IVerken-iiteeuwijk, thans behoorende tot de» IVerkensche-polder, en
liebbende van ouds gediend tot boezem van dien polder , dat is tot Üjde-
lijke bergplaats van bet nitgemalen overtollige water. Zij paalt N.
aan den Sleeuwijksche-polder , 0 . aan Jannisseland , Z. aan den Oud-Al-
tenasche ouden zeedijk , W. aan den Werkensche-polder.
Deze gewezen boezem beslaat eene oppervlakte van 20 bund. 87 v. r.
99 v. eil.; wordt met den IV e r k e n s c h e - p o l d e r door den zelfden
watermolen van bet overtollige water ontlast, en door het bestuur
van dien polder tevens beheerd.
WERKEN (HET FORT-DE-), voorm. fort in bet Land-van- Altena,
prov. Noord-Braband. Zse S c h a n s (De).
WERKEN-EN-SLEEUWUK (DE), gem. in het Land-van-Altena,
prov. Noord-Braband, Tweede distr., arr. 's Hertogenbosch, kant.
Heusden (10 k. d., 11 m. k., 8 s. d. ) ; palende N. aan de Merwede,
O. aan de gem. Woudrichem-en-Oudendijk , Z. 0 . aan Almkerk-en-.;
Uitwijk, Z. en Z. W. aan Dussen-Munster-en-Muilkerk, W. aan Wer-
kendam.
Deze gem. bestaat uit de beerl. de We r k e n en S l e e u w i j k ,
benevens een gedeelle van de voorm. beerl. Honswi j k; beslaat,
volgens het kadasler, eene oppervlakte van 2283 bund. 97 v. r.,
48 v. eil., waaronder 1941 bund. 49 v. r. 16 v. eil. belastbaar land ;
telt 277 h ., bewoond door 342 huisgez., uitmakende eene bevolking
van 1700 inw., die meest in landbouw en veeteelt bun bestaan vinden.
De Herv., die er 1230 in getal zijn, maken gedeeltelijk de gem.'
van Sleeuwijk uit en behooren gedeeltelijk tot de gem. IVerkendam , te
welen : die van bet geh. de Werken tot Werkendam en dio van bet
d. Sl eeuwi jk tot Sleeuwijk, alwaar eene afzonderlijke kerk is.
De Christelijke Afgescheidenen, die men er 420 telt, maken de beide
gem. van S l ee uw ij k en de Werken uit, welke hier ieder eene
kerk hebben.
De R. K., van welke men er 27 telt, parochieren te Woudrtchem. —
De 8 Isr., die er wonen, behooren tot de bijkerk te IVerkendam.
Men beeft in deze gem. eene school, te S l e e u w i j k , welke ge-
1 middeld door 80 leerlingen bezocht wordt.
WERKENDAM, gem. op de grenzen van bet Land-van-Altena,
prov. Noord-Braband, Tweede distr., arr. ’s Uertogenbosch, kant.
Heusden (10 k. d., 11 m. k., 8 s. d.); palende N. aan de Zuid-
hollandsche gem. Hardinxveld , waarvan zij door de Merwede geschei-
den is, 0 . aan Sleeuwijk-en-de-Werken, Z. aan Dussen-Munster-en-
Muilkerk, Z. W. aan Made-en-Drimmelen, W. aan de Zuidholland-
sche gem. Dubbeldam , waarvan zij door bet Gat-van-Kielen geschei-
den is. S
Deze gem. bestaat bijna geheel uit eilanden en platen , in den Bies-
bosch gelegen, en slechts uit een klein gedeelte vastland, zijnde de
westelijksle uithoek van bet Land-van-Altena , en bevattende het dorp
We r k e n d am, met het buurtje Z e v e n h u i z e n , benevens eenige
verstrooid liggende buizen. Zij beslaat, volgens het kadaster, eene
oppervlakte van 3836 bund., waaronder 2922 bund. 71 v. r. 15
v. eil. belastbaar land; telt 254 h., bewoond door 290 huisgez.,
uitmakende eene bevolking van ongeveer 1630 inw., die meest bun
bestaan vinden in : hakkerij van grienden, leverantie van rijs,
aanneming van pnblieke werken, scheepvaart, inzonderheid op de
provincie Zeeland , en prikvisscherij. De handel in rijs is hier zoo
aanzienlijk dat daarloe , behalve de kleinere vaartuigen , steeds dertig
te W erkendam te hnis behoorende zware schepen gebezigd worden. Er be-
slaan aldaar twee scheepstimmcrwerven en eenen windkorenmolen. De
gern bevat onderscheidene goede havens en voorheen vond men er ook
een voornaam middel van-bestaan in de visscherij van steur, zalm en
elft zoodat tot de uitoefening daarvan , in het begin der zeventiende
eeuw, ruim honderd vaartuigen werden gebezigd, terwijl destijds 120
Personen van daar ter groenlandsche en haringvisseberij voeren.
De inw., die er op 16 na allen Herv. zijn, behooren tot de gem.
W e r k e n d a m - e n - d e - W erken, welke in de bürg. gem. W e h r e n d am eene
kerk heeft. — De eenige R. K., die er woont, paroebieert te Wou-
drichem. — De Isr., die er 15 in getal zijn, bebben in deze gem.
eene bijkerk , waarin de dienst gedaan wordt door eenen Voorlezer.
Men heeft in deze gem. eene school, welke gemiddeld door 225 leerlingen
bezocht wordt en eene kostschool voor jongejufvrouwen met ongeveer
50 kostleerlingen.
De gem. is eene ambachtsheerlijkbeid, welke weleer den titel van
burggraafschap voerde en in 1492 bezeten werd door C o h n e l i s v a n h e r
Dbyn. In de eerste helft der zestiende eeuw toen zij in bet bezit was
van A d am v a n d e r Doyn , werd deze door Raden en Meesters van de Re-
kenkamer van de domeinen , en den Procureur-Generaal gedagvaard ,
om aan te toonen wat regt bij had, op de destijds ook door hem bezeten
wordende Visscherijen, Vogelerijen en Aenwas der landen onder
de gemelte Jurisdictie gelegen, en aangezien de gernelde Raden en Meesters
van Rekeningen beweerden , dat de gezegde Ambachtsheer van
W e r k e n d a m geen genoegsame Tytel hadde tot de voorsz. Visscherijen,
Vogelerijen en Aenwas der Landen, die hy als Ambagtsheer was pos-
sidetende, zoo werd hem gelast: van de gemelte Visscherijen, Vogelerijen
en Aanwas der Landen, zieh te onlhouden en zijne handen daar
van afte trecken. Doch alzoo de gernelde Ambachtsheer beweerde daarop
regt te hebben en zieh beriep op zijn goed bezit enz., zoo is tot afdoe-
ning van dit geschil tusschen hem en de gezegde Raden en Meesters
van Rckening den 5 September 1533 een accoord getroffen , waarbij
werd vastgestcld , dat de voorsz. Raden en Meesters van de Rekeninge
der Domeynen , ofte wel zijn Keyserlyke Majesteyt als Graven van IIol-
landt, voor hem en de syne Erven, ten Eeuwigeu dage soude hebben
ende behouden de geregte helfte van alle de Visscherijen en Vogelerijen,
onder den voorsz. Ambagle van W e r k e n d a m gelegen; ende dat den
voorsz. Ambagts-Heer, A d am v a n d e r D o t n , ende syne Erven insgelyekx
soude hebben de geregte wederhelft van dien, doch betreffende het geschil
nöpens den aanwas der landen onder gezegde heerlijkheid is toen over-
een gekomen : dat den Ambachts-Heer voornoemt ofte syne Erven, soude
werden gehandelt, gelyk als by Sententie, o f overeenkomste over de
P , •ocesse van den aenpalende, o f naestgelegene Jurisdictien soude worden
verstaen of geconvenieert. Aangezien nu die van de gravelijksheids-
domeinen met den Ambachtsheer van Houweninge nopens den aanwas
der landen , onder die heerlijkheid gelegen , den 20 Mei 1539, zijn over •
eengekomen, dat die beer voor hem en zijne erven zoude behoude alle
de uengewassen Landen, Mils jaerlyckx aen de Graeffelykheyls Domeynen,
betaelende, een Erffpagt van drie grooten van idere Mergen en alsoo
ter leen te verheffen zoo is dit zelfde accoord op de aanwassen van W e r k
e n d am loegepast. In het jaar 1634 werd de heerlijkheid W e r k e n d a m
in leen opgedragen aan J o h a n O em v a n W i j n g a a r d e n . Na diens ovcrlij-
den , in het jaar 1685 werd zijn zoon D a n i e l v a n W i j n g a a r d e n , Ambacbts-
,heer van deze heerlijkheid, wiens weduwe G a t r a r i n a v a n Z d i d l a n d , Vronw