«erste dat in liet koningrijk in werking is. lie t vorml met de cipiers-
woning een aanzienlyk gehouw.
Do Her v o rm de k e r k , staande op een ruim plein , dat vroeger
de begraafplaats was, is een groot en deitig gebouw. Zij was oor-
spronkclijk aileen liet koor der oude parochiekerk van Winscuoten ,
diu vödr de Keformatie aan den H. Vrros was toegewijd. Voor
dit koor stond vroeger het schip der kerk , die toen met den toren
verbanden was. Dit wordt niet aileen aangeduid door de gedaante
van 'liet gebouw, maar heeit ook daarin .een historisch bewijs ,
dat bij de over'rompeling der plaats door de Spanjaarden, in het
bet jaar 1593, de Sergeant Moos, met eenige manschappen sich in
Ue kerk verdedigende , maar het daar niet langer kunnende houden ,
zieh terug trok in den toren , welke echter tegenwoordig op eenigen
afstand van de kerk vcrwijderd Staat. Deze tören, thans de hoogte
hebbende van ongeveer 82 eil., in de gedaante van eene theebus,
moet in vroegeren tijd hooger zijn geweest, als zijnde blijkbaar het
bovengedeelte afgebroken en daarvoor een dak aangebragt, dat hem
niet verfraait. Hel orgel draagt alle kenmerken dat het van hooge
oudheid i s , zoodat de A'msterdamschc Organist Bbacuthuizeu het hield
voor het oudste, dat hij immer bespeeld had. Aan deze kerk i s , in
het jaar 183 9 , door Vrouwe Egbebtjb P o s t , weduwe van den Heer
Heuend H a r ts e h a , eene som van 1000 gülden gelegatcerd , ten eiude
daarvoor het noodige zilver zoude worden aangekochl voor de bedie-
ning van den H. Doop en het H. Avondmaal.
Rceds sedert vele jaren was de E'vange l i sch - Lu th er sc he kerk ,
aan de ffrinschota‘~zijl, in eenen vervallen toestand , en kon zy niet
dan met de grootste kosten hersteld worden. Hare afgelegenheid en
de siechte weg derwaarts droegen niet minder bij , om onder de Le-
den, meerendeeis te W inschoten woonachtig , het verlangen naar een
ander bedehuis, in laatstgenoemde plaats, op te wekken. Ook de pas-
tory , geheel vervallen, kon door den Predikant niet bewoond worden,
en hij werd dus genoodzaakt zieh te W inschoten te vestigen. Wegens
deze zeer gewigtige redenen waren de Predikanten en de kerkeraad e r ,
reeds sedert het jaar 1 8 2 8 , op bedacht, om , door medewerking van
onderscheidene kanten, eene nieuwe kerk en pastorij te bekomen.
Zulks gelukte ten deele in 1 8 3 5 , toen zy in Staat werden gesteld
alhier den bouw eener kerk te beginnen, waarin niet slechts al het
bruikbare der oude kerk werd overgebragt , maar die letterlijk op de
zelfde grondslagen rust. ln 1836 was het nieuwe kerkgebouw genoeg-
zaam voltooid, om den 20 November te kunnen worden ingewijd door
den eersten Predikant der Evang. Luth. gem. te W inscuoten , P ethus
J ohannes V aeentinbs D ossead. Deze kerk, staande aan de Visschers-
dijk , is een net en zindelijk gebouw , zonder toren of orgel. Naast
de kerk, aan de westzijde werd eerst in 1844 de bouw der fraaye en
doelmatige ingerigte pastorij begonnen en voltooid; terwijl er van den
' grond , die de kerk in eigendom toebehoort en waarop de pastorij ge-
bouwd is , genoegzame ruirnte overschoot, tot het aanleggen van eene
fraaijen tuin , die de ligging en het bewonen van de pastorij aanmer-
kelijk veraangenaamt (1).
(U Leerrede, gehoüdeii ter inwijding van het Nieuwe Kerkgebouw voor de Ev. Luth.
Gem. te Winschoten door P. J . V. Du sse atj. Winschoten 1S36. In de aanieekeningen
worden eenige bijzonderheden v e r m e l d omtrent de v estiging der Evangeliscli-Lnthersclie
gexneente Schoten en Winsclioterzijl.
De R o o m s c h - K a t h o lij kc k er k , in de Buiten-fP'ittè-Vrou- ■,
westraat, aan den H. V itb s toegewijd, is in bet jaar 1798 gestiebt,
doch in het jaar 1832 , door liet bouwen van een nieuw koor, aan-
merkelijk vergroot. Zij prÿkt met cencn bouton , niet hoogen , dünnen
naaldtoren en is van een orgel en één altaar voorzien.
De S y n a g o g e , in de Buiten- Witte- P'rouwestraat, is te klein
voor de gem., welke groote behoefte gOvoelt aan een ruimer gehouw ,-•
waarin zij hare godsdienst kan oefenen. In deze Synagoge is een tweede
stemkoor ingevoerd.
ln 1832 is hier, door de medewerking van vole aanzienlijke inge-
zetenen , tot stand gebragt een I n s t i t u u t voor oil de en moderne
t a l e n , hetwelk , bij koninklijk besluit van 14 Junij 1842,
is verheven tot een plaatselijk gymnasium , dat gedurig in bloei toe-
neemt, bevattende, met inbegrip van het Pe n s i o n n a a t , gemiddeld
50 leerlingen. De Gemeent e s c h o o l telt ruim 400 en de open-
bare g o d s d i e n s t i g e I s r a e l i t i s c h e a rme n s c h o o l 60 leerlingen.
Men heeft er eene S u b - c ommi s s i e van he t Fond s tot on-
d e r s t e u n i n g van de gew a p e n d c d i e n s t in de Ned er l a n -
den, en een De p a r t eme n t de r Maa-tsGbappij: Tot Nut van
7 Algemeen , den 28 Eebruarij 1817 opgerigt, hetwelk ongeveer 70 Le-
den t e lt , door welk département ook eene aanzienlijke leesbibliolbeek,
len beboeve van-de minvermogenden , 1er verspreiding van nuttige kun-
digheden en ter bevordering der beschaving., is aangelegd. Er bestaan
daarbij tevens eene i n r i g t i n g t o t b evorde r ing, der Ni jver-
li e i d , een Arme n p a t r o n ä a t , alsinede eene Z a n g s c h o o 1. V oorts
zijn te Winschoteb nog : eene S u b c o m m i s s i e van de M>aatschap-
pij van We l d a d i g h e i d , in 1849 op nieuw tot stand gebragt, en
eene Afdeeling van de onlangs gevestigde Maat sc happi j t o t Nut
van I s r a e l in Ne d e r l a n d , inet 8 leden, Ook is er een Pos t -
ka n toor.
Er zijn hier- eene voorjaarsmarkt op Donderdag en Vrljdag voor Pink-
stcren ; eenen najaarsmarkt de laatste Donderdag en V rijdag in Sep-,
tember; doch wanneer V rijdag op 1 October valt dan op den iaatsten
September en op 1 October, en veemarkten op den eersten en tweeden
Maandag in Mei , op den 2- en 3 Maandag in October en op den eer-
slen Maandag in November.
üit eenige stukken van- 1474 zou kunnen afgcleid worden, dat
W inschoten onder het Westerwoldscbe gerekend werd. Dit ten minste
is zeker, d a t, toen Groningen, in 1478 , bet slot van A ddinca , te
Wedde, gesiecht, van den Munsterschen Bisscbop bet Westerwoldsche
ter leen ontvangen , en bij het riviertje de Pekel-A een nieuw s lo t ,
P e k e l b o r g , gesticht had1, diens Kastelein over W inschoten mede
het gebied voerde. Doch aan de andere zijde is het ook, buiten tegen-
spraak , dat b ÿ de wederovergave van Westerwolde, ten ja re1 4 9 8 ,
W inschoten b ÿ het Oldambt gerekend werd, daar er een brief bestaat
van het volgende jaar, waarbij G eeht C assens erkent voor 6 jaren
van den Raad in Groningen ontvangen te hebben het kasteleiuschap
van W inschoten, met de daartoe gehoorige Oldarabten en het huis
Pekelborg, In vrroegere tijdçn bchoorde het buiten kijf onder Reider-
Iand ; doch door den Zuidcr inham des Dollarts daarvan afgescbcurd ,
beeil het sedert onder bet Oldambt bclioord.
Naderhand , zoo als iu de jaren 1 5 9 3 , 1624 enz,, heofl deze plaats
grooten aansloot en overlast geleden , nu van de eene, dan van d e