Toen de E v a n g c l i s c h -Lu t h e r s c l i e n , in 1394, het bczit der
Grootckcrk verloren hadden , vergaderde dj in zekere Euizing of stal-
l ing, in de S t. Annastraat, alwaar zij in 1646 eene ruime kerk , von
een goede bouworde , stichtten. Dit gebouw werd in 1672 door de
Franschcn tot een hooimagazljn in bezit genomen, gedurende welken
tyd de godsdienst in eene kamer van bet bnrgerweeshuis werd waar-
genomen. Na dat de Franseben in 1673 de stad verlaten hadden ,
werd daarin , zoo lang de Hervormden van hunne kerk verstoken waren
, mede door dezen gepredikt, zelfs werd in Julij 1674 daarin veer-
tien dagen lang bet Zuidhollandsebe synode gehonden. In de laatste
jaren der achttiende eeuw heeft deze kerk eene aanmerkelyke verbe-
tering ondergaan, en is in 1846 von een orgel voorzien , dat den
27 September van dat jaar is ingewijd. De predikstoel, welke aan beide
zijden van zjjne zesboeken versierd is met sn^werk, voorstellende
M ozes en A ö r o n , de vier Evangelisten en L dther , werd aan de kerk
vereerd, geljjk de namen en wapens aanduiden , door den Predikant
Michael M osch en diens huisvrouw Maria van H ogerschey , en door
hare beide docliters nit een vorig huwelijk met den Heer H oibert de
W it , te weten : C atharina de W it en hären echtgenoot G u sb e r t G r i f figen
, Hoogheemraäd van het Grootwaterschap van W oerden , en door
G e ertroida de W it , die later gehuwd was met G u sb e r t C osterüs , Se-
cretaris van het Grootwaterschap van W oerdeh. In de kerk vindt men
cen bord of tafcl, op welke, bij wyze eener kronijk, de voornaamste
lotgevallen der stad, sedert twee eeuwen zyn aangeteekend. ln de
consistoriekamer bangt bet afbeeldsel van J ohannes P isto rid s . Deze
kerk heeft geen toren. . .
De Remoh s t r a n t s c b e k e r k , in het Lange-Groenendal, is in
bet jaar 1670 gestiebt. Het is een klein gebouw , zonder toren of orgel.
De R o oms c h -Ka t h o i y k e k e r k , in het Lange-Groenendal,
aan den H. F rancisccs toegewijd, is in het jaar 1768 gestiebt , ter
vervanging van eene onde kerk, en is in 1843 verbouwd. Het is een
fraai gebouw, met eenen houten toren en van een orgel en ¿¿n altaar
voorzien.
Men schynt hier vroeger twee kloosters te hebben gehad , namelijk
het S t. B a r b a r a - k 1 o o s t e r , in de Ulrechtsche-straat, hetwelk later
tot een gasthuis gediend beeft (zie hieronder), en een kloosterin de War-
moesstraat, op welks grond eenige kleine woningen gebouwd zijn , die
ten voordeele der stad verhuurd worden, en nog tegenwoordig onder
den naam van h e t Kl o o s t e r bekend zijn.
De B y k e r k d e r I s r a e l i t e n , die tot de ringsynagoge van Gouda
behoort, wordt in een gedeelte van eene burgerwoning gehouden.
Het voormalige B u r g e rwe e s h n i s , ' in de Havenstraat, in .betwelk
ouderlooze kinderen van burgers, die te W oerden geboren waren ,
werden opgenomen, is in 1811 opgeheven en werd onder het Fransche
bestuur tot kazerne voor dc^ gensdarmerie ingerigt. Thans is het aan. bij-
zondere personen verhuurd.
Het Ro oms c h -Ka t h o l y k We e s h u i s , in het Lange-Groenend
a l, is in het jaar 1804 gesticht, en daarin worden thans 7 jongens
en 16 meisjes verplcegd.
Het voorm. P r o v e n i e r s h u i s , aan de zuidzijde van den R ijn ,
op den hoek der Moddersloot, was een schoon, voor zijne bestemming
wel ingerigt gebouw. In vroegeren tijd werden daarin proveniers of
kostkoopers aangenomen ; bet was te dien einde van ruime ect- en zic-
kenzalen en andere vertrekken voorzien. Op het ruime binnenplein
van dit «cbouw vond men ter wcdcrzijden eeuigp kleine woningen ,
intterigt voor zoodanige kostkoopers, die eene afzonderiyke won.ng voor
zieh bepeerden. Dan dit gesticht is sedert een aantal jaren met meer
öt bet bcdoelde einde in gebruik ; de gezegde eet- en z.ckenkamers en
andere vertrekken worden thans tot eene garnizoens-mfermerie gebruikt;
terwijl de woningen op het plein aan lieden van de mindere klassen ,
ten voordeele van de stedelykd kas , worden verhuurd , of wel zonder
betaling aan de minvermogenden tot woning gegeven. Dit Provemers-
b S heeft in de jaren 1672 en 1673, daar het door de Franseben tot
een gasthuis of hospitaal werd gebruikt, zeer vcel geleden Ook werden
voor eenige jaren, vöör de stichting der nu bestaande militaire
kazerne, een voärnaam gedeelte der troepen, het garmzoen u.tmas
r t i . b . . . - G . . . b » u , i . d . «■>!- o t r o . . .
straat, en van achteren uitkomende iu de Achterstraat, waar het eene
kleine arduinsteenen poort had , was weleer het klooster aan de H.
B arbara toegewijd. ln dit gesticht werden kmderen opgenomen, Wler
ouders, geen geboren Woerdenaars geweest zynde, aldaar waren over-
leden , als ook de zoodanigen , die van bannen vader of moeder waten
verlaten. Ook ondeen gebrekkige lieden vonden daarin kost en inwo-
ning. zynde het daarenboven voor krankzinnigen van de noodige ver-
bliif en bewaarplaatsen voorzien. Thans is het geheel buiten gebruik, en
behoort als een byzonder eigendom aan een voornaam ingezeten.
In 1841 is te W oerden opgerigt een genootschap onder den naam
van 'Vrouwen v e r e e n i g i u g van Li e f d a d i g h e i d , ten doel heb-
bende, om, vooral in den winter, aan behoeftigo vrouwen en kraam-
vrouwen gemaakte kleedingstukken en klein kindergoed u.t te reiken.
Deze vereeniging telt 140 Leden. Ook is hier een D e p a r t eme u t
der Maat s chappi j : Tot Nut van t Algemeen , den 23 Juny 182b
opgerigt, hetwelk 30 Leden telt. Almede bestaat er eene * «b com-
m i ss i e der Maat sc happi j v a n We l d a d . g h e i d , met 13 deel-
hebbers: eene afdeeling der Maat s chappi j t o t z e d e l i j k e v er b et
e r i n g der g e v a n g e n e n en eene afdeeling der Ho l l and s c h e
Maat schappi j van l andbouw.
Voor het hooger onderwijs had men voorheen, aan da zuidzijde van
den Rijn, eene bloeijende L a t i j n s c h e s c h o o l , doch sedert het be-
roep en vertrek van den laatsten Rector, wijlen J ohannes van L aar ,
als Rector der Latijnsche scholen naar Schiedam, hetwelk in het jaar
1781 plaats had, heeft het bestaan eener zoodanige schflol te W oerdeh
opgehouden. Dit gebouw, van stadswege verkocht zijnde, heeft tot
aan de onwenteling van zaken , ten jare 1787 , gediend tot drukkerij
van de, destijds in die stad uitgegeven wordende Zuid-Hollandsclie
courant. Thans dient dit gebouw tot een woonhuis.
De Ko s t s c h o o l voor Me i s j e s telt 12 leerlingen ; de S ta ds -
bur g er s c hoo l 520 leerlingen, d e S t a d s a rme n s c h o o l 80 leerlingen
; de Bewaa r s c h o o l 30 leerlingen ende Ko s t s c h o o l voor
Me i s j e s in he t R. K. we e s h u i s 73 leerlingen.
W oerden is de geboorteplaats, behalve van den hierboven ge-'
noemden eersten martelaar voor de zaak van het evangelie J ohannes
P isto r id s . „ .
Van de Go d g e l e e r d e n : J ohannes B aers ; Mr. J acobos A btopaeds
f in 1674 als Evangelisch-Luthersch Predikant te Haarlem ; J ohannes
C osterds , ’geb. 18 Auguslus 1647 , t * April 1718; E waldos R ist ,
geh, 9 Maärt 1762, f 20 Maart 1822, als llervormd Predikant te