WILDERVANK, gem. in tle Veenkolonien, prov. Groningen, nie,
Winschoten, kaut. Zuidbroek (2 k. (1., 12 m. k., Ei s. ü.); palende
N» aan de gem. Yeendam, 0 . aan Nieuwe-Pekela , Z. W. aan de
(L'enllischo gem. Borger, Gasseite, Giatcn en Auloo, W. aan de gem.
Lloogczand.
Deze gem. bevat het d. Wi l d e r v a n k , benevens ccn gcdeelte van
de kolonie bet Ni e uwe - S t a d s - k a n aal en een klein gedeelte van
de Bur g e r - e omp a g n i e . Zij beslaat, volgens bet kadaster, eene
oppervlakto van 4192 blind. 62 v. r. 91 v. eil.; telt 820 h., bewoond
door 1124 huisgez., uitmakendo eene bevolking van 9430 inw., die
meest in landbouw, scheepvaart, turfgraverij en andere, daaraan ver-
bondene, bedrijven , bun bestaan viuden. Er zijn ongeveer 90 boerde-
rijen van den cerstcn en 90 van den tweeden rang; 93 schcpcn van
60 tot 210 gemeten zeetonnen voor de buitcnlandsche vaart , ineest
kof-, tjalk- en smakschepen , en 72 schepen voor de binnenlandscbe
vaart. Voorts heeft men er 8 scheopstimmerwerven, 2 ljjnhanen,
3 mast- en blokmakerijen, 6 linnenweverijen, 2 bierbrouwerijeu,
1 wind-koorn-, 2 -koorn- en pel-, 1 -koorn- en schors-, 5 -olie- en
7 paard-grutriolens, 1 mout- en brandcwynstokorij , 1 steen- en pan
nenbakkerij en 1 boekdrukkerij.
De oppervlakte dezer gem. is voor den aanvang der stichting geheel
mot hoog veen bezet geweest, hetwelk acbtervolgens in een hondord
vljftigtal jaren tot turi' is afgestoken en vergraven , terwijl de onder-
grond tot vruchtbaar bouw-, wei- en boschland is gemaakt. Slechts
een klein gedeelte hoogveen is thans nog aanwezig, en van de geheele
oppervlakte is ongeveer 5400 band, tot teel-, wei- en boschland aan-
gelegd.
llet was zekero A d r ia a n G e e b ts , ook W ilb v a n g en W ild e b v a n k ge
naamd(1 ), afkomstig uit het graafs. Bentheim, die den grondslag heeft
gclegd tot den aanleg van bet dorp W i ld e r v a n k en bet naburig Ye e n dam.
Eerstgenoemde plaats is dan ook naar hem genoemd. Hij begon
den aanleg in 1647 , is den 24 November 1662 overleden , en in de
toen nog niet volbouwde kerk der Hervormden te W il d e r v a n k begra-
ven. Hij heeft eene groote uitgestrektbeid veen, in dezen omtrek gelegen,
in erfpacht hezeten. De kolonie bet S t a d s - k a n a a l is door
de stad Groningen aangelegd en wordt jaarlijks nog uitgebreid, Zie
voorts het aft. S t a d s - k a n a a l . In do hoofdvaart van de W il d e r v a n k c d
het Stads-kanaal liggen vier sluizen, vertaten genoemd, tot opschut-
ting van het water.
Een aanzienlijk gedeelte grond met heide bezet, D a 11 a n d genoemd
, waarvau thans jaarlijks een gedeelte onder bebouwing wordt
gebragt, kan nog tot bouw- en weiland worden bekwaam gemaakt ;
het ontbreekt echter den eigenaren grootendeels aan de noodige inest-
specien. In 1712 werd hier door den veenboer J a n K ru s e de eerste
hei- en veengrond gebrand, om boekweit te teelen , hetwelk later ook
in geheel Noord-Duitschland veel opgang gemaakt heeft, ofschoon het
eene Nederlandsche vinding was.
-Men heeft in het d. W ild e b v a n k twee gegravenc hoofddiepen, het
Oo s t e r - d i e p en het We s t e r - d i e p genaamd, ieder een uur gaans
laog en evenwydig in eene regte lgn Z. Z. W. en N. N. 0 . loopende.
( i ) Hfl komt mcäc weleens onder den naam van I ’a e j - voor, dock dit i's een sckeld-
n a am , dien inen kein gai omdat ky , bö gebrek van cenett P re d ü a n t, zoll gödsdienst-
oefening hield.
benevens een aantal kleinere kanalcn , wUkcn genoemd , die de landen
rcgclmatig doorsnijdon cn in de hoofddiepen uitloopen. Vau twee
meren , welke oudtijds hier in het veen aanwezig waren, bet l loedn
ia ns - me o r en bet Zwa n c n -mc e r genoemd, vindt men naanwe-
lijks ccnig spoor meer. Längs de beide hoofddiepen loopen twee wegen,
waarvan de eene, in de jaren 1846, 1847 en 1848, tot eenen grind-
weg is aangelegd, welke in verbinding is gebragt met den grindweg
naar Assen.
De Herv. in dezo bürg, gem., ruim 4900 in g e ta l, behooren tot
twee afzonderlyko kerkgemeenten, eene te Wildervank en eene te
Stads-kanaal, welke laatstc ook nog gedeeltelijk onder de gem. Onst-
wedde behoort, omdat de kolonie N i e uw e - S t a d s - k a n a a l onder de
beide burgerlijke gem. Wildervank cn Onstwedde ligt. Die te Wil-
d e rv a n k , behoorendo tot de klass. en ring van Winsehoten, was eerst
met die van Ve en dam vereenigd, doch werd in het jaar 1702 daar-
van afgescheiden. Zy telt thans 800 Lederaaten. De eerste, die e r ,
na de afscheiding, het leeraarambt heeft waargenomen, is geweest
ümids O o b k e n s , overleden in 1793. Het beroep is eene collatic van
do Hoofddeelgenooten in de veenen, van de Korkvoogden en Kerke-
raadsleden.
De Doopsgez., die er ruim 60 in getal eljn, behooren tot de gem.
Vcendam-en-Wildervank. — De Evang. Luth., van welke men er
170 te lt, behooren tot de gem. van Wildervank-en-Veendam. — Ook
is er eene gem. van Christelijk Afgescheidenen, welke tot eersten
Leeraar'had J a c o b G e e b ts H u isk e s . — De R. K . , die er 370 zijn, behooren
tot de stat. van Veendam-en- Wildervank. ■— De' 180 Isr., die
er wonen, worden tot de ringsynagoge van Veendam gerekend.
Men heeft in deze gem. vier openbare scholen voor het lager onder-
wljs, twee te Wi l d e r v a n k en twee te S t a d s - k a n a a l , welke ge-
zamenlijk gemiddeld door een getal van 800 leerlingen bezoclit worden.
Het d. W ildebvank ligt 3 u. Z. W. van Winschoten, 2 u. Z. van
Zuidbroek. Men telt in dit d., hetwelk in de lengte gebouwd is ,
540 h. en 3900 inw.
De Herv. kerk, welke in 1687 is ingewjjd en vljf grafkelders heeft,
werd in 1777 aanzienlijk vergroot, waardoor de ruimte meer dan ver-
dubbeld is. Het is thans een sterk en deftig gebonw, in 1834 ver-
sierd met eenen koepeltoren en een slaand uurwerk; de toren is
voorzien met twee klokken , waarvan de grootste in 1764 cn de kleinste
in 1834 gegoten is. De kerk heeft geen orgel.
De Evang. Lulh. kerk, die in het jaar 1700 gesticht cn in 1760
vergroot i s , is een zeer ne t , door de deelhebbers in de verveeuing
geschonken , gebouw , zonder toren of orgel.
De kerk der Christelijk Afgescheidenen, in het jaar 1842 gesticht,
is een doclmatig gebouw, zonder toren of orgel.
W ilb e b v a n k is de gcboorteplaats van den Go d g e l e c r d e H eb b an d s
V en b b a , geb. in Mei 1 6 9 7 , f 1 Jnnij 1787 , als Hoogleeraar in de
Godgeleerdheid, Kerkelijke geschiedenis en Academieprediker te Fra-
neker, alsmede van den Ge n e e s k nn d i g e R u d o lp d u s F o r s t e n , geb.
in 1790, 1807, als Hooglceraar te Harderwyk.
Men heeft er een Distributiekantoor voor de brievenposterij. Ook
zijn e r : cen De p a r t eme n t der Maat s chappi j : Tot ]Vut van
’t Alrjemeen , dat den 2 Januarlj 1837 is opgerigt en ongeveer 90 le-
den telt, en een Ze ema n s c o l l e g i e , genaamd de Harmonie, opgerigt
in 1839, teilende ongeveer 70 gewoue en 70 honnorairc leden;