geweest, want in bare nabtjhcid eii verder af loöpen landweren, loop-
graven enz ; anderen beweren ook, dat zij eerst opgcworpen is in den
Munsterschcn oorlog.
WAIVEFUM, naain , onder welken bet d. Warf fum in flunsingo ,
prov. Groningen, in eene bul van Paus Pies V voorkomt. Zie Warfi'ow.
WARENVELT, voorm. buit., vermeld op het jaar 1183 , als gelegen
onder Enschede, in Twenlhe, prov. Overijssel.
WARF (HET OUDE), voorm. buit. in het Oldambt, prov. Groningen,
arr., kant., gem. en 10 min. Z. W. van W inschoten, in het geh.
Bovenburen.
Van dit buit., wnartoe uitgestrekte landerijen en veenen cn een groole
steenbakkerij bchoordeu , zijn de gebouwen gesloopt. De landerijen en
vccnen zijn thans in verscliillende handen en op een gedeelte daarvan
is weder een buitenverblijf geslicht, hetwelk den naam Oede-wahe bo-
houden hecft.
WARFFUM, gem. in Bunsingo, prov. Groningen, arr. Appingedam,
kant. Onderdendam (1 k. d ., 6 m. k ., 3 s. d .) ; palende N. aan de Noord-
zee, 0 . aan de Haringplaat, het Uithuizer-wad en de gem. Usquert j
Z. aan Bedum, W. aan Baflo en het daar achter liggende wad.
Deze gem. bevat de d. W a r f f u m en de Br ee de , de geh. Di jk-
s t r c e k , Oö s t e r -Va l g e en We s t e r -V a l g e , het k l o o s t e r -
W a r f f um , het W a f f u m e r - U i t e r d i j k , de Wa r f f ume r - p o 1-
d e r en k w e l d e r , benevens het eil. R o t t u m e r o o g ; beslaat, vol-
gens het kadaster, eene oppervlakte van 2415 bund. 7 v. r. 28 v. ell.;
telt 330 h., bewoond door 360 huisgez., uitmakende eene bevolking van
'1940 inw., die meest in den landbouw bun bestaan vinden. De grond
is er over het algemeen vruchtbaar, hoezeer verschillend. De teelgrond
zavelachtig ; ook vindt men e r k le i- , zand- en oergrond, en daaronder
witte k lei, doch op vele plaatsen ontmoet men in den grond, te r diepte
v a r l to t l j ell., derrie.
De inw., die e r , voor het grootsle deel alien Herv, zijn, onder welke
2 0 0 Ledematen, maken degem. van Wa r f f u m en de Br ee de uit. —-
De weinige Doopsgez., die er wonen , behooren tot de gem. Mensinge-
weer. — De 17 R. K., die men er aan treft, parochieren te Uithui-
z e n .— De Afgescheidenen , die men er heeft, maken eene gem. u it.—
De 14 Isr., die er wonen, behooren tot de ringsynagoge te Winsum.
Men heeft in deze gem. 2 scbolen , welke gezamenlijk gemiddeld
-door 220 leerlingen bezocht worden.
Het d. Warffem , op overoude kaarten Werpbembuurt , in eene bul
van Paus Pios V Warefum geuoemd, en in oude stukken voorkomende
ols Warfum, Warpbum, Wbrphem, Werfbem, vermoedelijk zooveel als
Wierbeeh, een erf dat op eene wierde lig t, of van werf en heem , een
huis op een werf. Het sch ijn t, dat deze plaats, reeds ten lijde , toen
Ludgerus hier het geloof kwam prediken, alzoo in 783 of volgens anderen
in 8 0 9 , bestaan heeft. Het ligt 4JW . N. W. van Appingedam,
1^ u. N. ten W. van Onderdendam , op eene wierde van 14 bunders uit-
gestrektheid , boog 6.10 ell. boven het nulpijl van de schutsluizeu te
Groningen.
Het is een groot en zeer welvarend dorp , omgeven door vele bij uit-
stek fra aye boerenplaatsen. Men te lt er in de kom van het dorp 200 h.
en 1300 inw. en met de daartoe behoorende geh. d eD i j k s t r e e k , Oos-
t e r - Va l g e , We s t e r -Va l g e , het Hon d e n e s t en het M is p e i ne
s t , 318 h. en 1830 inw. Er loopcn van daar een trekdiep en grindweg
naar Groningen, Aan den Burgemcestcr van W arefom is opgedrageu
de strandvonderrj in zflne gemeente, behoudens de bijzonderc bepalin-.
.ren , thans voor Rottumeroog bcstaando.
Do inwoners, die verreweg voor het meerendccl Hcrv. zijn, onder
welke 190 Ledematen . maken eene gem. u i t , welke tot de klass. van
Middelstum, ring van Uithuizer-Beeden, behoort. De eerste , die in
deze ¡rem het leeraarambt heeft waargenomen, i s geweest W ib r a s b o s
G e o r g i! , die hier, zoo als men meent , eerst R. K Pastoor was en
in 1898 tot de Hervormden overging. Hij overlecd hier den 3 Febru-
arii 1612, volgens zijn nog aanwezig grafschrift. Destijds was d e Br e e d e
met W a b f f om vereenigd, doch dit w erd , na zijn afsterven , in 1618 ,
er van afgescheiden. In het jaar 1667, töen M a r c u s B u s c b hier stond
werd J o h a n n e s S ib e u u s (om welke redenen weet men met) hier als
Uv cede Predikant beroepen, doch 9 nadat deze in het volgende jaar
overleden was, ià de vacature niet vervnld, en dus de gem. sedert
weder door éénen Leeraar bediend. Onder de Predikanten , die hier
gestaan hebben , verdienen metding M a r tim u s U b b e n iu s van 1638—1646 ,
en A d o lp h u s S ib e l iu s van 1646—163 3 , die in 1644 medeuitgevers zijn
geweest van F b a k c i s c i G om a r i Opera. y
Het patroonaatregt Staat h ie r,' behalve ééne s tem , welke van de
36 aan den bezitter vaq Breedenburg behoort, bij de Heeren van de
Ommeländen. De kerk , welke aanzienlijke goederen bezit, is in oor-
sprong een zeer oud , doch fraai gebouw , dat men met regt onder de
scboonsle dorpskerken van de provincie Groningen rangschikt ; hij Staat
ongeveer 8 eil. boven A. P .. In de muren vindt men nog veel duif-
steen. Het prächtige koor schijnt later aangebragt te zijn. In bet
jaar 1812 werd dit tempelgebouw door een schoon orgel opgeluisterd.
Voor den rijzigen naaldtoren , nu geheel in de beste orde gebragt,
leest men 6p eene zerk het volgende :
* A k » o 1 6 3 8 DEN 13 jouli IS DB EERSTE STEEN DEZER TOREN 6ELECBT DOOR
» J o n k b e e r F e i o S i c k in g b e ; a l s M. U b b e n iu s P a s t o o r , H. O. B e l i ,
»A. P e t e r s e n T. L u b b e r t i e K e r k v o o g d e n w a r e n . ”
De vorige toren stond geheel afzonderlijk in de nabijheid van de kerk.
Behalve eene zerk van zeer hoogen ouderdom, waarop een opschrift
Staat, van hetwelk men den zin niet weet te ontcijferen , doch die
verloren ging, vond men vroeger op het k o o r, doch, nadat dit met
mariner bevloerd werd, nu bij den ingang daarvan, ook nog den lijk-
steen van den eersten Hervormden Predikant, met een wapen> op het
midden der zerk , tot opschrift hebbende :
Sto. S o m : 1 6 1 2 . S e r tto bic g c b rR a c tj O b ijt irt S t t o
S r t é §!Biht:attbtté © e o rg ij » erM bei SO?iniéfet in S B a rfum
e t ^ Jtim tté in S d e fo tm a iio n e b iu in i cbltoé*
(d. i. In het jaar onzes Heeren 1612 den derden Februarij ont-
sliep in den Heere de Heer W ib r a n d u s G e o r g » , Bedienaar des Godde-
lijken woords te^ W a r f f c u i en eerste Hervormde Leeraar).
Ofschoon de ongemeen hooge en ruime pastorij thans geheel naar den
hedendaagschen smaak is bygebouwd , droeg zij echter vroeger, zoo bui-
ten- als binnenwerks, teekenen van hoogen ouderdom. Men vindt reeds
eene lijst der toerbeurten tot bet bekleeden voor een jaar van het Rcg-
terambt in den Reglsloel van W a b f f u m , van 1500. In 1418 maakte
men in het pastorijhuis te W a r f f u m , toen overal in deze provincie de
weem of weme genoemd , eene verdeeling tusschen de landeigenaren op-
zigtclijk de beurten van het Overregt. In deze pastorij bewaart men stukken
van vroegere eeuwen, zoo als men schaars in ons geheele Rijk zal
aantrenen, bijv., een schild van eenen ovalen (eliptischen) vorm, waaruit