404
Deze gem. bestaat uit het d. Wi jhe, beiievens de buörs. Wij tiro
orde n , He rxen , To n g e r e n , VV e c h t e r b o l t , He n g e v e l d ,
Weug el o en Marie. Zij beslaat, volgens het kadaster, eene op-
pervlakte van <5301 bund. 36 'v. r. 37 v. ell., alles belastbaar land ;
tell 324 h., bewoond door 626 buisgez , uitmakende eene bevolking
van 3660 inw., die mecst in koophandel en landbouw bun beslaan vin-
den. Er zijn bier een aantal vleesch- en spekrokerijen en fabrijkcn
van zoogenaamde sauäyce de bonlogne, waarvan jaarlijks dtiizende pon-
den worden verzonden zoo wel buiten- als binnenlandsch en een voor-
namc handelstak in deze gemeente nitmaakt. Ook wordt bier veel
handel in akkermaalshout gedreven. Er zijn 4 steenbakkerijen , '1 lcer-
looyerij en 2 lijnkoekmolens.
Men kan deze gem., zonder vrees voor tegenspraak, de beste en vrucht-
baarste van de geheele provincie noemcn. Ook treft men er geen ge-
meen veld aan. Voor bet overige is de natuur der gronden zeer verschilfend.
In Mar ie is alles klei , en de voornaamste voortbrengselen
zijn daar tarwe en gerst. Klei vindt men wel aan de andere zijde längs
den IJssel, waar ook drie tigcbelovens zijn, de eene onder bet dorp , de
anderen in W i j n v oo r de n en He rxen ; maar verder op is eene uit-
nemende gemengde grond , die echter schraler wordt naarmate men de
Nieuwe-Wetering nadert, en aan de oostzijde van deze heeft men zand.
Met de grondgesteldheid verändert de teelt der veldvruchten; erwten ,
rogge, gerst en haver zijn hier de overvlbedigste. Boekweit wordt hier
weinig verbouwd , bebalve in de zandachtiger streken längs beide zijuen
van de Nieuwe-Wetering, waar oo‘k de meeste graslanden zijn te vinden ,
welke over het gehee’l iti hoeveelheid niet tegen het bouwland opwe-
gen en vooral in Marie minst overvloedig zyn.
De Herv., die er 2380 ih getal zijn , onder welke 720 Ledematen ,
maken eene gem. uit, welke tot de klass. en ring van Zwolle behoort.
De eerste , die in deze gem. het lceraarambt heeft waargenomen , is
geweest P atrocles Bokelman, die in het jaar 1600 hier in dienst was
en in het jaar 1609 naar Wolfraat vertrok. Na de Hervorming stond
het Predikantsberoep aan de erfgenamen des kerspels ; doch vervolgens
werd bun dit regt betwist door de bezitters der zeven bavezathen , welke
hier gevonden worden, uit welken het ook, in het jaar 1 7 3 6 , by ver-
drag werd toegekend , terwijl de erfgenamen de aanstelling van den
Koster behielden.
De K. K., die er 1220 in getal zijn , onder welke 870 Communi-
Jtanten , maken eene stat. uit, welke door eenen Pastoor en eenen Ka-
pcilaan bediend vrordt, en eene eigen begraafplaats heeft. De kerk
• dezer par. Staat in de buurs. Hengeveld. Zie dat woord.
De 34 I sr., die er wonen , behooren tot de ringsynagoge van Deventer.
Men beeft in deze gem. twee scholen , als: -4ene te Wij h e en eene
te T o n g e r e n , welke gezamenlijk gemiddeld door 630 leerlingen
bezocht worden.
Het d. Wijhe , ondtijds Wijb , dal men reeds in 1183 vermeld vindt,
ligl 3 u. N. van Deventer, 2 u. W. ten Z, vanRaalte, grootendeels
beneden en gedeeltelijk längs den IJsseldijk en aan den klinkerweg
tusschen Deventer en Zwolle, door uilmuntende korenakkers, weifenden
en boomgaarden omgeven. Het is eene aangename en geregeld
gebouwde plaats , die veel bezocht wordt, wegens de landgoederen en
buitenplaatsen , welkc fraaije wandelingen opleveren. Ook is bet eene
voorname pleisterplaats, voor de rijtuigen welke van Zwolle naar
W 1 J.
Deventer rijden. Men tell er 183 b. en ongevcer 1200 inw. Er is
een ponlvcer over den IJssel.
De kerk, welke vöör de Reformalie aan den II. W illio ro rd o s was
tocgewijd, stond dcslijds ter begcving van’St. Lebuinuskapiltel te Deventer.
De parochiekerk had drie vikarijcn. De vikary van hei Heilige
Kruis , wiens bedienaar alle Dingsdagen , Donderdagen en Zatur-
dagen dc mis moest lezen j van de H. Anna, welke ook met drie
missen ter week belast was; van O. L. Vrouw, wiens bedienaar door
de kei kmeesters gekozen werd en tot het lezen van drie missen ge-
houden was. Deze kerk is een groot langwerpig gebouw , aan de
zuidzijde met ijzeren pannen gedekt en van eenen hoogen spitsen toren
en een uitmuntend orgel voorzien , waarmede zij, in het jaar 1821 ,
begiftigd is door den Heer Johan L u b b e rt Umbgrove , Oud-Opperkoop-
man en Resident te Gheribon, Lid der Provinciale Staten van Overijssel
enz. De noodige koperen kroonen en bfekers' tot verlichting van dit
kerkgebouw zijn , in het jaar 182 2 , aan de gemeente ten geschenke
gegeven door den Heer Jan van de P o l l J z., Lid der Gedeputeerde Staten
van Overijssel, die in het jaar 1826 aau deze kerk mede twee groote
zilveren bekers, ten gebruike bij het H. Avondmaal, schonk , waarbij
Mevrouw de Baronnesse van K n o b e lsd o rff , geb. Baronnesse van Dedem
to t de G e ld e r , in 185 3 , twee zilveren schotels voegde. Deze kerk
prijkt met drie tomben. Een daarvan Staat aan de zuidzijde van bet
koor en is een der fraaiste , die men ergens aantreft. Deze is geslichb
door vrouwe Anna E liz ab e th Baronnesse van E ch ten t o t E c h te n , ter
eere van haren dapperen gemaal, den Heer Koenraad W illem Baron
van Dedem , Heer van den Gelder, Generaal der Infanterie enz. enz.,
wiens dappere krijgsbedrijven, in verschilfende veldslagen aan den dag
gelegd, door onderseheidene zinnebeeiden en opscbriften-, als-ook door
een keurig. basrelief van wit mariner, eenen veldslag, voorstellende ,
albier vertoond worden. Aan de noordzijde van het koor Staat eene
andere tombe, door den Heer C h r is to f f e l , Baron van V o e r s t t o t Ha-
genvoorde opgerigt, ter gedachtenis van T ran s is a lan o s A d o lf Baron van
V o e rs t t o t Hagenvoorde , Landdrost van Zalland enz. enz.. Het borst-
beeld van dezen Heer Staat boven den steen der tombe, benevens de
adellijkc wapenen en de zestien adellijke kwartieren , alien in marmer
uitgehouwen. De derde tombe is geplaatst in het noorderdeel der kerk ,
schuins achter den predikstoel. Dit gedenkteeken is gesticht door vrouwe
Leonora Sophia Baronnesse Bentinck , ter eere van baren gemaal R o b b e rt
Baron v a n I t te r s d b .
De dorpschool wordt gemiddeld door 550 leerlingen bezocht.
Men heeft er een De p a r tem e n t der Maat schappi j • Tot
Nut van 't Algemeen , lietwelk in 1854 is opgerigt en 25 Leden telt. - ■
Ook is er een distributiekantoor voor de brievenposterij.
Bij de herberg de Gel d e r s c h e - w a g e n , pleeg op den dijk een
zeer ouden en grooten hollen boom te staan , die door alle reizigers
met bewondering als eene natuurlijke zeldzaamheid werd beschouwd.
llcnige jaren geleden door storm vernield zijnde , ziet men er thans
nog den ouden stain, waarin een jong boompje geplant is.
De kermis valt in den eerslen Woensdag in September.
Door de stormen in den hcrfst van 1824 werd de IJsseldijk , onder
deze gem., zeer beschadigd , waarom er bij den hoogen vloed van February
1825 maatregelen tot beveiliging moeslen worden in het werk
gcsteld. Door het werken van den overfeat aan de Snippcling, by
Deventer , vloeide cen groot gcdeeltc. der gemeente , echter niet hoogcr