o u. 0 van Leyden, kaut, en 1 u. Z, 0. van W oubruqqe, gem. en
.u,.j van ■darlanderveen. Ten N. door den Rijn van Alphen ge-
scheiden strekt zij zieh Van de Aarhrug over de Rijnbrug, tot
Yoorbij Zwammerdam, längs den Rijn, tot aan de rivier de Ziende
(zijnde een groot nur gaans) u it, is , uithoofde van harp ligging längs den
Rijn, zeer levendig door de drokke scheepvaart, en een gedeelte vvordt
ook wel de T u r f m a r k t genoemd , omdat hier , in vroeger daeen eer
<lit gedeelte nog zoo volkrijk was, verscheidene turfschm-en, längs
den Rijn staande, gevonden werden.
De inw. , onder welke 900 Herv., hooren van den Aarbrug to t
eyen over den Rijnbrug, kerkelijk onder Alphen, terwijl zij’ met
die van Oudshoren-en-Gnephoek in de inkwartiering deelen. Ook
was van oudsher hier de gewoonte, d a t , wanneer hurgers in oor-
logstijden te dienste van liet land Werden opgeroepen, als ook wanneer
het wapcnschouw w as, de manscliappen alsdan op Oudshoorn en niet
op Aarlanderveen werden opgeroepen. Hierover ontstond zelfs , in het
ja a r 162 9 , eenig geschil, dewijl de schout van Aarlanderveen begeerde
dat de bewoners van dit gedeelte der gemeente zieh met hunne wapens
naar zijn dorp zouden begeven, als wezende zij ne enderhoorigen ; zij daaren-
*egen weigerden znlks ; maar wilden weite Oudshoorn verscliijnen waarop
'alstoen door gecommitteerde Raden den 2 Julij 1650 , uitspraak is gedaan,
dat de bewoners bohoorden to t de wapenschouw van Oudshoorn. Hier-
door en door hare ligging tegen over Alphen-, waarvan zij door den
R ijn , en palende aan Oudshoorn, waarvan zij door de Aar geschei-
den i s , vvordt deze bnurt menigmalen verkeerdelijk, als onder een dier
gemeente behoorende, opgegeven.
Er is hier eene pannebakkerij, een trasmolen en eene zeer bloei-
jende kostschool. Tusschen de Aar en de Rijnbrug stond vroeger het
Riddermatige huis Beerendrecht . Zie voorts dat woord.
In den jare 1672had in dit gedeelte van Aarlanderveen , bijde Zwammer-
dammerbrug, tusschen de Jransclien en de ingezetenen van Aarlanderveen
en Zwammerdam, een gevecht plaats , hetwclk de verwoesting van Zwam-
toerdam ten gevolge had ; en in 1787, dacht het volk van den Rijngraaf
t a n S a lm zieh hier te nestelen, maar de ingezetenen hadden zieh in de
hiervoren genoemde pannenbakkerij en nabur-ige huizen verschanst, en
sioodzaakten h en , door een wel onderhouden v u u r, na een kort en scherp
geyecht, den aftogt te blazen.
AARLE, d. in de Meijerij van 's Hertogemosch, kw. Peelland,
•prov. Noord-Braland, distr. en 3 u. O. van Oirschot, arr. en 5 u.
* van Eindhoven y kant. en £ u. N. W. Tan Helmondy p^em. diar-
Je-Rixtel, | u. N. W. van Rixtel e n ^ ^ u . Z. 0 . van ’s Hertogenbosch, f
. '"^en 9 dit dorp oudtijds Adblre of Adelree genoemd werd \
withoofde de adel zieh hier gemeenlijk ophield, ten einde digt bij het
iiof te wezen, wanneer de Hertog van Brahand , zoo als nog a l dik-
wijls plaats had , zieh op het kasteel van Helmond bevond, te rwijl
eenige adellijke huizen, die hier staan of gestaan hebben , to t staving
Wan dit gevoelen worden aangehaald. Hanewinkei (!) g is t, dat men
Aarle vroeger Aderee noemde , omdat hier •misschien eene overvaart
^ G e * cl1 1 0 <•- e n «» r d r i j t s f c u n d i g e b e s c h r ij v i n g d e r S t a d 011
M e i j c i i j v a n ’s H e r t O g e n b o s c h , 1)1. 270, nit w e lk w e r k , het n a auwk eu-
Tig ste dat e r o v e r de M e iji r ij v an ’s Herto genbo sch b c s ta a t , wrj liie r en d a a r v c e l
'■©•ntlcend hebben.
Was over de Aa of Ade, welke rivier, des winters lmiten hare oe-
Vers tredende, het dikmaals, zelfs nog tegenwoordig , bijna ondoenlijk
maakt , om aan de noordzijde dit dorp uit of in te gaan. Hiervan
zoude A d e r e e , A a r e e en gemakshalve Ä a r i . e , of zoo als de Meijerije-
naars zeggen , A a l e genoemd zijn. Meer aannemelijk komt ons echter
het gevoelen van den geleerden W. G. A c k e r s d i j k voor , die A a r l e
voor eene verbastering houdt van A d e r l o , dat is plaats aan de Aa (1);
ten minste dat deze plaats lang voor het bestaan van den Braband-
schen adel is bewoond geweest, schijntten duidelijksle te blijken uit
hetgeen ons door G r am i h a i j e vermeld wordt, namelijk , dat hier, op
het laatst der 16e of in het begin der 17e ec uw, Romeinschc pen-
ningen gevonden zijn. Men noemt dit dorp ook veelal A a r l e b e e k ,
of, zoo als de landlieden het uitspreken , A a l e b e e h . , zijnde zooveel
als A a r l e en B e e k , maar te on regte , want het hier kortbij gelegen
Bee k is een afzonderlijk dorp, dat ook tot eene andere gemeente be-
hoort.
De Herv. kerk , die , ten N. W. van het dorp afgezonderd in de
akkers lig t, is een net en tamelijk groot kruisgebouw , met eenen fraaijen
toren , vroeger gedekt met eene vrij hooge en scherpc spits, die
bij den storm van 9 November 1800 omvergewaaid i s , waardoor
het Noorder- of Lievc-Yrouwekoor zeer beschadigd werd. Jn het
volgcnde jaar werd er wel weder eene andere spits op dezen toren
gesteld , maar deze is slechts 11,29 voet hoog. Deze kerk wordt
thans in combinatie met die van I lelmond en Rix tel bediend. De
schuurkerk te A a r l e , die tot de R. K. godsdienst gebruikt wordt ,
viert als patrones de H. Maagd M a r i a . Na de verovering van
’s Hertogenbosch in 1629, zijn A a r l e en Rix lei, altijd door
eenen pastoor bediend geweest, doch nu Rixtel als parochie vernietigd
is, maken zij te zamen de parochie van A a r l e uit, die, onder het
voormalig bisdom of vicar. gener. apost. van ’s Ilertogenbosch, tot het
dck. van ilelmond behoort en 1100 zielen telt. Over de benoeming
tot de pastorij van A a r l e was in 1809, onder koning L o o e w i j k - , eenine
moeijelijkheid ontstaan , welke in der minne is bijgelegd, en de vrije
benoeming en instelling is aan den vicaris apostolijk verbleven. Te?
A a r l e is nog eene kapel in wezen, eerst gebouwd omtrent het
jaar 1397. Zij is voorzien van een torentje en uurwerk, en thans door
eenen muur in tweeen gescheiden, zijnde het eene gedeelte een raad-
huis en het andere tot eene dorpschool ingerigt. Voor omtrent twee?
eeuwen was deze kapel zeer vermaard , wegens een Lieve- Vromce-becld.
bekend onder den naam van Onze-Lieve- Vrouw te Aarle in ’/ zand f
d a t, naar men wilde, wonderen verrigtte, waarom dan ook jaarlijks-
onderscheidenc lieden , uit de omstreken, herwaarts eene bede-
vaart deden, hetgeen niet weinig levendigheid aan het dorp bijzette
thans worden vele vreemdelingen derwaarts gelokt door de beide
jaarmarkten , waarvan de eene dingsdags na lialfvasten, en de andere
dingsdag na den tweeden zondag in Julij invalt, zijnde de eerste voorat
vermaard door de menigte fraaije paarden , die dan uit alle oorden derwaarts
worden gebragt.
De inw. van A a r e e , wier getal thans ongeveer 430 beloopt, leg-
gen zieh met ijver toe op het ontginnen van woeste gronden en
het laten uitbroeden van jonge ganzen en hoenderen , hetwelk hier
(») Zie lie ’ zelfde we rk op dezelfde bladz