Woensdagen in April en den
eersten Woensdag in Mei beesten- en scbapenmarkt: op de vijf Woensdagen
in Anguslus of anders op de vier Woensdagen in die maand en op
den eersten Woensdag in September schapenmarkt, op de drie laatste
Woensdagen in October en de drie eerste Woensdagen in November
beestenmarkt. De kermis valt in Maandag na St. J oannes den Dooper
zoo die dag in de eerste helft der week en Maandag daarna zoo die
m de laatste helft valt.
Het aanzienlijkste gebouw der stad was vroeger bet Kas t e e l - l e -
Wa gen in g e n , zie het art. W ageningen (K astbel- te - ) .
Het S t a d hu i s , aan de Markt, is gebouwd op de zelfdeplaats , waar
m vroegere eeuwen een kerkje stond, dat aan den H. N icolaas was toe-
gewijd en later het S c h u t t c r s h u i s was. Het is een vierkant gebouw
met een sierlijken opgang. Boven den ingang staat het beeid der ge-
regtigheid. Bebalve bet stadsbestuur houdt ook het kanlongeregt aldaar
zijne zittingen.
Het P o s t k a n t o o r Staat in de Kapelstraat.
De He r v o r m d e ke rk, midden in de stad, was vöör de Reformatie
aan den H. J ohannes den Dooper toegewijd. Daarin was door
J a n v a n Z a l l a n t eene kapellanij of altyddurende vikarij gestiebt ter
eere van den Almogenden God, van de hoogverhevene JVIaagd M a r ia
en van de H. H. Maagden C a th a r in a en B a r b a r a . In het jaar 1341
heeft de Schildknaap W i j n a n t v a n Z a l l a n t , ter vermeerdering van de
goddelijke dienst en tot onderhoud van den Regent der kerk, de in-
komsten vermeerderd met zeven morgen lands. De kerkgift van Wag
e n in g e n behoorde, van de vroegste tijden , aan den Proost van St. Jan
daarin, bij eenen brief van Graaf R einalb I , op den
12 Mei 1280 bevestigd werd. Deze kerk is een ruirn kruisgebouw
met eenen lagen vierkanlen toren door eene hooge spits gedekt en van
een orgel voorzien.
De R o om s c h -K a th o lijk e k e r k , even buiten de stad staande en
aan den H. J o h a n n e s den Dooper toegewijd, is een langwerpig vierkant
gebouw, m het jaar 1730 gesticht, met eenen toren en van een orgel
voorzien.
Vöör de Reformatie i s t e W ageningen een klooster geweest in de Ach-
terstraat. Ter plaatse , waardit gestaan heeft, ziet menthans woningen.
Nog zyn er van ouds bekend en van goede inkomslen voorzien ge-
weest de Broederschappen van het H. Kruis, van St. N icolaas en van
de H. H. Anna en Barbara.
Voorts had men er nog in latere tijden een Gas t h u is en een Wees-
hui s in de Ketkstraat, doch deze zijn te niet gegaan en de gebou-
wen dienen thans tot de stads Hollandsche school.
Men heeft te WAGENiNGENtwee s c h u t t e r s g i l d e n , waarvan het een
St. A n t o n io s en het ander St. J o r i s gilde wordt genoemd ; een Dep
a r t em e n t d e r Ma a t s c h a p p i j : Tot Nut v a n ’t Algemeen, dat
den 15 October 1807 is opgerigt, en ruirn 40 Lcden t e l t ; eene
S p a a r b a n k ; een N a t u u r k u n d i g g e n o o t s c h a p , met onge-
veer 60 Leden ; eene L i e d e r t a f e l of Z a n g v e r e e n i g m g ,
met 24 leden; eene L e e s b i b l i o t h e e k v o o r ’t a l g e i n c e n ;
een G e n o o t s p h a p v a n Mo e d e r l i j k e l i e f d a d i g h e i d , met
ruim 60 Leden ; eene w e r k i n r i g t i n g ; e e n L i e f d a d i g Ge-
n o o l s c h a p : Dorcas, om in den winter armen van kleeding te
voorzien, met eene Br e i - en Na a i sc ho ol , onder het bestuur van
eenige jonge Jufvrouwen.
De Lat ij ns che s chool zal nu in een Gymnasium hervormd worden
, waarin onderwijs zal worden gegeven door eenen Rector en drie Do-
centen. Het laat zieh aanzien , dat vele jongelingcn, zieh hier voor-
bereiden zullen zoo voor de Academien , als voor de Militaire scbolen.
De S t a d s s c h o o l wordt bezocht door ongeveer 180 leerlingen;
de D i a k o n i e s c h o o l der He rvormden door 70 leerlingen;
de Stads F ra n s c h e s chool voor J o n g e J u f v r o uwe n , door
10 leerlingen; de Stads Fr a n s c h e Dag- en K o s t s c h o o l voor
J o n ge J u fvrouwen door 30 leerlingen; het I n s t i t u u t voor
Jonge He e r en door 35 leerlingen en het I n s t i t u u t voor J on ge
Ju f v r ouwe n door 20 leerlingen ; de Bewaar s ch oo l , den 1 Mei
1848 opgerigt, wordt reeds door 180 kinderen bezocht, hierbij is
eene B r e i s c h o o l met 34 leerlingen. De Brei - en Na a i s c h o o l
van Dorcas telt 22 leerlingen.
W ageningen is de geboorteplaats van den La t i j n s c h e Di c h t e r :
P etros A pherdianus (P ieter van A feer d en ) uit de laatste helft der zes-
tiende eeuw en van den Ne d e r du i t s c h e n D i c h t e r W illem H en d
r ik S els , geb. 27 Maart 1741, ■{•.16 December 1789.
Meermalen heeft W ageningen, als zijnde een voorburg van de V eluwe
en Betuwe de kanswisselingen des oorlogs ondergaan.
Na den dood van R einald III, opende W ageningen weldra de poorten
voor Hertogin M echteld (1372), en werd daardoor een voornaam brand-
punt gedurende de toenmaals plaatshebbende vijandelijkheden. Zoo werd
nog in het laatst van Februarij des genoemden jaars de nabij gelegen
sterkte Gransfort door de Hekerens , de aan M echteld toegenegene parlij,
bemagtigd en vervolgens van hier menigvuldige strooptogten in de Ve-
luwe aangevangen. Weinige maanden later evenwel viel W ageningen den
B ronkhorsten in banden, doch weihaast ontwaarden de stedelingen met
ontzetting, datdiegenen, welke, om hunne verknochtheid aan Vrouw
M ech t e l d , uitgeweken waren, het platteland onveilig maakten. Zij
verkeerden deswege in bestendige vrees, tot dat bij den landvrede van
1377 bepaald werd, dat W ageningen onder Vrouwe M echteld zou terug-
keeren tot op het tijdstip, dat Hertog W illem van G ulik meerderjarig
zoude zijn.
In 1579 waren W ageningen, Gr a n s f o r t en Z a l t - B om m e l de
eenige plaatsen, door de Hertogin bezeten, zoodat zij zieh genoodzaakt
zag, afstand van hare regten op de landen van Gelre en Zutphen is
doen, waarna weldra ook W ageningen met het overig deel van Gelre ver-
eenigd werd.