gestiebte stoomgemaal de Lecghwater, dat nie» verschcidene naast el*
kander gelegen woningen, hovcn en boomgaardcn bezoomd i s , die de
oostzijde vau de dorpstraat vormen , terwijl menigvuldige uitgangen-en
laantjes aan de westzijde op den rijweg van Leyden naar Sasscnheym
uitkomen. Deze rijweg, die in 1843 bestraat is,'begint bij hetWar-
monder-hek, aan de Poel of Leydsche-vaart, en loopt over den War-
onder-datn tot aan den Groole- of Heerenweg. Men tclt in het eigen-
lijke dorp 103 h. en 830 inw.
Aangezien W arhond reeds vroeg bekend en bij gevolg ook bewoond
is geweest, zal het zeer waarschijnlijk niet lang zijn verstoken ge-
bleven van een waardig gebouw , ter oefening van de godsdienst. Datdit
gebouw echter in den beginne zeer klein van ointrek moet geweest zijn,
kan men daaruit besluiten, doordien het in bet jaar 1063 slechts
eene kapel genoemd werd. Met dezen naara komt het voor in den
aangehaalden verdragbrief tusschen W illem , den een cn twintigsten
Bisschop van Utrecht en R eg ih b er th s , Abt van Echternach, aan welken
laatste, door den eerstgemclde, de helft van eenige kerken en
kapcllen in Holland, in gcmeenschap met den eerslen Waren overge-
geven ; doch doordien zulks tegen den zin der Graven van Holland
geschied was, heeft G erabdo s, Abt van Echternach, tot beslissing van
dezen twist, gelijk men zulks in een nader verdrag leest, in 1163,
alles weder moeten terug geven. In welken tijd deze kapel eigenlijk
gestiebt is , daarvan vindt men geene blijken ; maar w el, dat zij aan
den Apostel Mathias was toegewijd. Het is echter ontwijfelbaar , dat
de tegenwoordige kerk, die geheel van het dorp verwijderd Staat| de
kerk of kapel van het Nonnenklooster is geweest. Zij zal tot paro-
chiekerk verheven zijn , toen het dorp grooter en de inwoners talrijker
werden. Dat zij van den aanvang niet zoo groot is aangelegd , als zy
in vervolg van tijd is geworden, blijkt onder anderen daaruit, dat
het koor der kerk eerstin het jaar 1323 aangelegd , cn in het jaar 1327
volbouwd is , ten wäre , dat men wilde beweren , dat er reeds lang voor
dien tijd een koor aan de kerk geweest was, hetwelk op den zoo even ■
genoemden tijd vertimmerd en vergrootis.. Uit zekeren ouden brief van
het slot of huis te W arhond is gebleken ,' dat de erfgenamen van Me-
vrouwe J acoba Van W oede , weduwe van Heer G iisb e b t van R aabhobst ;
de eene helft van de önkosteii tot den opbouw gedragen hebben, het-
welk den Heer J ohan vah D divehvoorde , erfgenaam van voornoemdc
weduwe cn Heer van W arhond , gekost heeft 739 ponden 17 schellingcn ,
van 40 grooten het pond (739 guld. 83 cents), terwijl de gemeene huren
van dit dorp , de andere helft daartoe belaald hebben. De begeving der
pastorij dezer kerk stond aan den Heer van W arhond. ; De dienst was
echter door den tijd zoodanig vermeerderd, dat daartoe een Pastoor,
een Onderpastoor en ondersebeidene Priesters gebruikt werden.
De meeste Heeren van Wabbonp begiftigden de kerk van tijd tot tijd
met verschillende goederen en inkomsten. Yoornamelijk heeft Heer
Jacob, zoon van den voorgemelden Heer Gijsbert, veel goeds aan de
kerk bewezen , gelijk zulks in een gesebreven kerkboek Staat aange-
teekend. Om deze reden was het o ok , dat men alle Donderdagen en
Vrijdagen na St. Pancras en op de zelfde dagen na St. Lambertsdag,
verscheidene diensten voor hem, voor zijne verdere nakomelingen en
voor zijne voorzalen moest verrigten ; en voor welke aan de geeste-
lijkhcid , die deze diensten waarnamen , en ten minsten vijf in getal
waren , zeker jaargeld was tocgelegd. Deze kerk was met onderschei-
tlene aitaren cn'vikarijcn voorzien, ßehalve het hoofdaltaar zijn de
tol/rende ons noff bekend: het altaar van het / / . JPrms ; dat van de
ßfanfid M a r ia • en dat van St. C a th a u iw a . Meri m\ ook. dat in die
kerk een altaar van het H. Sacrament zou gestaan hebben , en men
vindt aangeleekend , dat er wekelijks, op zekere dagen, missen moesten
gelezen worden ter eere van het / / . Sacrament, en van St. J o s e p h
St A n n a S t U r s o l a en anderen. Volgens zekeren brief van het
iaar 182l’ was aan het altaar van St. C a t u a r .n a een vikar.j gestiebt.
Onk vond men in deze parochiekerk nog eene vikarij, Heer Vol -
n e r t s Vi ka riaa t genoemd , welke ter begeving stond van den
Abt van Egmond en in den jare 1374 van daar in het oude Mannen-
huis te Moutfoort werd overgebragt. V66r de Reformatie was in deze
kerk eene vermaarde broederschap gesticht, gelijk men zeide, ter
eere Gods van de Moedermaagd M a r i a , en van St. M a th i a s den pa-
troon der kerk. De leden yrarea aan eenige wetten verbonden , en te
zaracn oosleld uit broeders en zusters, welke niet alleen te W a r h o n d ,
maar ook aan de Kaag , woonden. Onder deze leden bevonden zieh vele
Personen van adel en groot aanzien , en hunne namen stunden m eene
broederschapsboek aangeleekend. In een dood- of jaargetijdeboek van
het Cistercienserklooster te W a r h o n d , werd rnede van eene broederschap
gewag geinaakt, doch het is twijfelachtig, of die in de parochiekerk of
in de kerk van het klööster Marienbave was opgerigt. Nadat deze kerk,
in luisterzoo hoog geklommen, benevens het aangebouwde koor, eene
lange reeks van jaren voortdurend gebloeid had , is die in het eerste beleg
der stad Leyden , op den 14 Augustus 1373 , door de Spanjaarden in den
brand gestoken , gelijk eene öude kronijk zulks aanteekent. De kerk
storUe in hare puin neder , maar de toren , welks spits alleen tot op het
vierkant raetselwerk toe verbrandde, bleefverder staan. f^l°eJ1 ^
jaar 1891 het koor weder uit zijne assche verrees , werd de grafsiede der
Heeren v a h W a r h o n d geplaatst, waar weleer het hoofdaltaar gestaan had,
en het overig gedeeltc daarvan door J a n v a n D o iv b n v o o b d e , zoon van
Heer J a c o b , en Yrouwe H e n r i c a v a n Egm ond , tot de godsdienstoefening
weder bekw’aam gemaakt. Hel ander gedeelte der kerk is tot heden toe
in puin blijven liggen.. Deze. kerk is thans. een net gebouw, hetwelk in
het jaar 1823, door de bijdragen van de inwoners der plaats, met een een-
voudig, doch zeer welluidend orgel versierd i s , terwijl er door de wel-
willcndhcid van de toenmalige Ambacbtsvrouw , Mevrouw v a n L e i d e n v a n
W a r h o n d , en van den Heer A d o i f W o l t e b s een fonds is te zamen
gebragt, waaruit een gedeelte der kosten van het bespelen en onder-
houden van dit orgel kan bestreden worden. Aan dit fonds is in 1838
door den Heer J a c o b u s M a b in u s H a r in g h a n , Oud-Yice-Ädmiraal der
Koninklijke Marine , die des zomers alhier zijn verblijf had , eene som
van vijf honderd gülden 2f percent werkelijke schuld verinaakt, terwijl
Mejnfvrouw A n n a J o h a n n a v a n G e h e n , wed. A d o l f W a l t e r s , in 1 8 3 9 ,
aan de kerk eene som van 6000 guld., ter vervaardiging van een nieuw
orgel , s benevens de opbrengst van een huis en tuin , tot onderhoud
daarvan , vermaakte , waarbij de Heer D a n k e r A r i j s H a r in g h a n , öud-
Vice-Admiraal, in het jaar 1840, bij uitersten wil een certificaat van
2£ per cents werkelijke schuld, groot 1000 guld., voegde. In 1842 werd
het oude orgel dan ook door een ander verlangen, hetwelk den 3 Mei
van dat jaar ingewijd en vervaardigd is door de Heeren gebroeders
H. B. en G. W . L o hm an , firma N. A. L o h h a n en Zonen, orgelmakers
te Groningen en te Gouda. Het heeft 2 klavieren ten een aanbangend pe-
daal. Nog is aan deze kerk door gezegde wed. vermaakt 1800 guld.
tot aankoop van zilver bij het Avondmaal, en 4000 guld. zonder
XII. D e e l . 8