12 Predikanten bediend worden, eu telt er 17,000 zielen, onder welke
7 ,800 Ledematen.
WINTERSWIJK , gem. in de heerl. Bredevoorl, prov. Gelderland,
kant. Aalten (4 k. d., 11 m. k., 4 s. d., 2e afd.)-; palende N. O. en
Z. aan Pruissen , W. aan de gem. Aallen, N. W. aan de gem. Lich-
tenvoorde en Eibergen.
Deze gem. berat het d. Wi n t e r swi j k , benevens de geb. Mi s t e ,
Co r l e , Me dd o, Hu p p e l , He n x e l , Ra t um, Kot t e n , Br i ö k -
h e u m e , Woold en D o r p b u u r t , beslaat eene oppervlakte, vol-
gcns hct kadaster van 13,618 bund. 91 v. r. v. 87 eil., waarondcr
13,894 bund. 38 v. r. 10 v. eil. belaslbaar land ; telt 1366 h., bewoond
door 1422 huisgez., nitmakende eene bevolking van ongeveer 7600 inw.,
die hun bestaan vinden in landbouw en handel, zoo in hout als koop-
mans- en koloniale waren , welke zeer is bevorderd door de voor weinig
jarcn nieuw aangelegde straatweg van W in t e r sw i jk over Zntphen
op Deventer en belangrijker zoude worden wanneer eene verbinding
van dien weg met Pruissen werd bewerkstelligd. Voorts heeit men er
een aantal weverijen, welke echter niet regtstreeks als fabrijkru kunnen
worden beschouwd daar zij door de leden der huisgezinnen in hunne
woningen worden uitgeoefend. Ook zijn er 2 calicots fabrijken , 8 steen-
cn pannenbakkerijen, 2 kalkbranderijen , waartoe de grondstof ui* bet
naburige Pruissen wordt gebaald , en 1 bierbrouwerij. Yroeger bestünden
hier onderscheidene jeneverstokerijen , welke den landbouw zeer
bevorderden, doch deze hebben uithoofde der moeijelijkheid , om aan
het bij de wet op dit middel gevorderde te voldoen, hunne werkzaamhe-
den moeten staken.
De Herv., die er 6880 in getal zijn , onder welke 2700 Ledematen ,
tnaken eene gem. ui t , welke tot de klass. van Zutphen, ring van
Winterswijk behoort, en door drie Predikanten bediend wordt. De
eerste , die in deze gem. het leeraarambt heeft waargenomen , is ge-
weest J ohannes R a uw e r t s , die in het jaar 1602 hier was, en in het
jaar 1609 ontslagen werd. De eerste tweede Predikant in deze gem.,
is geweest O t th oV o lm e r , die tusschen de jaren 1690 en 1692 herwaarts
kwam , en in het jaar 1701 overleed. De eerste derde Predikant is
J ohannes W ilhelmos B o ow m e e s t e r , die hier in 1841 werd beroepen en
nog in dienst is. Het beroep van alle drie de Predikanten is eene Ko-
ninklijke coHatie.
De Afgescheidenen , die men er vroeger 1 8 0 te ld e , van welke^ecbter
in de beide laatste jaren twee derden naar Noord-Amerika zijn ver-
trokken , maken sedert 1843 eene gem. uit. De eerste; die in deze
gem. het leeraarambt heeft waargenomen , is geweest J an W illem te
B okkel , die in het jaar 1843 herwaarts kwam , en in het jaar 1844
naar Ommen vertrok.
De 20 Doopsgez., die er wonen , tnaken met die uit de nabij gelegene
gem. A a l t e en B o r cu l o eene gem. ui t , welke 80 zielen telt.
De 11. K., van welke men er ruim 1200 te lt, onder welke 800 Com-
munikanten, inaken eene stat. ui t , welke tot hct aartspr. van Gelderland
behoort en door eenen Pastoor bediend wordt.
De Isr., die er 40 in getal zijn, hebben er eene bijkerk, welke tot
de ringsynagoge van Groenlo behoort en waarin de dienst door eenen
Voorlezer wordt waargenomen.
Men heeft in deze gem. 11 scholen , als: 1 hoofdschool in het dorp
waarin onderwijs in het Nederduilsch , Hoogduilsch en Fransch wordt
gegeven, alsmcde eene school voor de vrouwelijke jeugd, waarin de
Nederduitsche en Fransche taal en vrouwelijke handwerken onderwe-
zen worden , een tweedo school waarin onderwijs in het Nederduitscb ,
Fransch, Hoogduitsch en Engelsch wordt gegeven; voorts ééne school
te B r i n k h c n r n e , ééne te Do r p b u u r t , ééne te Hu p p e l , céne
te Ko t t e n , ééne te Me dd o, ééne te Mi s t e , ééne te Ra t um en
ééne te Wo o l d , welke gezamenlijk gemiddeld door 1000 leerlingen
bezocht worden.
Het d. W in t e r sw i jk , oudtijds W e n t e r sw ijk , ligt 9 u. Z. O. van
Zutphen , 2 u. N. O. van Aalten. Het is eene groote en wel bebouwde
plaats, het grootste dorp van geheel Gelderland, waarin men acht stra-
ten , 130 goede huizen en 220Ó inw. telt.
Men heeft er een zeer fraai nieuw Gemeentehuis.
De voormalige kerk der Herv. stond vóór de Reformatie ter begeving
van den Graaf van Zutphen. Daarin zijn vier vikarijen gesticht, van
St. A n n a , van St. A n to n id s , van St. N i c o l a a s en van St. G a t h a r i n a .
De laatste werd door den Graaf van Zutphen begeven, die ook de Koster
der kerk verkoos. Deze kerk had groote inkomsten voor den armen der
parochie, die de voorvaders, om hen in hun gebrek te hei pen, met een«
vrome mildadigheid gesticht hadden. Van binnen rust zy op twee rijen
pilaren, en heeft eenen toren, van Bentheimer en gebakken sleen
opgemetseld , met eene spits van een sierlijk maaksel, doch deze kerk
voor het gebruik der gemeente te klein zijnde , is in het jaar 1834
inwendig geheel vertimmerd, hetwelk gedeeltelijk bekostigd is door
vrijwillige bijdragen der gemeenteleden. Zy is van een fraai en wel-
luidend orgel voorzien, dat door den *Heer N a b e r , Orgelmaker te Deventer,
vervaardigd is. In het jaar 1826 heeft de Heer J a n v a n W o l l e n
aan deze kerk drie zwar« zilveren chotels geschonken, ten gebruike
van het H. Avondmaal.
De kerk der Afgescheidenen is een klein gebouw , met eenen toren,
doch zonder orgel. — De kerk der Doopsgez. is een klein maar net
gebouw, zonder toren of orgel. — De R. K. kerk, aan den H. J acobus
toegewijd, is van toren en orgel voorzien.
De dorpschool, waarvoor in het jaar 1 8 1 8 , een uitmuntend nieuw
gebouw, met woonhuis voor den onderwijzer, gesticht is , wordt gemiddeld
door een getal van 200 leerlingen bezocht, de meisjesschool telt
20 leerlingen.
Voorheen vond men hier de oud adellijke huizen W alij en, Graas
of P i e k k e n p o l , Bu u r s e e n de Ra v e n h o r s t . Ook zijn hier ver-
scheidene uitgestrekte landgoederen, nog uit het oude leenstelsel af-
. komstig, wier eigenaars men Schölten en hunne vrouwen Scholtinnen
noemt. Deze goederen erfden weleer over op den oudsten der zonen ,
en bij gemis van zonen , op de oudste dochter, en wel zoo , dat de
overige kinderen daarvan weinig kregen ; eene gewoonte, die wel deze
goederen tat hierloe heeft in stand gehouden , doch overigens als ten
uiterste onbillijk en onregtvaardig ointrent de overige kinderen is.
Opgegravene urnen en gedenkpenningen zijn kenmerken , dat deze
streken reeds vroeg bewoond zijn geworden.
Men heeft er een Po s t k a n t o o r en een De p a r t eme n t : Tot
ISut van 't Algemeen, dat den 22 Augustus 1828 is opgerigt en 20
Leden telt.
Er worden zeven jaarmarkten gehouden : als eene Donderdag voor
Paliuzondag, zijnde eene beestenmarkt, de tweede den laatsten Donderdag
in April ; de derde den Donderdag vóór St. Jan Baptist, in
Juny ; de vierde Donderdag vóór St. Jacobus, . in Julij ; de vijfde
« .