eer en deugd terng te brengen, en verder om armocdigen te Herbergen
en voor misstappen te bewarcn.
Nu tot de openbare scholen overgaandc, Staat ons eerst te spreken,
van de D o o r l u c h t i g e S c h o o l of bet A t h e n a e um i 1-
1 u s t r e . Ilet daartoe dienende gebouw was vroeger een kerkje van
bet St. Agnietenkloos ter , dat naderhand tot P a k h u i s voor de
Admi r a l i t e i t gebruikt weed. In of kort na bet jaar 1630 , werd dit
kerkje in drie verdiepingen geseheiden; de onderste bleef een pakhuis der
Admiraliteit, en dienttjians tot een Ri jkspakhuis , alwaar degoederen
van wege bet rijk of de stad aangehaald, worden opgeslagen en verkocht,
indicn men ze niet terugvordert. De tweede vcrdieping strekt
tot eene gehoorzaal voor de Hoogleeraren der Doorluchtige School ,
waarvan de wanden versierd zijn met de afbeeldsels van omtrent vijftig
beroemde en geleerde mannen van allerlei staat en gezindheid, door
den Oud-President-Schepen G erard van P apenbroek , in het jaar 1745,
aan de Doorluchtige school vereerd I alsmede met eene koperen plaat,
waarop de afbeelding der overblijfselen van het oude P a 1 m y r e wordt
gevonden, terwijl op het portaal twee oude borstbeelden van J ulius
C aesar en M arcus T u l h u s C icero geplaatst zijn. De kleine gehoorzaal
is achter de groote gelegen. Op de hoogste vcrdieping is de S t a d s -
ho eke rij geplaatst. Op den 8 Januarij 1652 werd deze school door
G erardus J oannes V ossius , Iloogleeraar der Geschiedenis , ingewijd , en
’sanderendaags deed Gasparbs B areaeus er zijne beroemde redevoering
Over den wijzen koopman. Men heeft bier sedert ondersclieiden ver-
maarde Hoogleeraren gehad , onder welke , behalve Yossius en B areaeus ,
J acobus P h ilip pu s d’O rv il le , L udovicus W olzogen , P etrus F rancius ,
P etrus B urmannus S ecundus , A ndreas B onn , D aniel W i .tttenbacr , J an
H end rik van S winden , H endrik C onstantijn Cras en J an M elchior
K emper hebben uitgemunt. Thans (1858) zijn er 1 Lector , 14 Hoogleeraren
en 96 Studenten, van welke 23 in de godgeleerdheid , 55 in de regten
25 in de geneeskünde , 2 in de letteren , 1 in de wijsbegeerte, 1 in
de godgeleerdheid en letteren , 1 in de godgeleerdheid en regten 7 in de
-regten en letteren en 1 in de letteren en wijsbegeerte. Ter beoefening der
kruidkundeis sedert 1683 ookeen P l a n t e n t u i n , gewoonlijk H o r t u s
B o t a n i c u s , vroeger meestal Hor tus Medicus, gelieeten, in de
plantaadje gevestigd , die nagenoeg een .morgen groot is , en bij uitne-
mendheid aan het doel beantwoordt, terwijl men er tevens eene ver-
zameling van werken over de kruidkunde en een kabinet van vreemde
gedierten op liquor en onderscheiden miheraalertsen vindt.
Hierna komt in aanmerking de S t a d s Lat i jnsche school,
die eerst sedert het jaar 1678 bestaat, als wanneer bet oude
Aalmoezeni ershuis, zijnde een gedeelte van het voormalige K laris—
senklooster, te dien eiride, vertimmerd en bekwaam gemaakt
is. Yroeger waren hier twee Latijnsche scholen de eene in de Koe-
straat in het gewezen Bethanienklooster, waar later eene her-
berg, de Groote School genoemd, geweest is. De andere was ten
noorden der Nieuwe kerk, waar naderhand de vermaarde boekdrukkerij
van Joan B laeu gestaan heeft, die den 22 February 1 6 7 2 , met de
letters en platen van de beroemde atlassen en stedeboeken, eene prooi
der vlammen geworden is. De hardsteenen poort, die voor deze laatste
gevonden werd, is bij de vertimmering der tegenwoordige school, derwaarts
overgebragt. Boven deze poort leest men onder het wapen der stad :
Disciplina vitae, scipio d. i. het onderwijs is de steun des levens ; en
daaronder in zwarten toetsteen: Arte probus, probitate pius, pietate
beatus ui vere fias, haec schola culla dabit, d. i. in deze school zult gij
leeren, hoe gij door het onderwijs bekwaam , door bekwaamheid deugd-
zaam en door deugd gelukkig kunt worden. Inwendig is het gebouw
in zes ruime vertrekken vcrdeeld , ieder voor eene afzonderlijke klassc
bestemd , in welke door eenen llector , eenen Conrector, vier Precep-
torcn en eenen Leeraar in de wiskunde onderwijs gegeven wordt. Deze
school, die thans ongpyeer 100 leerlingen telt, heeft in het jaar
1837 (behalve de wetenschappen , in art. 10 van het Koninklijk besluit
van 2 Augustus 1815 voorgeschreven) de nuttige strekking gekregen ,
om met dat onderwijs, de beoefening van andere wetenschappelijke
kundigheden te paren , en zoo doende een verhoogd model tot op-
leiding der jeugd daar te stellen.
Behalve deze , heeft men hier nog voor de zoogenaamde geleerde S tu dien
: de Kwe e k s c h o o l d e r R e m o n s t r a n t e n , tot opjeiding
van Predikanten voor die gezindte met eenen Hoogleeraar en 6 Studenten
; waarin S imon E piscopius de eersle Hoogleeraar in de Godgeleerdheid
geweest is. Het heeft geen afzonderlijk gebouw. De lessen,
worden in een daartoe geschikt vertrek, dat aan de kerk gebouwd is, gegeven
, terwijl de bibliotheek der broederschap daarboven geplaatst is j
de Kwe e k s c h o o l van de A l g eme e n e Do o p s g e z i n d e
s o c i e t e i t t e r b e v o r d e r i n g v a n de P r e d i k d i e n s t , met
13 Studenten en 2 Hoogleeraren, die hunne lessen geven in een
aan de kerk gebouwd lokaal, waar ook de bibliotheek der Doopsgezinde
gemeente gevonden wordt, en aan welke kweekschool de eerste
Hoogleeraar geweest is T je r k N ieuwenhuis , die den 28 November 1755
zijne waardigheid aanvaardde , terwijl de Studenten onder de Doopsge-
zinden , die zieh tot het predikambt wilden bekwaam maken , zieh ,
vöör dien tijd, aan de lands hoogescholen of aan de Doorluchtige
school te Amsterdam, maar meest aan de Kweekschool der Remonstranten
, pefenden ; het E v a n g e l i s c h - L u t h e r s c h - S emi n a-
r i u m , met drie Hoogleeraren en 8 Studenten , volgens Z. M. besluit
van 25 December 1815, voornamelijk door de bemoeijingen van den
geleerden J an M elchior K emper gevestigd, en in 1818 tot stand gekomcn ,
ten einde zij , die tot Leeraars voor die gezindheid willen opgeleid worden ,
niet meer , zoo als voorheen het geval was, buiten’s lands hunne Studien
zouden behoeven’voort te zetten, aan welk Seminarium de eerste lessen cloor
den Predikant J. W. S tatius M üller gegeven zijn, terwijl J. G. P lusc rke
de eerste Hoogleeraar was ; liet Nede r l a n d s c h - I s r ael i t i sch
S em i n a r i u m tot vorming van bekwaine Rabbijnen en Wetgeleer-
den, in 1815 opgerigt, met drie Onderwijzers en 30 Studenten; en
eene Ge n e e s - , He el - e n V e r l o s k u n d i g e of C l i n i s c h c
school , met twee Hoogleeraren.
Voorts heeft men in Amsterdam nog dein 1820 opgerigte Koni n k-
l i jke A k a d em i e d e r b e e i d e n d e K ü n s t e n , met 5 Directeu-
ren en 450 leerlingen ; te voren boven de Beurs, doch thans in het
gewezen Oude Ma n n e n - e n V r o u w e n h u. i s , in welk lokaal
eenn menigte groote zalen , zoo tot het geven der lessen, ab tot de,
om de twee jaren , plaats hebbende tentoonstelling van schilderijen
van levende meesters , ingerigt zijn ; de sedert Januarij 1827 bestaande
Koninkl i jke M u z ij k- en Za n g s c h o o l , met vier commissaris-
sen , 6 onderwijzers, 2 onderwijzeressen en omtrent 50 leerlingen ;
de in 1784, naar een ontwerp van den Heer G. T itsingh , gestichte
Kw e e k s c h o o l voor de Z e e v a a r t , met een daartoe zeer
doelmatig ingerigt, gebouw , dat, in den voorgevel, met een kun