Men hi-eft in deze gem. twee schulen , als eine te Wo rme r , en
¿¿ae te Oo s t -Kn o l l e n d am , welke gezamelijk door 100 lecrlingen
bezocht worden.
Dezo gem. decide bij den watervloed van Februar^ 1825 in de al-
gemeene ramp. Met uitzondering v aD eene menigte schapen kwam er
geen vee om en alle menschen werden gered. Kerk en kerkhof waren
vol vee. Men nam alle maatregeleu , om gebrek aan hooi voor
het behouden vee te voorkomen , door bet gedeeltelijk in andere ge-
meenten nit te besteden , waardoor zij , die eeniglijk van den boe-
renstand leefden, behouden kondeft blijven . zieh bedienende van het
hooi dergenen wier koeijen naar elders waren verzonden.
Het wapen dezer gem. is het zelfde als dat van de heerl. Wonnen.
* WORMER, voorm. heerl. in het balj. van Kennemerland, prov.
Noord-Holland, arr. Hoorn, kant. Purmerende, gem. Wormer-en-Enge-
Warmer; palende W. aan de Zaan , die haar van Wormerveer scheidt,
N. en 0 . aan Jisp , Z. aan de Wijde-Wormer en de Enge-Wormer.
Deze heerl. bestaat ui thetd. Wor m e r , Oos t-K n ol le n dam , een
gedeelte van de S t a m m e er en de S c h a a 1 s m e e r. Zij beslaat
eene oppervlakte, volgens het kadaster van 1519 bund. 25 v. r.
6 4 v. ell., waaronder ongeveer 1490 bund, ten deele als land ten deele
als water belastbaar zijn en telt 211 h., bewoond door 270 huisgez.,
uitmakende eene bevolking van 1260 inw., wier voornaamste mid-
delen van bestaan zijn landbouw en den arbeid in verschillende fa-
brijkt'ti en weleer ook de zeevaart, haringvangst en andere vissche-
rijen, hetgeen mede gelegenheid gaf, dat vele ingezetenen zieh ge-
neerden met het breijen van netten, met den scheepsbouw en het
bereiden van de verdere daartoe vereischte benoodigdheden, vele andere
gingen ook hunne waren naar elders uitventen Eater was de
zoogenaamde rol- of zeildoekrederij daar zeer in zwang, doch niets is
daarvan meer overig. Even zoo is geheel te niet gegaan de ver-
maarde beschuitbakkerij. Er moeten immers eenmaal 130 zulkebak-
kerijen hebben bestaan. In 1648 werd dit getal op slechts honderd
begroot, ieder van welke in ¿en etmaal, dag en nacht door (behalven
den tijd dat het vunr gedoofd moest zijn) vier, vijf of zes , ja som-
tijds zevenmalen bakten , aan welken drukken en moeijelijken arbeid,
zelfs de vrouwen deel oaintn. Te zamen verbruikten de gezegde honderd
bakkerijen voor 40,000 gulden aan melk en 30,000 gulden aan gist.
Die van W o r k e r , Jisp , Oostzaan en Westzaan , bragten voor het ge-
meene middel van het gemaal jaarlijk 170,000 gulden aan het Land op.
Er werd een toren gebouwd, den Be s c h u i t t o r e n genaamd, die
nog heden in wezen is , door het gelni van welken den bakkers des
morgens werd aangekondigd dat zij den oven mogten stoken en des
avonds ten 6 lire dat zij hun vuur moeslen uitdoeu. De beschuit werd
in groote menigte naar de Beide Indien, Brazilian en elders verzonden
, en men had te W o r k e r wel zeventig schippers om die in Holland ,
Zeeland , Friesland, Groningen , alsmede in Oost-Friesland, Hamburg
en elders te vertieren, buiten de vaartuigen, die alleen tot het
markten binnen de stad Amsterdam gebruikt werden. . Sedert is die
nering geheel verloopen , zoodat er thans geen enkele bakkerij van dien
aard meer bestaal. Uit hoofde van de gezegde hoofdnering plagt men
het-dorp W o r k e r ter ondersebeiding van de naburige meren , de W ijd e
of Groo t e en de En g e of K l e i n e -W o rme r , vaak de B e s c h o i t -
Wo r m e r te noemen. Sommigen willen het verval der bakkerijen toe-
schrijven aan eene zeer geringe gebeurlenis. De ingezetenen toonden
sieh namelijk zeer onvergcnocgd over een liunner Prcdikanlen , die , ten
tijde der pachten, met de dochler van eenen Pachter over bei gemaal te
Amsterdam in het huwelijk trad ; het gevolg hiervan was , dat de Predi-
kant ras naar elders werd beroepen, en de Pachter door zijnen invloed
wist te bewerken , dat de Wormer bakkerijen, welke te dien tijde aan
pacht over het gemaal meer opbragten dan alle de steden van Noord-Hol-
land te zamen , verstoken werden van eenige voorregten , welke zij des-
aangaande genoten , niet alleen , maar ook wist hij een zoo hoog inarkt-
geld voor de Worsner beschuit le Amsterdam te bepalen , dat de bakkers,
deze onderdrukking moede , hunne bakkerijen niet meer naar behooren
waarnamen, en ze weldra, ten koste van de welvaart vandui-
zenden van menschen, lielen vervallen.
Behalve door deze gebeurtenis is Worker ongelukkig geworden ,
door dat vele vermögende ingezetenen kinderloos gestorven , en hunne
beziltingen naar elders vererfd zijn, ook nog daar vele Wormer jon -
gelingen van verwachting in den bloei des levens kwamen te sterven.
De opkomst van de Zaankant en de gereede ligging aan de Zaan ,
van de dorpen Wormerveer, Zaandijk en Roog-aan-de-Zaan, waar
been ook van tijd tot tijd zieh fabrijkanten en kooplieden verplaatst
hebben , heefl almede een voornaam aandeel gehad aan den ondergang
van Worker's welvaart.
Er bestaan hier thans nog 1 schecpsliinmerwerf, 1 kapitale papier-
fabrijk met een stoomwerktuig, 1 koren- , f cement- , 5 verf- cn 14
oliemolens. Nogthans is de gem. zeer arm, helgeen zieh daaruit laat
verklären , dat de eigenaars der gemelde fabrijken elders woouachlig zijn
en het werkvolk meerendeels te W ork er te huis behoort.
De Herv., die er ruim 870 in getal zijn, behooren gedeeltelijk tot
de gem. Wormer en gedeeltelijk tot de gem. Knollendam.
De Doopsgez., van welke men er 100 tel t , behooren gedeeltelijk tot
de gem. Wormer-en-Jisp, gedeeltelijk. tot de gem. Knollendam-Krom-
meniedijk-en- Marken-Binnen.
De R. K., maken met die uit de E n g e -W o rm e r en de gem.-
J is p eene stat. uit, welke tot het dek. vein Pf oord-Holland behoort,
400 zielen , onder welke 250 Communikanten telt, en door eenen
Pastoor bediend wordt.
De ambachtshcerl. van Worker, met de Oo t t z i j d e v an K n o l -.
len d a m , werd, in het jaar 1 7 2 9 , door de Staten van Holland en
West-Friesland aan de Regering van het dorp verkocht voor 16,000
guld. Deze ambachlsheerl., als een deel uitmakende van het oude
Kennemerland, behoorde van oudsber tot bet baljuws. van dien naatn,
hebbende zijne Hooge Vierschaar te Haarlem. Toen de Fransche regls-
pleging op ons land werd toegepast bleef de gemeente Worker, met
geheel de Zaan streek , -waartoe zij eigenaardig schijnt te behooren, be-
grepen in het ressort van het arrondissement Haarlem, doch is bij de
jongste reglerlijke indeeling , in 1838 , overgebragt in het arrond.
Hoorn, waartoe zij thans nog gerekend wordt. Tot 1438 behoorde
Ji sp ten opzigte van het geestelijk regt onder Worker, doch werd
in dat jaar daarvan afgescheiden. Wegens het tijdelijk reglsgebicd
vcrzochten echter de dorpen in 1518 tot besparing der kosten te mögen
staan onder een Sellout- en Schepcnschap hetwelk hun werd loe-
gcslaan. In 1565 werd huu ingcwilligd het inrigten - van een Vroed-
schap, beslaande uit 20p«rsouen. Op verzoek van die van Jisp werden
de twee gemeenlen , in bei jaaf 1611, gescheidcn en kreeg ieder
zijne J>an.