en met da kerkelijk daartoe behoorende geh. Scht jnmaar en Zoo»
zeel , 173 h. en ruim 1200 inw., die meest in den landbouw en
turfveenderij hun bestaan vinden.
Het was voorheeu eene hooge heerlijkheid, die eich tot aan Hooge-
Zwaluwe ukstrekte, en van welke J an III, Hertog van B mb and , op
Vrijdag na M a b ia ' Hemelvaart, 1 3 4 9 , het hooge en läge regt afslond
aan W i l l e m v an D o iv e n v o o r d e , Heer van Oosterhput, ondervoorwaarden,
dat indien deze geenc wettige kinderen achter liet, deze heerlijkheid
zoude komen aan J an v a n P o l a n e n , Heer van de Leck. Nogin hetzelfde
jaar vergunde Keizerin M a r g a r e t h a aan den gezegden W i l i e m v an D o i v
e n v o o b d e , dat , alle degenen , die te W a g e n b e r g woonden , tolvrij va-
ren mogten mct eigene goederen , voorbij alle bare tollen.
Deze heerl. heeft zijnen naam gegeven aan het vermaarde geslacht
van W a g e n b e b g , waaruit onder anderen voortgesproten, is de moedi-
ge Veldheer A n s e lm u s v a n W a g e n b e r g , die ten tijde van M a x im il ia a n ,
Aartshertog van Oostenrijk, het bewind over deze landen in handen
liad en Slolvoogd van -Rupelmonde was. '
De inw., die allen R. K. zijn, onder welke 900 Communikanten ,
maken eene par. ui t , welke tot bet apost. vic. en dek. van Breda
behoort, door eenen Pastoor en eenen Kapellaan bediend wordt en
eene eigen begraafplaats heeft. De kerk , aan den H. G omma bo s toe-
gewijd, is een langwerpig vierkant gebouw, dat in 1697 gesticht en
van een orgel en drie altaren voorzien is. Ook heeft zij eenen fraaijen
, in het jaar 1816 .gebouwden, toren.
De kermis valt in den eersten Zondag in October.
WAGENBORGEN , d. in het Klei-Oldambt, prov. Groningen, arr.
en 3-J u. N. W. van Winschoten , kant. en 3 u. N. ten 0 . van Zuid-
broek, gem. en 2 u. W. Z. W. van Termunten, aan de Slinkervaart
en op de grenzen van Fivelgo. Men telt er in de kom van het d. 118
h. en 630 inw., en met het gedeelte van de buurs. de De l l e n , welke
kerkelijk tot dit d. behoort, 123 h. en 660 inw., die meest in landbouw
en veeteelt hun bestaan vinden. Ook heeft -men er eenen korenmolen.
Het kerspel is verdeeld in vijf gilden. De buurtschappen de Overtogt en
de Zomerdijk behooren in het kerkelijke eigenlijk tot Heveskes; maar,
wegens den verren afstand en den siechten weg , begaven zij zieh voor
vele jaren onder W a g e n b o r g e n ; evenwel hebben nu de omstandigheden
des tijds die wederom tot Heveskes doen brengen , omdat zij in het
burgerlijke ook onder de gem. Delfzijl behooren. Zij komen nogthans
te W a g e n b o bg e n ter kerk.
De grond in dit dorp is schraal en zandig ; de kerk Staat er op
eenen hoogen zandigen grond, de Gast genoemd. Ten Oosten en
Zuiden bestaat de hodeni echter uit klei 5 len Noorden uit moerig , laag,
bouw- en grasland. De ondergrond levert hier ten Noorden veel kien-
hout op. De Dellen bestaat nit laag liggenden kleigrond.
De inw., die er, op 12 na, allen Herv. zijn, maken eene gem. uit,
welke tot de klass. van -ff inschoten, ring van Midwolde, behoort.
De eersle, die in deze gem. het leeraarambt heeft waargenomen, is
geweest J o a n n e s J o h a n n i s , die in bet jaar 1396 hier stond en in 1614
opgevolgd werd door G e r a b d c s L o l in g io s . Het beroep geschiedl door
collatoren of stemgeregtigden zoo lang zij te W a g e n b o bg e n woonachtig
zijn, met dien verstände echter, dat zij het regt blijven behouden ,
om hunne stem te verkoopeh aan of te laten overteekenen op iemand
uit de gemeentc. Het getal collatoren of stemmen bedraagt 26; doch
«iemand mag meer dan eene stem uitbrengen , al bezat hij ook het
*
rert van meer stemmen ; evenwel mag hij ze laten overteekenen of
verkoopen. De oude kerk welke hier vöor de Reformats stP n^ is
in 1718 vervangen door de tbgenwoord.ge, welke in 1828 zeer J t r
beierd is In het" volgende jaar werd de predikantswomng hersteld,
waartoe nit het fonds voor noodlijdende kerken 1000 guld. verstrekt
is. De kerk is een langwerpig vierkant gebouw , zonder orgel ot toren
, doch met een zoogenaamd klokkenhuis , dat ten O. van de ker
srehouwd is. , , „„„
De enkele Evang. Luth., die er woont, wordt tot de gem. van
Winschoten gerekend. - De Doopsgez., die er 9 in getal z.jn behooren
tot de gem. van Niemo-Scheemda-en-Noordbroek. — Ue 2 tt. n..,
die er zijn, parochieren te Winscholen. — De 2 Isr., die men er
aantreft, behooren- tot de ringsynagoge \e Delfzijl.
De dorpschool wordt gemiddeld door 130 leerlmgen bezocht.
Dit dorp heeft door den watervloed van 1338 zoo veel geleden , dat
het de landerijen aan de stad Groningen moest afstaan.
W A G EN BORGER-MAAR of het S tinkvaarder-maab , water in het
Klei-Oldambt, p r o v . Groningen, d a t t e Wagen borgen een begin neernt
en in eene noordelijke rigting naar Earmsum l o o p t , alwaar h e t zieh
met h e t Fe rwe r d e r -ma a r en R o e s t e n b o r g s t e r -ma a r veree-
n i g t , om zieh voorts meer n o o r d e l i jk in den Dollart t c o n t l a s t cD .
WAGENBRÜGGERDEEL of W a g e n b u r g , voorm. geestclijk dislnkt
of dekenschap , prov. Friesland, welke uog in het begin der vcerliende
eeuw bestond , doch thans uit het geheugen is. jjij . u ■
Men kan uit de optelling der dorpen, hij den schrijyer der hnes-
sche oudheden1 opgegeven, eenigzins nagaan , welke landstreek van
ouds met dien' naam is bestempeld geweest. De gemelde- schrijver (1)
onderscheidt haar in Op p e r -Wag e n br ug en N eder-_W agen-
b r u g , en zegt, dat het eerste een gedeelte van Zevenwolden uitmaakte ,
en zieh voornamelijk over Lems t e r l a n d , D o n i awa r s t a l en het
naastgelegen land uitstrekte. Hiertoe behoorden de dorpen , de Lem-
mer, Ee s t c r g a , E o l l e g a , Oo s t e r z e e , Sonnegaj , T je r kg a a s t ,
Nikola-asga, Le g e m e e r , T e r o e l e , Langwee r , Bo r n zwa a g ,
J ou re , llaaule, Oos t er hau l e , Hommer s , J u t r y p , Ui twe l -
l ingerga en- Echt en. Ne der w ä ge n b r ug begreep een voornaain
gedeellc van Wymbri t s er-adeel ofwel diegrietenij zelve, wordende in
dien tijd ook Wy in b r e n d y n genaamd ; waaruit volgens soinmigen de
uilheemsche schrijvers den’ naam van W agenbrug gesmeed bebben , omdat
wen of wein in de Eriescbe taal eenen wagen beteekent. Veel waarschjjn-
lijkcr komt het ons echter voor, dien naam af te leiden van weagen,
golven en breggen of brekken, breken , dus G olfbrerenddeel , eene zeer
natuurlijke benaming len aanzien van hare ligging aan de Middelzee.
WAGENINGEN, kant., prov. Gelderland, arr. Arnhem, palende
N. aan het kant. Nijkerk, O. aan het kant. Arnhem, Z. aan den
Rijn , W. aan het Utrechtscbe kant. Rhenen.
Dit kant. bestaat uit de volgende 3 gem.: Wa g e n i n g e n , Ren-
c u m , Do o r w e r t h , E d e en S c h e r penz e e l ; beslaat, volgens het
kadaster, eene oppervlakte van 42,106 bund. 34 v.r. '13 v. eil., telt 2290
h., bewoond door 3191 huisgez., uilmakende eene bevolking tvanjruini
17,800 inw., die meest in den landbouw hun bestaan vinden, terwijl
eenigen zieh uiede sterk op den tabaksbouw’ toeleggen. Ook heeft meu
er 1 scheepstimmerwerf, 2 steen- en 2 pannenbakkeryen , 1 lcerlöoijery ,
(!) Ouähaden tu Gesüehtm van Vriedcmi, D. I I , bl. iO ea 5*.