L u i t e r v e l d , den H o o g w a a r d s c h fc - p o 1 d e r , cn den W ij k e r-
w a a r d sc he - p old er. Zij beslaat eene oppervlakle , volgcns het ka-
dosier van 1989 bund. 99 v. r. 38 v. eil., waaronder 1839 bund.
34 v. r. 78 v. eil. belastbaar land ; telt 394 h , bewoond door 489
huisgcz., uilrnakende eene bevolking van ongeveer 2800 inw., diemeest
in veeteelt, landen ooftbouw hun bestaan vinden , bestaande een groot
gedeelte der vrijheid van deze stad ui t schoon uilerwaards hooi- en
weiland , en het overige uit boomgaarden , bosch- en bouwlanden. Men
rekent, dat in tamelijk vruchtbare jaren, meer dan 40,000 ponden
vruehten , met scbuiten längs den Kromme Rijn naar Utrecht en
Amsterdam gevoerd worden.
De Herv., die er 1200 in getal zijn, onder welke 800 Ledematen ,
maken eene gem. uit, welke tot de klass. en ring van fUijk-bij-Duurstede
behoort. Vroeger had deze gem. twee Predikanten, zijnde de
eerste, die hier het leeraarambt heeft waargenomen, geweest N i c o l a u s
Jodakhes V e r s t r o e t , die in het jaar 1883 hier was. De eerste tweede
Predikant was C o rh e lis de L e euw , die in het jaar 1620 herwaarts
kwani en in het jaar 1681 overleed. Na bet overlijden van den Predikant
E b ah ue l R a la h d , in 1811, is hier geen tweede Predikant meer
beroepen en W ijk -b ij-D u u r s te d s is maar door eenen Leeraar bediend
geworden, zoo als dit nu nog plaats heeft. Het beroep geschiedt
door den kerkeraad . onder approbatie van de stedelijke regering.
De R. K., die men er ongeveer 1700 tel t, onder welke 1200 Coinmu-
nikanten, maken eene stat. uit, die tot het aartspr. van Utrecht be-
hoort, en door eenea Pasloor en eenen Kapellaan bediend wordt.
De Israeliten , van welken men er 80 aantreft, maken eene ringsynagoge
uit ^ waarin de dienst door eenen Voorlezer wordt waargenomen.
Men heeft in deze gem. 4 scholen, als twee stads-kostscholen , eene
stadsburger school, en eene armcnscbool, welke gezamenlijk gemiddeld
door 300 leerlingen bezocht worden.
De stad W i jk -b i j -D uurstede en in den omtrek veelal enkel W i jk genoemd
, ligt 4 u. Z. W. van Utrecht, 4 u. W. van Rhenen, ruim
2 u. O. van Culenborg, aan den Rijn, ter plaatse , waar deze rivier
den naam van Lek aanneemt, of liever waar de Lek oudtijds uit
den Rijn gegraven is , op 81° 88' 23" N. B., 23° 0' 38" O. L., in
een aangenaam en vruchtbaar oord, waar op beide oevers van de
Lek zieh' groene weiden met grazend vee aan Het oog voordoen. Ten
Z. buiten de stad is een gierpontenveer , over de Lek , het Wi jksche-
veer genoemd.
Bij W i jk b i j -D uurstede is , reeds voor vele eeuwen, tot voorkoming
van de overstroomingen , die dikwijls, door het hooge water des Rijns,
veroorzaakt werden , een dam in de rivier gelegd. De Bisscbop van
Utrecht en de Graven van Holland , Gelder en Cleve , hadden allen
meer of min belang, of bij de beboudenis , of bij het wegnemen van
dezen dam. Doch Keizer K abel I bcmiddelde , in het jaar 116 8 , eene
overeenkomst tusschen deze vier Mogendheden waarbij , onder anderen ,
bedongen werd , » dat de dam, in den Rijn bij W i jk - tb-D uurstede ,
» in over oude tijden gelegd , nimmer weggenomen ; maar altoos in
* denzclfden Staat onderhouden zou worden.” Ook ligt deze dam hier
nog tegenwoordig , zoo veel men nagaan kan , op de zelfde plaats , waar
hij van ouds gelegd is.
ln de oudste ebarters komt deze stad voor onder den naam van Do-
restadum of D urostadum , en is van zeer boogen ouderdum ; zelfs«be-
veert men , dat dit de oudste stad van het eiland der Balavieren zoude
geweest zijn , by de Rome inen reeds bekend , en door P to lom a eu s, P ii-
¡uos en T a c itu s Batavodurom genaamd. K a b e l de Grootc heeft, v66r-
dat hij het Westersch keizerrijk bestuurde , deze stad, als beneden
Utrecht liggende, aangewezen. Hij slelde haar gelyk met het paleis te
Nijmegen , en de vermaardste steden van Frankrijk. Ten tijde van Tacitus
was hier ter plaatse eene brug over den ilijn geslagen , alwaar inen ,
zoo wel te water als te land , vertollen moest, welk toiregt door gcmelden
Keizer in bet jaar 778 aan de Abdij van St. Vincent of St. Germain te
Parijs geschonken werd, Deze gift werd door zijnen zoon Keizer L od e -
wijk , in het jaar 879 bevestigd.
De naamsoorsprong van W ijk , door eenen arm van den Rijn afge-
scheiden van het kasteel te Duurstede , zou , uit eenen giflbrief van
Keizer O tto den Groote, van het jaar 9 6 9 , afgeleid worden van het
woord wich, zijnde eene aloude Friesche benaming , die het zelfde als
stad beteekent, en welken naam vele Europesche steden tot heden nog
voeren ; het wordt Wijk-bij-Duurstedb genaamd , ter onderscheiding
van vele/andere plaatsen , die den naam van Wijk dragen. Volgens
anderen zou W ijk zijnen naamsoorsprong verschuldigd zjjn aan het
LatijDsche woord vicus, vlek, dorp , ook wel voorstad , en zou Duur-'
stedede eigenlijke voorname stad hebben uitgemaakt, waarvan Wijk,
daar tegenover gelegen, de voorstad was.
Deze stad schijnt reeds in de zevende eeuw eene voorname koopstad
geweest te zijn , zoo zij het althans i s , van welke men , onder den
naam van Wiens P o r t e s , dat is de Haven Wijk, in eenen brief van
Koning Dagobert I , van het jaar 6 3 0 , gewaagd vindt. Zeker is h e t,
dat de stad toen reeds van eenig aanzien was , omdat de Fränkische
Köningen , die het hoog gebied over een groot gedeelte dezer landen
hadden, aldaar, omtrent dien tijd en sedert , geraunt hebben. De
stad stond in de zevende eeuw onder de bescherming der Bisschoppen
van Utrecht.
Bij eene rijksverdeeling van het jaar 9 3 9 , tusschen L otharius en K a-,
rel , zönen van Keizer L odewijk , werd Duurstede den eerste toegewezen.
In het jaar 9 4 9 , schonk Keizer Otto I , op het verzoek van B aldehic
den vijftienden Bisschop van Utrecht, de tollen en andere Heerenreg-
ten in de stad, die eerlijds Dorstad en toen W i jc k genoemd werd,
en in alle de overige plaatsen van die stad af tot aan Zeeland , aan
de Utrechlscbe kerk. Door hare günstige ligging aan den Rijn had
zij eenen uitgebreiden handel, en behoorde tot de bloeijendste sieden.
Het verstoppen van den Rijnmond bij Katwijk, en het stiebten van
Tiel aan de Waal, en van Dordrecht aan de Merwede, gaf echter eer-
lang gelegenheid dat de koophandel van W i jk - b i j D uurstede verliep , die
gedeeltelijk naar Tiel, doch grootendeels naar Dordrecht schijnt ver-
legd te zijn. Maar dit had ook ten gevolge, dat W i jk - b i j -D udrstede
minder van de aanvallen der Noordsche volken te lijden had dan te voren.
ln het jaar 1 3 0 0 maakle Gi js b e r t , Heer van Gaasbeek, inetgocdkeu-
ring van W illem vah Mecheleh , den een en veertigsten Bisschop van
Utrecht, het dorp W i jk tot eene stad , blykens den poorterbrief in het
archief der stad W i jk voorhanden.
ln 1 4 4 2 heeft R udolf vas D iepbolt , de drie en vyftigste Bisschop v an
Utrecht, deze stad met muren omringd , en haar ruimschoots met
stedelijke voorregten begifligd.
De Graven van Bentheim waren van oiuls de bezitters van Wuk-bij-
Duurstede , die de Heeren v a r Abcoude daarmede beleendcn. Het was
gedurende eenen aeruimen tijd eene vrüe heerlykheid , veil open slot
XII D e e l, 2 7