et Oeconomus , cum eidem praefuisset 30 annos , et hic sepullus ; dat is :
in liet jaar 1615, op den 2 Julij , overleed de eerwaarde Doctor Johawbbs
E m e n , Herder en Oeconomus , nadat hij 30 Jaren die posten bekleed
had , en hij is hier begraven ; benevens een lief drieregelig Latijnsch
versje , op zijne beide betrekkingen slaande , en dus luidende :
Corporis atque animae panem mandante Scnatu
Distribui populis, at nunc in fine laborum
Goelesti hic solum contentus pace quiesco.
dat is : Op last van den raad heh ik voedsel voor ligcliaam en ziel
aan het volk uitgereikt, inaar nu , aan het eindperk van mijnen arbeid
rust ik hier, mij alleen vergenoegende in de hemelsche rust.
Binnen de grachten van het voorm. klooster staan op een ruim plein
eenige boerenhuizen. De hoog der oude poort is sedert een jaar ofdrie
afgebroken. Gelijk voorheen worden de kamers , van wederzljde der
poort , ofschoon vertimmerd , door twee liuisgezinnen bewoond. De rogge-
molen, welke nog voor weinige jaren aanwezig was , lag binnen den om-
trek der grachten, was van Bentlieimerstecn opgehaald , enwerd gedreven
door eenen arm van de Äa , welken de Kloosterlingen tot dat einde er
hadden heen geleid. Dekerkheeft, in de verte gezien , eenige overeen—
komst met die van Aduard , en prijkt met een koepellorentje. Omdat
de kloostcrkerk te groot was voor de Herv. gem. is zij in het midden
daorschoten , wordende nu in het koor of oostelyke gcdeelte de gods-
dienstoefening verrigt door de Herv. gem., die tot de klassis van
JVinschoten , ring van Bellingwolde ■, belioort, cn 230 zielen te lt, onder
welke eenige buiten den omtrek van het d. begrepen zijn. Het col-
lalieregt over deze gem. wordt door de stedelijke Bcgering van Groningen
uitgeoefend. Er is hier ook eene sehool, die, even als de
Predikants- en de onderwijzcrswoning , in het oude kloostergebouw ge-
vesligd is. De pastorie staat in dezelfde rigling met het koor der
klo.osterkerk , en is onder een dak met den noordelijken zijvleugel,
waarin de oude eetzaal van het klooster en ten W. van deze de school
en onderwijzcrswoning zijn. Boven de Kloosterpoort Staat op eenen
stcen : in ’tjar 1300 um 11. Op de zolders werden vöor weinige jaren
nog onderscheidcne cellen gevonden , welke echter in 1834, toen het
dak van de pastorie en van den gemelden zijvleugel, wegens houw-
valliglieid, verlaagd werd, weggebroken zijn. De kerk werd mede
zoo bouwvallig , dat de stad, in 1857 , de-verwulven , welke gedeeltelijk
reeds waren ingestort, heeft laten wegbreken en , in plaats daarvan, eene
zolderiug op balken leggen. Het dak werd toen liersteld, het torentje
vernieuwd, en de zijinurcn , die reeds geschcurd waren , met al het
overige, weder in goedc orde gebragt. De Sclangrijkheid , welke ditoord
misschien zal verkrygen , wanneer het Stadskanaal eens zijnen. grond
zal bereikt hebben , heeft de Kegering bewogen , om zoo vele kosten,
tot instandhouding van cenc te grootckerk voor zulk eene kleine gem.
aan te wenden.
Aangezien de grond hier zeer geschikt is , tot aankweeking van
h out, heeft de regering van Groningen er van tijd tot tijd , op het
voetspoor der Kloosterlingen, een zwaar plantsoen van eiken , beuken
en dennen doen aanleggen , waardoor de kerk en kloostergebouwen ,
nu le midden van het geboomte , zeer schilderachtig op eenen hoogen
zandgrond, met veenachtige en moerassige omslreken , gelegen zijn,
en het ecnzame oord des zomers een zeer aangenaam verblyf oplevert.
De menigte heidevelden dier »treek maakt , dat men er vel« schapett
houdt, die men nog dagelijks , door eenen gemeenschappelijken scheper
(herder), naar devlakten ziet drijven. Eris geen herberg, doch de stad
heeft tegen over de pastorie eene boerenwoning staan , voor den Com-
mandeur of Opzigter, waarin eene afzonderlijke kamer gebouwd is voor
hären Kentmeester der veenen, als Administrateur van Ter Apei. In
die woning wordt nu sedert eenige jaren , bij oogluiking der stad,
herberg gehouden. De Kgging van het d. is ook zoo eenzaam en stil>,
datergeene reizigers of vreemdelingen komen , dan die het oude klooster,-
plckje nog eens opzettelijk willen bezoeken,. om er een of meer dagen
onder het hoog geboomte te vertoeven.
In vroeger tijden vond men hier een wachthuis, waarin ‘vier of. vijf
man uit de bezetting van de Bourtangerschans gelegd’ werd', ten einde
tegen de sluikerrj te waken.
Toen de Bisschop van Munster, ten jare 1665, den oorlog aan
-den Staat verklaard had, kwamen 500 man, Over het moeras, dat
men destijds voor ontoegankelijk hield, te Ter Apei., waarop de-
weinige Soldaten , die daar lagen, naar de Bourtangerschans terug-
keerden , en door de tijding van de aankomst der Munsterschen veel
schrik in den omtrek verspreidden.
In 1818 werd in de omstreken van dit d., op de grenzen van
Drenthe en Westwoldingerland , eene brug ofhouten voetpad ontdekt,.
naar sommigen willen, aangelegd, om de steenen , tot bonwing
van het bovenvermelde klooster benoodigd, over het tage en weeke
moeras te vervoeren (1). Bij anderen wordt steeds beweerd , dat deze
uitgestrekte houten weg behoort tot de lange bruggen , door de Romci-
nen hier te lande aangelegd , en waarvan melding wordt gemaakt bij:
T a c i t ü s (2) .
Onder de overige hier aanwezige sporen van oudheid wijst men nog
den vreemdeling in de kerk : de oude koorheerbanken , op wier zit-
plaatsen, als men de bank opslaat , nog verseheidene vreemde en
misselijke gedaanten van menschenhoofden en -aangezigten, eene soort
van narre beeiden , in het hout zijn uitgesneden ; als mede eenen
uit Bentheimersteen fraai gebeitelden en versierden biegtstoel en meer ander
beitelwerk; en buiten de kerk: den Ve r r u c i d i j k , den Graaf-
Erns t d i j k , den Mu n nekendi jk , enz.
APELDOORN, kant., prov. Gelderland, arr. Arnhem; palendei
N. aan het kant. Twello en Brummen,. Z. aan het kant. Yelp enJ^> x
\V. aan bet kant. Barneveld. Kv
Het bevat van de gem. Apeldo-orn de d. Apeldoorn en B e ek -f
bergen met de daartoe behoörende buursch. en van de gem. Epe , h e t. _ -
d. Vaa s s e n met de onderhoorigheden, en telt daarin 8700 ihw. J ''
APELDOORN, kerk. ring. prov. Ge lder l and, klass. van Arnhem.
Zij telt ruim 12,600 zielen in de volgende 10 gem. A pel -
( i ) Men zie o v e r deze b ru g bet- V e r s l a g u i t g e b r . a . g t b i ) d e t w e 9 d '0
k 1 a s s e v a n b e t K o n i n k l ij k - N e d e r 1 a n d s c b e t n b t i t u u t v a n W
t e n s e b a p p e n , L e t t e r k u n d e , e n s e b o o n e k u n s t e n , i n l i a r - e z i t -
t i n g v a n d e n i 3d e n M e i 1 8 1 9 , w e g e n s de B r u g o f b e t V, o e t p a a
o n t d e k t o p d e g r e n z e n v a n D r e n t h e en> "W e s t - W o l.d i n.g e r 1 a n d.
Arasterdara 1819.
^a) D i t gcvo elen is nog onlangs voorgeslaan; in- een s tu k je in den ü r e n l s e a e a
V o l k s - A 1 n ia n a k voo r i 837, bl, 127-14,2,