M ichiel eü M oulin daarvan handligting verzocht, met eene hoeve cn
iand, onder deze heerschappij gelegen , mitsgaders het vierendeel \an
Valkenisse. Men vindt van dat zelt'de geslacht, ten jare 165 8 , als
Vrouwe van W a a r d e , H elena do M oulin , en op deze volgt Jonkheer
F rancois de la T orre , die, in het jaar 1644, Heer van W aarde geweest
i s , gelijk , in het jaar 165 5 , daarvan den eigendom bezat Jonkvrouw
C atd arina van E ver sdijk , want zij verzocht, den 10 November van
dat jaar, vrijheid tot verkoop. Zeer waarschijnlijk is van haar deze
heerlijkheid overgegaan op het huis van der N is se en de Heer Git-
l is va n d e r N is se zal de eerste van zijnen stam geweest zijn, die hier
Ambachtsheer was. ln het jaar 1678 komt D a v id van d er N i s s e ,
Gecommitteerde Raad wegens Goes , als zoodanig voor ; terwijl men
in het jaar 1755 nog als eigenaar van dit heerlijk goed kende Mr.
G illis C ornelis va n der N i s s e , Oud-ßurgemeester en Raad der stad
Goes, wiens dochter , Jonkvrouw J ohanna van der N i s s e , bet ten hu-
welijk bragt aan Mr. W illem N yssen * Leemnan van Zeeland Bewcs-
ten Scheide en Rentmeester der exploiten van Viaanderen, uit wiens
geslacht het gekomen is aan Mevrouw van de S piegel. Thans wordt
de heerl. W aa rde in eigendom bezeten door den Heer J. J. B urger-
b o b d t , woo'nachtig te Utrecht.
Het d. W a a r d e , W a a r d e n , W aerde of W eerde ligt 3 | u. Z. 0 .
van Goes, 7 min. van de Honte of Wester-Schelde, waaraan het
eene kade of hoofd heeft. Ook is len Z. van het dorp een havenlje,
tot berging van kleine vaartuigen. Het- schijnt oudtijds zieh meer
noordelijk dan nu uitgestrekt te hebben , wijl dat gedeelte, dat ten
Noorden van de kerk ligt, h e tO u d e d o rp genoemd wordt, maar
bet westelijk gedeelte, tusschen de kerk en den kasteeiberg, h e t
N ie n w e d o rp . Het dorp is vrij ’ net betimmerd, wel onderhouden
en behoeft, ten aanzien der gebouwen, goed geplaveide dorpsstraten ,
heulen en andere werken , voor vele dorpen in Zuid-Beveland geenszins
te wyken. Men telt er in de kom van het dorp 67 h. en 590 inw.
Er is aldaar een overzetveer op Eieidrecht en een op Welsoorde.
De eerste Stichling van eene kerk te W aarde , zoowel als aan welke
beschermheilige die was toegewijd,' vindt men nergens opgeteekend.
Alleen weet men , dat zij voor de Reformatie ler begeving stond van
den Deken en bet kapittel van Sint Salvator te Utrecht en zijn door
de grafzerken de namen van eenen Pastoor bekend. Hier was ook een
Provisorie , die een kerkelijk regtsgebied, misschicn van veel uitgestrekt-
heid, oefende; dan den 29 Junij 1413 vergunde Hertog W illem van
B rijeren aan die van Goes de geestelijke jurisdictie of provisorie van
Yersecke en van d er W aerde binnen bare stad te mögen leggen, waar-
door ook dit ambacht tot het dekcnschap van Zuid-Beveland geraakte,
en dat weer afbankelijk, eerst van het UtrechIsche, daarna van het
Middelburgsche bisdom is geworden. De Spaansche krijg, die aan
dezen oord vooral gewoed heeft, zal het kerkgebouw eerst in verval hebben
gebragt, daarop volgde, dat het door eenen bliksemslraal, den
10 ApriL 1 5 8 9 , aangestoken , geheel afbrandden. Hel werd her-
bouwd, doch ingekort en kleinder dan voorheen hersteld ; de bestier-
ders der kerk verzochlen in het jaar 1592, aan ’s Lands Stalen vrij-
dom van den hondersten penning voor zestien gemeten (7 bund. 34 v. r.
65 v. eil.) lands en zekere tienden deze kerk toebehoorende , om haar
daaruit te kunnen herslellen , en tot de godsdiensloefening geheel bc-
kwaam te malten , welke reparalien 1200 gülden kwamen te bedragen ;
bet verzoek van vrjjdom werd hun eerst den 7 Julij 1594 toegestaan.
Den 18 April 1598 werd door den Heer van Kruiningen verzocht
en hein toegestaan het bedijken van een klein schorreken gelegen west-
waarls van zijne heerlijkheid , tegen die van W aarde aan , mits hij
eene cijns van zes of acht gülden ’s jaars, welke de kerk van W aa rde
daaruit pleegt te genieten , ten zijnen laste nam. De kerk , welke
in eenen treffelijken stand door eigen middelcn onderhouden wordt, mag
in netheid en welgeschiktheid van binnen met de meeste in Zuid-Beveland
om den prijs dingen; aan de zuidzijde is een kapel of uilstek,
waarin de begraafplaats der Heeren en Vronwen van W aarde gevon-
den wordt, en een marmeren gedenkteeken van Heer G illis van der
N isse , welke, nevens zijnen dienaar , in het jaar 1657 , te Goes in
een oproer het leven verloor. Het gedenkteeken stelt voor ’s mans
beeidlenis, van gips vervaardigd , liggende met het hoofd op den linkerarm
, op eene lombe van gemelselden sleen met gips bepleisterd.
Digt bij den ingang ziet men ook nog een Engelsch opschrift met gou-
den lelters op zwart marmer, meldende de rustplaals van den twin-
tigjarigen E dw a r d Morant E sq . , bij de landing der Engelschen in Zeeland,
in 1 8 0 9 , aldaar overleden. Zijne krijgsmakkers , die in 1814
wederom in Antwerpen lagen , hebben loen dit gedenkteeken doen plaat-
sen. De kerk .te W aa rde heeft geen orgel, doch prijkt met eenen
vrij hoogen vierkanten loren , met körte, doch scherpe spits.
Ook heeft hier vroeger eene priorij van Tempelieren , later van St.
Jansheeren bestaan , waarvan men thans zelfs de plaats niet meer weet aan
te wijzeh j misschien kan hiervan weide K a s t e e ib e r g gekomen zijn.
Het is ongetwijfeld , dat, sedert de Honte met de Schelde en de Noordzee
gemeenschap bad, alle doorbraken en overstroomingen , die de naburige
ambachlen leisterden , ook dezen oord niet verseboond zullen hebben ;
dan men was niet bedacht, om door aanteekeningen den nakomeling
van merkwaardige gebeurtenissen te doen kennis hebben. Het eerste,
dat men van overstroomingen hier leest, is in 1304. Volgens S mal-
legange (1) zon hier, ten jare 1471 , mede eene overstrooming hebben
plaats gehad. Dan het kan waar zijn, dat die Scbrijver zieh
een jaar vergist, wijl O btiiof (2) op dat jaar van geen vloed gewaagt,
maar wel ten jare 1470, dien hij den tweeden Allerheiligen vloed noeint,
omdat die op den 1 November voorviel, daar de eerste vloed van
dien naarn reeds in het jaar 1170, had plaats gehad. O cthofe haalt
O udenuoven (5) tot bewijs aan, zoodat men zijn gevoelen liefst om-
lielst. floe hetzij , deze heerlijkheid en die van P a l k e n i s s e fiepen
onder, waaroin bet hun vergund werd vrijdoin van schot voor vier
jaren en nog voor andere vier jaren halve vrijdom van schot ; ten
einde daardoor in het herstel der dijkbreuken te gemoet te komen.
Men twijfelt n iet, of de zeer bekende vloeden van 1550 en 1 5 3 2 ,
zullen ook hier den landzaat op den oever zijnes ondergangs hebben
gebragt, waarvan nog eene echte getuigenis voorhanden is , zijnde een
uiltreksel der rekening Bewesten-Scbelde in 1542, waaruit men leest,
hoe door den vloed van het jaar 1550 is verloren en nimmermeer her-
dijkt, eene polder genaamd Zustersant, groot 275 gemeten (126 bund.
26 v. r. 90 v. eil.) waarvan onder Valkenisse 185^ gemet. (84 bund.
25 v. r. 58 v. eil.), en in W aarde 86 gemeten 118 roeden (42 bund.
1 v. r. 32 v. eil.) behoorde | verder is de derde Allerheiligen vloed
(1) Cronyk van Zeeland, bl. 712.
(2) Yerhaal der watervloeden, bl. 435.
(3; Oimbersche Oudheden, bl. 97 en Oud- en tfieuw-Dordrccht, bl* 83.