180 AM S.
overtreft, en waarop men, ter wederzijde van het Ncdcrlsndsche wa*
pen , waarboven het jaartal 1829 , het volgendo opschrift leest: Ausjn--
ciis Gulielme tuis Auguste refecta haec Aedes legi est Justitiaeque Sacra r
dat is : Onder uw'bewind, Koning Wileem , is dit gesticht lierbouwd en
aan wet en geregtigheid toegewijd. Längs eenen fraaijen trap treedt
men door een verheven portaal den tempel der geregtigheid binnen,
waar stille eenvoudigheid, zonder eenig versicrsel, door alle de zalen
heerscbt, even als of de bouwmeester de gedachten der beschouwcrs ,
door geene afleiding bezig gehouden, alleen in zieh zelven had willen
bepalen. In de voorzijde van het gebouw vindt men de onder-
scheidene zalen voor de regtbank van eersten aanleg, de vrede-
geregten en de regtbank van enkele politie, met de daarbij behoo-
rende vertrekken voor de Reglers , den President der regtbank, den
Officier van justitie, den Prokureur crimineel enz., alsmede voor de
griflie, terwiji de ingangen voor het publiek aan de achterzijde ge-
vonden worden. Maar door eene koude huivering en stillen eerbied
wordt men bezield, wanneer men de ontzettend ruiine en hooge zaal,
voor het hof van -assises voor de provincien Noord - Holland en
Utrecht bestemd, en in het midden des gebouws gelegen, binnen-
treedt. Het licht, dat door de , in eenen Griekschen stijl gemaakte en
hooggeplaatste ramen naar beneden valt, veroorzaakt, door de hoogte
der zijvleugels, niet de minste breking of schakering. Men verbeeldt zieh
in eenen schoonen, antieken tempel te zijn, waarvan de pilaren tot
aan de kreonlijst achter een stijf behangsei zijn bedekt, terwiji zieh
boven de muren de losse bogen des portaals zonder glazen vertoonen.
Het, door de hoogte, buiten het gezigt des aanschouwers gelegen pla-
fond, dat zeer kunstig aan het dak is aangehangen , is schoon , in
eenen trotschen stijl, en verwekt door zijne uiterlijke zwaarte een
aangenaam gevoel voor het -schoone , en eerbied voor het grootsche der
bouworde. (1) Het gebouw , dat weleer , onder den naam vanRasp-
of T u c h t h n i s , tot eene gevangenis voor misdadigers verstrekte ,
dient tbans tot V e r e e n i g d h u i s. v a n A r r e s t en J u s t i t i e ;
terwiji in het voormalige S p i n h u i s de hoofddirectie der politie en
het kommissariaat van het tweede politiekanton gevestigd zijn. Het voormalige
V e r b e t e r h u i s , aan de" Weteringspoort, dat onder het Fransehe
bestuur tot eene M i l i t a i r e en C i v i e l e Ge v a n g e n i s diende, en
in 1827 tot een S t a d s - Z i j d e w i n d h u i s ingerigt was, is geheel
gesloopt.
De koophandel, die reeds vroeg in Amsterdam begon te bloeijen ,
maakte , dat men er spoedig behoefte had aan eene vergaderplaats voor
de kooplieden ; het is dus te verwonderen, dat men n ie t, dan voor het
einde der zestiende eeuw , er met ernst op bedacht was , om eene Beur s
te bouwen. Voor dien tijd kwamen de kooplieden aan het einde der
Warmoesstraat bijeen , en schuilden, bij regenachtig weder, onder de
luifels der huizen. Deze plaats te eng wordende, werd de vergaderplaats
verlegd naar het westeinde der Nieuwebrug , alwaar destijds een
( l ) . W i] m epnden n ie t b e te r te k u n n e n d o e n , d a n h i e r , v o o r roo v e e l ons bestek
g edoogde, te v o lg en de fra a ije be schrij v in g , die v a n d it tro tsc h e gebouw te v in d e n
is , in #Je M e r k w a a r d i g h e d e n u i t e l k o p r o v i n c i e v a n o n s Y a J e r*
i a n d v a n onzen g e a c h te n m ed e arb eid e r J . v a nYYi jk , R z. In welk z e e r aanbevo-i
le n sw a a rd ig w e rk je men , v o o ra l om tr e n t de n ieuw ere g ebouwen onzes V a d e r la n d s ,
nienige bijzonderheid vindon z a l , die e ld c rs te ve rge efs gezoclit w o rd t.
AM S. 181
Vierkant houten huisje stond , het P a e 1 lvu i s k e geheeten, wordende
het pleintje , waar dit gestaan heeft, nog wel de P 1 a t j e sbeurs
of de S c hi p p e r s b e u r s genoemd. Aangezien de kooplieden hier echter
te veel aan het gure weder blootstonden, besloot de regering in heb
jaar 1886 de St. 0.1 o f s k ap e 1, nu 0 u d e z ij d-s k a p e 1 geheeten, tot
eene Be n r s voor de kooplieden bekwaam te maken. Later moet men'
echter ook in de Oude kork beurs hebben gehouden , althans in eene
orde van kerkmeesteren , dd. 17 Becembcr 1602, wordt aan de twee
hondcnslagers dier kerk belast, dat zij te beurstijd een van beide in
de kerk moesten zijn. Maar in bet jaar 1608 begon men, op het
Woordeindevan het Rok-in, eene geheel nieuwe beurs te bouwen,. die in'
1615* zoo ver gereed was, dat men er de eerste vergadering-hoiiden.
kond'e. Dit gebouw was toen 66 eil. 6 palm. 2 duim lang en 36 d . 5“
palm 9 duim. breedv,en prijkte met eenen toren,die van een fraai klokkenspeli
en vier uurwijzers voorzien was , niaar het had naauwelijks eene halve
eeuw gestaan , of men was reeds op de verg-rooting daarvan bedacht,'
welke' in het jaar- 1668 plaats had. Na deze- vergrooting was debeurs'
binnenwerks 70 eil. 8 palm. 1 duim lang cn 39 eil. 6 palm. 1 duim breed.
Bij die'gelegenheid werd eok de toren afgebroken, en verwangen döor:
een kleiner , maar sierlijk torentje, waarin alleen eene slagklok bong , be-
halve het klokje, dat bij' bet aangaan der beurs geluid werd. Deze1
B-e-u rs hutte-op vijf bogen, welke in het Rok-in gelegdwaren. De middel-
ste boog , die verre weg de grootste was , diende eerst tot doorvaart voor-
schepen met gestreken masten, maar in het jaar 1622 ontdekte men,'
dat zekere B ai.tkazar. P a b i , door de Spanjaarden omgekoclit was', om'
te A msterdam brand te stichten , en nadat deze in hechienis zat, liep
bet gerächt, dat bij voornemens geweest was, om, door middel van<
een> vaartuig met buskruid, onder Beurstijd, het gebouw te doen in de
lueht vliegcn. Wat hier van zij, zeker gaat het, dat deze doorvaart
sedert altijd algesloten is gehouden.. Van binnen, boven dezen mid-
delsten boog, bestond de beurs , tot welke men aair beide einden , door een'
dubbel bek, toegang had>, uit een groot langwerpig vierkant plein
omringd van breede gaanderijen , waarvan de ■ verwulfsels: op zes eri'
veertig pilaren van blaauwen arduinstecn rnstten. In den gevel, die
over ' het- Rok-in uitzag, was een groot beeid : van M er cu r iDS';-
die' vruchten en koopwaren onder den linkerarm liad , in istecn'-
uitgebouwen , ■ en in de kap van dezen gevel zag men het wapen der
stad door pakken-, balcn enz. omringd, terwiji de voocgevel mede
met het wapen der stad versierd was. De vertrekken boven de beurs
waren het laatst ten dienste der Koninküjke akademie van beeidende
kunsten ingerigt. Daarmen, om de verzakkingen, die men in dit voor-
treffelijke' gebouw ontwaarde , voor ongelukken beducht was, heeft men.
zieh genoodzaakt gezieu, het in 1837 af te breken en' voorloopig eene
bulpbeurs op den Dam op te slaan, terwiji w een prijs uitgeloofd'
werd aan hem , die het beste plan zoude in dienen tot bouwing vau
eene nieuwe beurs, welke naar het schijnt op de plaats, waartlians de-
Groote Viscbmarkt gehouden wordt, zal opgetrokken worden. Bchalve. deze
Beurs, is er inl6l7 op het Water, tegen de Oudebrug , ten dienste der’
graanhandelaars, eene K o o r n b e u r s gesticht; de eerste was van liout,
en is inl768, wegens liare bouwvalliglieid, ter zelfder plaatse door een:
fraai steenen langwerpig vierkant gebouw vervangen, dat van voren ge-'
slotcn wordt door een ijzeren hek met deuren , waarop men korenareni ’
en den staf van M erctjrius afgebeeld ziet. Van drie zijden heeft deze*
beurs eene gaanderij die door 18 pilaren gcschoord wordt. In deze