naani en het gebruik eener bürg of sterkte, zou gebad hebben, zou
mögen stiebten. Het schijnt daarnit oorspronkelijk dat de Heeren of
Vrouwen van W aalwijk tot heden , binnen dieplaats, geene heeren-
huis bezeten hebben. Zij hadden , des niet te min alle heerlijke regten
; uilgezonderd de Opperheerschappij , eb gemeene Lands lasteq.
W illem va s B hedekode körnt in 1587 en J an van B rederode in 1400 als
Heer van W a a lwijk voor. Daarna is deze heerlijkhcid achtereenvol-
gende gekomen aan de geslachten van W illestijn , van der M e rw ed e ,
van D rongelen , van R ansx , M illing , van L eefdael en eindelijk in dat
van le L eo de W il h em , waarin het tot nn toe verbleven i s , zijnde
thans Amhachtsvrouwe van W a a lw ijk , Vrouwe P adlina M aria C onsta
ntia le L eo de W il h em , douairiere van den Heer Loms T ueodoor de
F o restier.
Het vlek W aalwijk. , in vroeger tijden W alewyck en W aelwyc , ligt
ruiru 3£ u. W. van ’s Hertogenbosch , 1J u. Z. W. van Heusden ,
3 n. d . van Tilburg , 4 u. Z. van Gorinchem, 5 u. N.' 0. van Breda.
Bij eenen brief van Dingsdag na St. Lucia (15 December) 1503 ,
verleende J an I I , Hertog van Braband, aan deze plaats gelijke vrij-
heid , als de steden Lenven en ’s Hertogenbosch hadden , en daarbij
wordt de plaats reeds stede en vrijhcid genoemd ; en werden ook
Schepenen aldaar bevoegd verklaard , oin over misdaden r?gt te
spreken. ,
In 1409 kregen de ingezetenen van W a a lw ijk van W illem V I , Graaf
van Holland, vrijheid van de Hollandsche tollen.
In 1726 w e r d a a n W aa lwijk t o e g e s t a a n d e p la a t s t e b e s t r a t e n ; e n
i n 1729 w e r d a a n d i t d o r p o c t r o o i v e r l e e n d t o t h e t h e f f e n v a n s t r a a t -
o f w e g g e l d d a a r o p . _ _
Het was een der voornaamste dorpen in de Langestraat, die, door
den St. Elizabeths vloed , den 19 November 1421, overstroomd en zeer
geteisterd zijn geworden. Het gevoelen echter, dat deze Langestraat,
daar ter plaatse, meer noordelijk zoude geloopen hebben, is van allen
grond ontbloot, en schijnt op bloote gissingen te berusten. De overoude
kerken van W a a lw ijk en B a a r d w i j k en de verdere oude gebouwen,
zoo hier als te B e s o i j e n gevonden wordende, bewijzen met de lig-
ging en den aard van den grond , dat de straat nooit is verlegd ge-
weest, en er zijn ook nimmer grondslagen van huizen gevonden, welke
redelijker wijze tot die gedachten aanleiding zouden hebben kunnen
geven. Thans is W a a lw ijk , een aanzienlijk vlek, waarvan de huizen ,
ter wederzijden van eene regle en breede keistraat, naast elkander ge-
bouwd staan , ter lengle van J u. gaaDS ; doch doordien de huizen van
Besoijen , westwaarts onafgcscheiden en in de zelfde strekking daarop
volgen, zoo doet het zieh voor; als eene lengte van bijna % uur gaans
te hebben. Oostwaarts volgen onmiddellijk die van Baardwijk, doch
in eene meer bogtige rigting, zoodat deze geheele behuisde streek eene
lengte van i uur gaans heeft. — In de kom van het vlek W a a lw ijk
telt men 220 h. en 2900 inw. Het heeft door eene haven , welke
2600 eil- lang is , gemeenschap met het Oude-Maasje, waarover hier
eene brug plagt te leggen, die echter reeds in het jaar 1475 weg
was, en later door een pontveer vervangen is. Den 19 Januarij 1789
is evenwel aan de Heeren van W a a lw ijk en G a n s o ij e n , octrooi ver-
gund tot het leggen van eene brug over het Oude-Maasje, zijnde er
toen oostwaarts tegenover Gansoijen eene houten brug gelegd, welke
gemeenschap met het Land-van-Heusden heeft. Door den geheel vol-
tooiden straat weg , tusschen ’s Her togenbosch en het Baamsdonksche
veer en den nieuwen keiweg tusschen Tilburg en Besoijen, is hier
veel doortogt en bedrijvigheid ontstaan.
Vermils W aalwijk en B e s o i j e n , reeds in vroegere tijden maar een
kerspel hebben nitgemaakt, Staat de kerk, die zij destijds met elkander
gemeen hadden, op het westeinde dezer plaats, aan de landschei-
ding tusschen die beide dorpen. Deze kerk, welke voör de Reformatie
aaq den H. J ohannes den Dooper was toegewijd, en sedert het jaar
1648 in het bezit der Hervormden i s , is een ruim en luchtig kruis-
gebouw, prijkende met een net en welluidend orgel, dat in het
jaar 182 5 , ter vervanging van het oude, door de edelmoedigheid
van den Heer Mr. J ohannes P etHds S chölte en zijne echtgenoote,
Vrouwe A rnoldina M aria F rijl ink geschonken is , en den 19 Mei van
dat jaar werd ingewijd. Deze kerk is in drie verscbillende tijdperken
gebouwd , zoo als duidelijk te zien is aan den bouwtrant. Het schip met
een deel van kruis en koor, behoort tot den Heidensche tijd ; de zij-
panden tot dien der middeleeuwen en de laatsle uitzetting tot dien van
de weder herleving der bouwkunst. Op eenen hoeksteen daarvan , ziet
men de jaartallen 1549 en 1574 ingesneden. Aan de westzijde der
kerk vindt men nög de grondslagen van eenen grooten loren, die aan
de grenslijn van de gem. Besoijen raakte , en vermoedelijk door, of
ten gevolge van den St. Elisabeths vloed gevallen of vernield is. Deze
is vervangen door eenen fraaijen toren, die midden op 'het kruis der
kerk staat, op vier pilaren rust, vrij- hoog en spits is , en eenen houten
omgang heeft met eene balie en boven aan eenen grooten knop of peer.
De parochiale kerk is vroeger leenroerig geweest aan den leenhove
van W a a lw i jk , en sedert 1648 is de Herv. gemeen te, in hare Kerk^
meesters, met dit leengoed verlijd geworden , telkens bij het overlij-
den van den sterfman, welke gewoonlijk uit eenen der regerende Kerk-
meesters der Hervormden werd aangesteld. De R. K. gemeente heeft
meermalen , onder anderen in 1789 en 1818 , getracht de parochiale
kerk weder in bezit te krijgen; doch deze hare poging mislukte gedu«
rig, en blijft de Herv. gemeente thans in het ODgestoorde bezit van
haar nu sedert jaren bezeten kerkgebouw.
. In het midden van het vlek staat een aanzienlijk kerkgebouw , ten
dienste van de R. E., dat in de jaren 1827—1829 geheel nieuw is op-
getrokken. Deze kerk, aan den H. J ohannes den Dooper toegewijd,
heeft eenen sierlijken koepeltoren en prijkt inwendig met een orgel
en drie altaren. Het gebouw heeft een voorplein , door een ijzeren
hek afgesloten. Vroeger namen de R. K. hunne godsdienst waar in
eene schuurkerk, die in het midden van het vlek stond, en thans is
afgebroken.
W aa lwijk bezat eertijds een klooster van Geestelijke Maagden van de
orde van den H. A bg o st in d s , toegenaamd N a z a r e th . Zie dat woord.
Te W aalwijk was van ouds een Zieken-Gasthuis gesticht, hetwelk
sedert lang vernietigd is. De oude kerk er van diende later tot een
Raadhuis of Huis der gemeente. Het was een schoon gebouw , met eene
toren en eene slaande klok, doch is door den brand in 1825 vernield
en niet weder opgebouwd.
Er was hier vroeger een Departement der Maatschappij : Tot Nut van
3t Algemeen , hetwelk den 18 Januarij 1821 was opgerigt, doch dit
heeft sedert eenige jaren opgehouden te bestaan. Thans echter is men
weder werkzaam een ander, onder den naam het Departement Langestraat,
op te rigten, hetwelk den 9 November van dit jaar (1848) te
Sprang zijne eerste vergadering zal houden.