De kerk is gesticht in het jaar 1638. Het was tuen ecu langwer-
pig vierkant gebouw , dat ten naastenbij Oost en West stond , even
benoorden de plaats , waar de Zaan eene groole bogt maakt. Wegens
het toenemen van de Leden dezer gemeente besloot men in 1767 haar
te vergrooten en er aan de zuidzijde eenen vleugel aan te bouwen .
waardoor het een half kruisgebouw is geworden. In deze kerk is
in 1846 een orgel geplaatst, dat door krachtvollen en welluidenden
toon uitinunt, en vervaardigd is door den Heer H endrik E ripscheer ,
orgelmaker te Amsterdam. De kerkglazen waren vroeger meerendeeis
beschilderd met de wapens dergenen die ze vereerd hadden, en onder
die alle verdiende het glas boven de oosterdeur eene bijzondere opmer-
king, als pronkende met het wapen der Heeren Staten van Holland
en West-Friesland, en aan de eene zijde met dat van F r ed e r ik H er-
d b ik , Prins van Oranje, Stadhouder dezer landen ; waarop ook de
wapens van de Beverwijk , Haarlem f Amsterdam f Alkmaar , Furme-
rende en Wormer volgden ; terwijl er oak eenige werden gevonden ,
die door bijzondere personell geschonken waren. Van deze glazen zijn
eenige weggenomen. _
De kerk der Doopsgez. gem. op het Noord, die der Waterlandsche
Doopsgezinden , Staat een weinig benoorden de Hervormde kerk, en is
een ruim, eenvoudig houten gebouw , van den weg afgelegen . met
twee ingangen, doch zonder toren of orgel.
De Doopsgez. gem. op het Z u id , die der Friesche Doopsgezinden,
had cerst hare vergaderplaats een weinig verder benoorden de tegen-
woordige kerk, in een gebouw achter de huizen. In het jaar 1644
hebben zij een gebouw in het midden van het dorp gekregen, dat in
17 3 4 , met eene geheele verschikking van binnen, hertimmerd werd ,
doch dit gebouw is vernietigd en , in 1830, vervangen door een steenen
kerkgebouw , aan den weg en laan dat zieh allezins door eenvoudigheid
en schoonheid onderscheidt. Deze kerk heeft noch toren noch orgel.
De R. K. kerk, aan Onze Lieve Vrouwe Geboorle toegewijd , Staat
in het noordergedeelte. Zij is in het jaar 1794 gestiebt, en is een
zeer hecht steenen gebouw, zonder toren, doch van een fraar orgel
en een altaar voorzien.
De kerk der R. K. van de Oude Clerezy, meestal Jansenisten gc-
noemd, welke nog zuidelijker dan die der Doopsgezinden op het Zuid
Staat, en aan Onze Lieve Vrouwe Geboorte toegewijd is , is een zeer
goed gebouw, doch van een orgel en een altaar voorzien.
Men had te W ormerveeb vroeger drie Wees- of Armenhuizen. Voor-
been namelijk plagten dcOpzieners der onderscheidene gezindten , even
als de Armvoogden, hunue weeskinderen en bejaarde behoefligen bij de
burgers te beSteden. Dit hield stand tot in 1783, toen Diakenen der
Herv. gem. beslolen een afzonderlijk huis te bestemmen , om daarin
hunne armen , geene huiszittende zijnde, nevens de behoeftige weeskinderen
op te nemen. Zij huurden hiertoe een huis , dat echter be-
krompen was, in verhouding van-het getal bewoners , waaroni P ieteb
B a l t b s z , een man van vermögen en Burgemcester der plaats , den
Diakenen een huis en erve aanbood , om bei in vollen eigendom te
bezilten , mits het tot een weeshuis werd bekwaarn gemaakt. Deze
nieuwe woning betrokken de weeskinderen Het in het jaar 1786 ver-
laten huis bleef daarom niet nutteloos. De bezorgers der zoogenaamde
geraeenle- of dorpsarmen namen de verlatene huisvesling o \e r , om er
hunne armen in te plaatsen. Beide deze huizen zijn evenwellater te
niet gegaan.
De Diakenen der Waterlandsche Doopsgezinde gemeente volgden bet
voorbeeld hunner dorpsgenooten , door in het jaar 1 7 9 0 , insgelijks een
W e e s - en Arme n n u i s op te rigten , hetwelk mede sedert jaren is
opgeheven.
Men heeft er thans een R. K. A rm e n h u i s , waarin bejaarde be-
hoeftigen en ook kinderen worden opgenomen.
Ook is hier een hofje, gemeenlijk het Bl a a uwh o f j e geheeten ,
in het jaar '1765 of 1766 gesticht door D ir k B laaüw , in leven papier-
fabrijkant op dit dorp. In dit hofje zijn 22 woningen , welke aan
even zoo vele huisgezinnen verhuurd worden.
Men heeft hier een D e p a r t eme n t der Ma a t s c h a p p i j : Tot
Nut van ’tA lgemeen, hetwelk den 29 Junij 1789 opgerigt is , en
ongeveer 70 Leden t e lt ; alsmede een De p a r t eme n t der Maat sc
h appi j : Tot Bevordering der Nijverheid, met 27 Leden.
W obmebveer is de geboorteplaats van den Nederduitsche Dichter J ar
C laesz . S c h a e p , die in de zeventiende eeuw bloeide.
Tot gemak en gerief van den handel, zijn hier weleer twee houten
sluizen gebouwd, die op de Zaan uitkwamen j doch naderhand in
steenen sluizen zijn veranderd, bij welke gelegenheid de Noordersluis
ook verplaatst werd, als zijnde eerst ten Noorden van den meelmolen,
en thans een weinig daarvan äf naar het Zuiden gelegen.
De kermis valt in op den eersten Zondag na 1 Augustus.
Gedurende de Spaansche onlusten , was hier eene schans, tusschen
W ormerveeb en Erommenie, om den overval der Spaanschen , die
Assendelft in hadden , te stuiten. Doch deze werd , door verzuim van
behoorlijke wacht, in den winter van het jaar 1575 , onder het voor*
deel van eene dikke mist, ingenomen , waardoor de vijand , onver-
hoeds en onverhinderd, op Wörmer los ging, dat dorp uitplunderde,
en , bij zijn wederkeeren , W ormerveeb , afbrandde. De plaats thans
nog de S c h a n s genaamd, ligt aan het einde van het bebouwde
voetpad naar Erommenie en is tegenwoordig met woonhuizen betim-
rnerd. Anderen willen echter , dat men de plaats, waar deze oude
schans lag, ongelijk veel verder noordwaarts moet zoeken , en wel ten
noorden van de laatste huizen op W o rm e r v e e b , binnendijks, nabij
de houtzaagmölen de Jonge Haas , waar zieh nog eenige uitstekende
punten vertoonen , hoewel het nu vlak weiland i s , door den Dijksloot
omringd. Na het eindigen van den oorlog in Holland , werd W ormerveeb
allengskens weder opgebouwd, zoodat er in het jaar 1615 94
huizen stonden en in het jaar 1638 reeds 170 huizen geteld werden,
Het ongeluk , hetwelk deze gem. op den 4 en 6 Februarij 1825
wedervoer, was zeer groot. De doorbraak in den zeedijk bij Durger-
dam en de daarop gevolgde overstrooming van Waterland, stuwden
ook het water herwaarts en deed ook hier het land geheel ondervloei-
jen , zoodat de Zaan meer dan anderhalve palm buiten hare oevers
gestegen was , en gevolgelijk de läge gedeelte dezer gemeente geheel
onder water liepen. De bewoners moesten her- en derwaarts vlugten ,
en zieh op de zolders redden ; terwijl de eilende, welke overal
heerschte, onbeschrijflijk groot was , daar voedsel voor menschen en
vee gedeeltelijk verloren was geraakt. Nog grooter was het onheil
door de aanmerkelijke Schade , welke aan de goederen in fabrijken en
pakhuizen veroorzaakt was, en welke zieh allerwege door de sporen
van de drijvende olie op de oppervlakte des waters vertoonden. Den
5 Februarij in den namiddag werd er nog eene bezending van levens-
middelen door deze gemeente naar de ongelukkigen van Waterland
XII. D e e i . 40