Groote en de Kleine kerkgenoemd. De G ro o te , die bij hareeerste
stichting aan den II. L aurentius tocgewijd w a s , zou, volgcns een oud
gedenkschrift, dat in de kerk te lezen is, reeds in de 9de eeuw gestickt
zijn, en was in 1347 al eene kerspelkerk. De beroemde toren
van dit gebouw , die in 1438 opgetrokken was en tot eenebaak in zee
verstrekte, stortte op den 29 October 1468 omver, door welken val
niet slechts deze, maar tevens de in 1382 daarneven gebouwde S t-
Matthijskerk vermeid werd; wesbalve men te rade werd de beide
kerken ten gronde toe af te breken , en in hare plaats deze eene kerk
te stichten , die in 1312 ingewijd en nu eene der grootste en fraäiste
van geheel Noord-IIolland is. Zij is van twee orgels voorzien , van welke
het grootste , dat zeer kunstig en welluidend is, en met de beste in ons
yadcrland kan wedijveren , in 1643 voor het eerst bespeeld werd en eenige
jaren geleden eene aanmerkelijke verbetering ondergaan heeft, zijnde het
kleinste reeds in 1371 gemaakt. Men ziet erookeene verbeven zerk
waaronder het hart en het ingewand van F l o r i s V . in eene looden kist
begravenzjjn, betwelk door een daarop geplaatst opschrift aangeduid wordt.
Voorts heeft men er nog de grafsteden van den Burgemeester F l o r i s van
T eilu n g en , van W i l l e m B a rd en s , Heer van Warmenhuizen , van den
Ridder F r e d e r ik W e s tp h a le n , van den geneesheer P i e t e r van F o r e e s t en
eenige anderen, terwijl boven het zuiderportaal vroeger de stadsboekerij
geplaatst was. Vöör de Hervorming was in deze kerk eene zeer groote
kapel afgeschnt en ingerwijd ter eere van de H. Maagd, welke kapel
met aanzienlijke giften beschonken was. Behalve het outaar van de H.
Maagd , werden er nog onderscheidene andere gevonden , en daaronder
vijf, die zeer rijke inkomsten hadden; ook waren er wel 12 vikarijen
aan deze kerk verbonden. De begeving der pastorij stond aan den
Abt van Egmond. De Kleine k e rk , veelal de kapel genaamd, was vroeger
aan de H. Maagd en St. Jan toegewijd, welke laatste de patroon w'as
der Maltheser ridders , door welke Heeren zij omtrent 1443 moet gestiebt
zijn; omstreeks 1336 werd zij merkelijk verbeterd en in 1340 het koor
volbouwd. In 1307 werd zij voor een groot gedeelte afgebroken en
vernieuwd, en in 1760 door eenen feilen brand in de asch gelegd, maar
later veel fraaijer weder herbouwd. Van binnen is boven den ingang
van dit godshuis een goed orgel geplaatst.
De Lutherschen schijnen niet voor het jaar 1638 eene geregelde gem. te
A lkmaar gehadte hebben.Zij kwamen omstreeks dien tijd in stilte bijeen en
hoorden nu den eenen, dan weder den anderen Predikant Gods woord verkon-
digen;de Wethouders zöchten deze vergadering weite beletten en verboden
die een en andermaal , maar men ging evenwel met de dienst voort,
waarop de regering, in 1641, de vergaderplaats door de stadswerk-
lieden geheel deed vernielen, zoodat er niets meer dan de muur, ter
hoogte van 10 of 12 v ., staan bleef. Eene troep Soldaten , die intusschen
met stillen trom de wacht hield , brandde, toen het werk verrigt was,
gelijkertijd los, en trok naar het stadhuis, alwaar verscheidene tonnen
biers voor hen ten beste gegeven werden. De Lutherschen, hierdoor
evenwel niet afgeschrikt , hieven ter zelfder plaatse hunne vergaderin-
gen houden, en ofschoon met ballingschap gedreigd en op den 24
Augustus door den schont in hunne godsdienstoefening gestoord
zijnde, vingen zij eerlang aan, eene nieuwe kerk te bouwen , die in of
omtrent het jaar 164a voltooid was, en sedert werden zij niet meer gemoeid.
De kerk opheteinde der 17de eeuw merkelijk vervallen zijnde, werd in
1692 hersteld, en is thans een deftig gebouw, welks fraaije predikstoel,
doophek, glazen, kroonen enz. door bijzondere personen bekostigd zijm
De gem. , die tot de ring van Haarlem bchoort, telt met eenige
leden uit den omlrek 630 zielen en wordt door eenen Predikant be-
diend , die door den kerkeraad beroepen wordt.
De Remonstranten, wier gem. tot de Eerste classis behoort, en
ongeveer 100 zielen te lt, liielden hier eerst hunne godsdienstoefening
in eene honten loods , in wier plaats zij in 1638 de tegenwoordige fraaije
steenen kerk gebouwd hebben, die van gallerij en orgel voorzien is, en
door eenen Predikant bediend wordt.
Vroeger waren hier twee Menn. kerken, van welke de eene llians
tot eene stads-armschool ingerigt is , de andere evenwel nog hare oor-
spronkelijke bestemming behouden heeft, en dooreenen Predikant bediend
wordt, van welken het beroep aan den kerkeraad is overgelaten. De gem.
telt 200 zielen.
De R. K., van welke het getal comm. 2400 bcloopt, hebben
te A lkmaar vier statien, die tot het aartspr. van Holland en Zeeland,
dek. van Noord-IIolland, behooren, en vier kerken hebben , welke door
vier Pastoors en 1 Kapellaan bediend worden.
Ook de Joden, van welke godsdienst hier ongeveer 200 gevonden
worden, hebben in deze stad eene sijnagoge , waarinde dienst door eenen
Rabbijn verrigt wordt.
Liefdadige gestiehten te A lkmaar zijn: het oude Mannen- en
V ro uw en g asth u is, dat eerst enkel een Vrouwengasthuis was, en
den naam droeg van St. E liz ab e th sg a sth u is , maar in 1389 werd
het merkelijk vertimmerd , om er ook het Mannengasthuis in
te kunnen overbrengen ; thans dient het gedeeltelijk tot een
Weeshuis der Herv., gedeeltelijk nog tot een Z iek en g a sth u is;
het Geref. diakonie- o u d e - m a n n e n - en v r o u w c n h u i s ;
het R. K. we eshuis; het H u isz itten h u is , naderhand een Tucht-
h u is; een genootschap to t o n d e rs te u n in g vafi b e h o e f tig e
kraamvrouwen, en voorts eenige liofjes , waaronder dat, uit de nala-
tenschap van Gerrit W ildeman in 1713 gesticht , en naar hem het Wi I-
demanshofje genoemd , voor 24 vrouwen, uit alle christelijke ge-
zindheden zonder onderscheid, dient.
A lkmaar is ook niet ontbloot van wetenschappelijke inrigtingen; zoo
heeft men er, behalve lagere scholen met een gemiddeld getal van
leerlingen, eene la tijn sch e scliool met 12 -leerlingen; ;eene clini-
schc seb o o l met 24 leerlingen; eene teekenschool, een natuur- en
letterkundig genootschap, onder de zinspreuk : Nemo solus satis sapit;
eene Afdeeling der kunst- en w e te n sch ap b e v o rd e re n d e Maat-
schappij V. W.; een depart. der Maatschappij Tot Nut van h e t Al-
gemeen, dat' den 9 Maart 1802 opgerigt is en 67 leden telt.
Het heeft Alkmaar ook niet ontbroken aan merkwaardige mannen,
die binnen hare muren geboren zijn. Onder deze mag men bil-
lijk teilen : Jan A r en d s , eenen mandemaker , die de hervormde leer om-
helsd hebbende, een der eerste en ijverigste Evangeliepredikers hier
te lande geweest is ; hij j-gedurende het beleg, den 28 Aug. 1373; den
godgeleerde F r e d e r ik van H e i lo , Priester en Monnik , die achtervolgens
het bestuur gcliad heeft over de nonnenkloosters te Warmond , Leyden
en Beverwijk, en tien onderscheidene werken heeft nagelatcn; ftij j- in
zijn klooster te Heilo in 1433; den letterkundige P e t r u s Nannius (P i e t e r
N an n in g r ) , geb. in het jaar 1300, f den 31 Mei 1337 als Hoogleeraar
in de letteren te Leuven ; de geneeskundige D ir k v an For
e e s t , Lijfarts van den Koningvan Polen en P i e t e r v an F o r e e s t , geb.
1322 , j 1397,; de eerste lloogleeraar in de geneeskunde aan de hooge