slaande bundelbylen , alles van verguld koper. Twee opschriften heeft
(lut randhnis, bet eene is geplaalst boven de anlieke deur, dour welke
men lusschen de kolommen ten raadhuize intreedt :
sVVm CVIqVe Dare nie opVs atq Ve L abor.
Hetgeen te verstaan geeft, dat alle verriglingen en bezigheden in dit
gebouw uiels anders ten doel hebben , dan om aan een ieder bet zijne le
geten ; terwijl de talletters het jaar 1782 aanduiden , in hetwelk dit gestiebt,
ofschoon niet ten vollen afgemaakt, zou hebben kunneii betrok-
ken worden. Het andere opsebrift is gesteld in eene nis aan den westgevel,
op een gedenksteen van wit inarmer, beheizende den naam des eersten
grondsteenleggers cn den tijd dier verrigüng. Van binnen komt men ,
uit het fraaije voorhuis der benedenste verdieping , in de weeskamer.
Hier is ook de Wa a g , levens geschikt tot het houden van den ijk.
Een kunstige en gemakkelijke trap gaat naar de bovenste verdieping :
waarop eene kamer, om , staande de vergaderingen , de noodige af-
zonderlijke andere handelingen te bouden j doch vooral is de groote
aaal , bestemd tot eene raadkamer en vergaderplaats der Leden van de
regering van W estzaah, in alle opziglen fraai bewerkt, van alle ge-
rieflijkheden voorzien en versierd met mcnigvuldige; toepasselijke zinnebeeiden
door den zelfden vindingrijken Heer uitgedacht en door de
zelfde kunstrijkc band vervaardigd als de zinnebeeiden aan den voorge-
vel. De ruime zolder is gesebikt ter bewaarplaats van. oude papieren
en stnkken. Dit huis voor rekening van het bestunr der banne van
JFeslzanen-en-Krommenie, gebouwd zijnde , werd bij de nadere ves-
tiging dier dorpen en het onder een bestuur brengen van de West en
Oostzijde van Zaandam (door Napoleon vereenigd en tot stad verheven)
der gemeente W estzaah te koop aangeboden , waarvan het gevolg was,
dat zij er in 1820 eigenares van werd.
De kerk , welke hier voor de Reforraatie stond , was von eene groote
nitgestrektheid. Sommigen meenen , dat zij in den tijd van Gerrit van
Velsen en W illem van Zaanden , en dus voor den jare 1 3 0 0 , zou gebouwd
, of ten minste de fundamenten daarvan gelegd en de teekening
daarvan ontworpen zijn. De paslorie werd destijds door de Graven be-
geven , de bevestiging moest bij den Aartsdiaken der Utrechtsche kerk
gehaald worden. De inkomsten beliepen bij afwezendheid 12 pouden
(72 guld.). In de Spaansche onlusten werd die kerk door de Span-
jaarden gebeel verwoest, uilgezonderd de toren , welken zij te vast
en sterk van metselwerk vonden, en waar omtrent zij zieh vergenoeg-
den . met de zolderingen., en een gedeelte der trappen weg te breken ,
om dus het uitzigt van daar le beletten, als zijnde deze 191 treden
hoog en veelmalen gebruikt om de Spanjaarden, in hunne optog-
te» van Amsterdam naar Haarlem te bespieden en afbreuk toe te brengen.
Doch, na het eindigen van den oorlog in Holland werd de toren
wederom hersteld en eene kerk daarbij gebouwd , maar veel kleiner
dan de voorgaande. Deze nieuw gebouwde kerk stond tot in het jaar
1740 wanneer zij , wegens bouwvalligheid, afgebroken , en eene nieuwe
en sierlijke kruiskerk in bare plaats gebouwd werd, die nog bestaat,
maar gteen orgel heeft. De toren bleef, zoo als die te voren was, aan
het eiride van de kerk, vierkant en plat van boven. Uit dit plat rees
een staak met den windwijzer ; doch deze in den jare 1761 door den blik-
sem getroffen en gedeeltelijk verbrand zijnde, heeft men in bet volgende
jaar met eene leijen spits, dit oude gevaarte versierd. Deze toren
had eenen omvang van ruitn 11 eil., het metselwerk was van onderen
2,80 eil. van boven 2,20 eil. dik , de hoogte van het gehcele gebouw
was ongeveer 65 eil. Nadat men reeds vroeger aan de fundamenten des
torens eenige uitwgking bespeurd had en tegen den voortgang daarvan
maatregelen had aangewend, was het op 1 Januarij 1843 , ’s morgens
ten half zes ure , dat dit gevaarte met een donderend geraas neder
storlte en het ter zijde staande huis vermorselde , dat gebeel in den wecken
moerassigen grond geperst werd , zoodat er niet het^ minste spoor
van overbleef. Een gezin beslaande uit vader , moeder, vijf kinderen en
eenen knecht, verloor door deze ramp het leven. Door den ontzetteden
schok werd van het nabij gelegene weeshuis een muur in tweeen ge-
scheurd , terwijl een andere muur in gruis nederstortte. Eene vaart,
ongeveer 4 eil. breed, welke längs het verpletterde huis liep , was plot-
seling gedempt, en eene schuit die daar in lag over een hek henen
op het land geslingerd. Fraaije , later uitgegevene afbeeldingen , bren-,
gen de geheugenis van dezen toren tot de nakomelingscbap over.
De k er k der Do o p s g e z i nd e n - o p ’tNo o r d , welke vroeger tot
de Wat er la nds che Do o p s g e z i nden behoorde, werd in 1693 gebouwd
, op de zelfde plaats , en in stede, vau eene andere door ouderdom
len gebruike buiienStaat geraakt. Het is een langwerpig gebouw, waarin
de prediksloel a a n het W. geplaatst is , en met bekwame zitplaatsen en
eene kleine galerij voorzien. Deze kerk heeft noch toren noch orgel.
De kerk der Do o p s g e z i n d e n op ’t Zu id behoorde vroeger
aan de Friesche Doopsgezinden, die in het jaar 1664 een nieuw pre-
dikhuis bouwden , waarin Klaas Dirksz. van Wormerveer de eerste leer-
jede deed. Dan verraits dit gebouw, door verloop van tijd, zeer
bouwvallig werd, zoo hebben de Doopsgezinden van die gemeente, in
1731, op de zelfde plaats een nieuw en veel sierlijker predikhuis gebouwd,
helwelk evenwel noch toren noch orgel heeft.
Het tegenwoordige Alge m een e-Dorps -Wees - en A rme n h u i s ,
Staat bij en ten Westen van de kerk der Hervormden en is een stee-
nen gebouw van twee verdiepingen hoog. Het werd in 1717 gebouwd.
Hierin worden opgenomen de ouderlooze weezen, die behoeftig zijn , en
wier ouders tot geen gemeente behooren; alsmede zoodanige armen , die
buiten de gemeenten zijn , en niet wel anders geholpen kunnen worden.
Voor het overige wordt hier ’s wekelijks ook brood en andere benoodighe-
den, aan de behoeftigen, die tot geen gem. behooren en buiten dit huis
wonen uitgedeeld. Men telt thans in het huis ongeveer 50 verpleegden.
Het W e e s- en Armh u i s der Fr i e s c h e Do o p s g e z i n d e n
Staat kort bij hunne vergaderplaats, en heeft, volgens, octrooi, de
zelfde-voorregten als het dorps Wees- en Armenhuis, doch wordt al-
leen gebruikt ten dienste van ouderlooze kinderen , en wier ouders tot
deze gemeente behoorden , en magtelooze armen , die broeder of zus-
ter in deze gemeente zijn. Er zijn thans twee mannen , drie vrou-
wen en negen kinderen in opgenomen.
Het Wees- en Arme n h u i s der Ver e e n i g d e Vl a ams c h e en
W a t erla n d s che Do o p s g e z i n d e n , dat eertijds tusschen de twee
vergaderplaatsen der Doopsgezinden instond, had volgens octrooi, de
zelfde voorregten als het voorgaande , doch bestaat niet meer en is
sedert lang gesloopt. .
Er is te Westzaah eeu De p a r t eme n t der M a a t s c h a p p i j :
Tot Wut van 't Algemeen, dat den 2 Augustus 1828 is opgerigt, en
ruim 60 leden telt en een weduwe- en wezenfonds.
Het schijnt wel dat dit dorp ook deel gehad heeft in het zoogenaamd
Kaas- en Broodspel van het jaar 1491, dewijl het des.wege , nevens andere
, ook zijn aandeel in eene zware geldboele heeft moelen bctalcn.