1) tu t sch U n d en dc Nederlanden een verbond aan, tot voortüetW
en beveihgrog van den koophandel. Men noerade dit verbond hetHan-
zee-verbond en de steden Hanzeesteden. Reeds in de lode eeuw was
öUv o r e n eene druk bezochte Hanzeestad, die zieh in bet jaar
met H amb u r g , Br eme n en Lu b e k tot wederzijdsche
nandelbescherming verbond, en in 1241 was Stavoren reeds de be-
angiljkste dier koopsteden. Ook Mo l q u e r um en H i n d e l o p e n
genoten groote voordeelen, door bet tolverbond van de Sond. De
Hanzeesteden waren in vier klassen verdeeld : de Lubeksche, de Keul-
sche de Brunswijker en de Dantziger. Onder de Keulsche klasse be-
noorden die Nederlandsche steden , welke toen , wegensharen koophandel ,
vermaard waren, te weten : A r n e m u i d e n , Arnhem Bol sward
evcnt e r D o r d r e c h t , Elburg, Groningen, Ha rde rwi j k'
Xampen Ni jmegen, Roermonde, S t a v o r e n , Tiel , U tre cb t,
enlo, Zutphen en Zwol le. De Hanzeesteden waren eenen p-eruimen
Did mecster van de vaart naar hetNoorden en de Oostzee; tot dat E r ik
Vlll, Koning van Denemarken, in het begin der vijftiende eeuw,
aan onderscbeidene andere volken, onder anderen ook aan de Hollanders
en Zeeuwen, verlof gaf, om door de Sond te varen, en
op de Oostzee te handelen. De Oosterscbe enNoordsche handel werd,
van dien tijd af, zoo sterk, door de inwoners dezer landen voort-
gezet, dat de vaart der Hanzeesteden daardoor aanmerkelijke
schade leed. Na het twaalQarig bestand van het jaar 1609 , zoch-
en alle mogendheden van Europa de vriendschap van onzen Staat,
lie Hanzeesteden, die reeds veel van hären ouden luister verloren hadden ,
zagen zieh , ter beveiliging van den geringen handel, die haar nog
overschoot, genoodzaakt, om, in het jaar 1631 en vervolgens, onder-
scheidene handelstraktaten met de Repebliek der VereenigdeNederlande»
te shnten. De Nederlanders behielden de vaart op de Oostzee genoeg-
zaam alleen. Het Hanzeatisch verbond eindelijk verbroken zijnde
liebben de meeste steden, die er toe behoorden , den naain van HanT
zeestedeu verloren Lubek , Hamburg en Bremen hebben echter dien
ouden naam no^ lang gevoerd.
Onder den JVoordschen handel verstaat men in het algemeen den
andel op R u s l a n d , op D e n ema r k e n , op No o rwe g e n en
o pZwe d e n . I "
De Koophandel op Rusland, vrotger de Moslcovische handel genaamd ,
werd eertijds. over Revel en Nerva gedreven; maar in het iaar 1381
begonnen de Nederlanders regelregt op Archangel te handelen. De
Lzaar van Moskovie stelde, in het jaar 1604, den handel op Archangel
open , en van dien tijd af, hebben de Staten er zieh altoos op
oege eg , om met het Russische hof op eenen vriendschappelijken voet
te bhjven ; terwijl dat hof van zijnen kant den Nederlandschen koophandel
altyd aanmerkelijk begunstigde. Thans wordt de Koophandel
vp Rusland meest van A m s t e rd a m gedreven , op Ar c h a n g e l ,
i r e t e r s b n r g en Mo s c o u , werwaarts men zendt : papier, kaar-
ten, lakens zijden en wollen stoffen, sergies, trijpen, saaijen ,
fluweelen , kalaminken , peper, muskaatnoten , nagelen , kaneel, caremon,
sinker, koffij, vijgen, rozijnen, pruimen , amandelen, geconfijte
gember , drooge gember , galnoten , saffraan , boom-olie , fransche wijnen
alum, zwavel, wierook, loodwit, menie , spaansch groen, koperrood ,
hwiKzilver , salamomac, kamfer , rozenrood, indigo , terpenliinolie ,
verwhout, blik , tm, lood, vingerhoeden, naalden, spelden, koper-
raa 9 ljzer raad, zilverdraad , gouddraad, diamanten, passement-
■werk, kanten, paarten, kerkkroonen , kandelaars, geel-koperen ketels,
nieuwe haring, hoeden, linten, bunsingvellen , Westindische bevervel-
len , olifantstanden en koralen. Men ljaalt van däär : velerhande pelte-
rijen , beverwol, huiden , lams- en scliapenvellen, kalfsvellen , robben-
vellen , jucht- en ander leder, varkensborstels , was, gezouten zalm ,
kaviaar, vischlijm, talk, potasch, weedasch, pik, teer, pakmatten,
scheepsmasten , hennip , hennipgaren, hennipölie, granen, linnen-
manufäcturen, servetgoed, zeildoek, potdoek, linnengaren enz.
De Koophandel op Denemarken is niet uitgebreid, maar toch van
veel belang, voor de N ederlanden . Naar dat land zendt men voor-
namelijk gesponnen tabak , zout, papier , wijnen , brandewijn,
bier, azijn , eenige specerijen en kruiderijen , zijden stoffen,
lakens, lijnwaden, kanten , ijzer, spiegels enz. ; en men bekomt van
daar : IJslandsche stokvisch, talk, huiden, hennip, IJslandsche kous-
sen en wanten , potasch, weedasch , aluin , was , zwavel, vossen- en
becrenvellen.
De Koophandel op JYoorwcgen of de Kleine Oost is van veel meer ge-
wigt, en wordt meest gedreven op Be r g e n , Dr on the im, Chr i s -
t i a a n s a n d en C h r i s t i a n i a , werwaarts men zendt: witte Fransche
wijnen, Spaansche wijn , brandewijn, jenever cn andere sterke dranken,
azijn, specerijen, zout, suiker, kaas, hop, rijst, amandelen, pruimen
, rozijnen , tabak, kalk , sleen , verwstoffen , lakens , baaijen ,
sergies, zijden stoffen, wollen en zijden kousen , en allerhande krame-
rijen. Men bekomt van daär : zeer veel stokvisch , bokkenvellen , koper,
pek, teer, talk, levertraan, maar vooral gezaagde en ongezaagde hout-
waren , als: scheepsmasten, hei- en groote masten , juffers en sparren,
greinen planken , eiken balkjes, handspaken, blokhout, linden timmer-
hout, vuren kniecn , ankerstokken, eiken tonnen , dnigen, enz., alsmede
veel brandhout. De vaart op Bergen in Noorwegen was voorheen van
zooveel aanbelang , dat de Bergervaarders te A m s t e r d am eene bij-
zondere kamer hadden , en er ten hunnen belioeve, door de hooge rega-
rinc, onderscheidene keuren gemaakt zijn.
D°e Koophandel op Zweden wordt voornamelijk gedreven op Stok-
h o lm, werwaarts dezelfde goederen, als naar Denemarken en Noorwegen,
gezonden worden; maar hij is veel aanzienlijker ten opzigte van
de waren , die men van daär krijgt, bestaande voornamelijk in allerhande
houtwaren , teer , pek , zwavel, talk , tin, ijzer, kopV, koper-
draad , koperen ketels en bekkens enz.
Onder den Ooslerschen handel begrijpt men dien, welke gedreven
wordt op de h a v e n s en k o o p s t e d e n l ä n g s de Oos t z e e ,
die onder R u s l a n d , P r u i s s e n enz., bebooren.
De Koophandel op de Oostzee is een voorname tak van den Nederlandschen
handel. Doze wordt voornamelijk gedreven van Am s t erda m,
op de navolgende plaatscn : Ri g a , Ne r v a , Re v e l , P e r n a u ,
O e s s e 1, D o r p a t , M i 11 a u , L i b a u , l e m e l , k o n i n g s b e r -
g e n , Da n t z i g , E l b i n g , S t e t t i n , L ü b e c k , Wi sma r en
Ros tock. Men zendt derwaarts : wijn, jenever, brandewijn, azijn,
zout, lioter, kaas, tabak, haring, papier, glas, suiker, koffij , krui-
denierswaren , peper , gember en andere specerijen , droogerijen , kra-
merijen , baleinen, Fransch glas , Engelsche steenkolen , lakens , wollen
en zijden stoffen , camelotten , grijnen , meekrap , wijnsteen en allerhande
verwwaren , en men krijgt van däär : wagenschot, vathout, pijpdiji-
gen, balken, klaphout, planken, molenroeden, scheepsmasten, en
andere houtwaren; voorts tarwe , rogge, garst, lijnzaad , hennip , vlas ,
I . D e e i . '