Bhijnesberg en benedenwaarts aan Baboenhol, zijnde de werkplaats van
den houtgrond Morea.
AWEER , d. in * Oost-Indie, in den Molukschen-Archipel, op den
Zuidwestlioek van »bet eil. Vorilate. Het is een bijzonder net en
volkrijk dorp , dat uit meer dan 100 zindelijke butten bestaat.
AWER-AWEll o f T andjong-A w e r -A w e r , k a a p i n Oost-Indie, o p h e t
Sundasch e i l . Java, r e s i d . Rembung.
AWICH, oude naam van bet d. Ewijk. Zie dat vvoord.
AWIE, berg in Oost-Indie, op het Sundasche eil. Java, resid,
Buitenzorg., distr. Parong.
AWIE, st. in Oost-Indie, op bet Sundasche eil. Java, resid. Buitenzorg
, distr. Parong, naby den berg van dien naam.
AXEL, kant., prov. Zeeland, arr. Goes, bevattende de volgende
10 gemeenten: Axe l , den Hoek, Roowaclit, Nenzen, Overslag
, Phi l ipp ine, Sa s van Gent , We s t d o r p e , Za a i ns l ag
en Z u i d d o r pe,. en daarin ruim 15,000 inw.
AXEL, kerk. ring., prov. Zeeland, klass. van IJzendijke, bevattende
de volgende 7 gemeenten: Axel , den Hoek, Ne uzen,
Zaa ms l a g , Ho n t e n i s s e , Hu l s t en Sa s - va n-Gent - e n-
P h i l i p p i n e . Zij telt 7300 zielen en heeft 8 kerken, die door
7 predikanten bediend worden.
AXEL, gem. in Staatsvlaanderen , in Axeler-Amhacht, prov. Zeeland,
arr. Goes, distr. Halst, kant. Axel (11 m. k. , 8 s. d.) ;
grenzende N. aan de gem. Neuzen en Zaamslag, O. aan de gem.
St. Jan-Steen, Z. aan Zuiddorpe en W. aan Westdorpe. Zij bevat
de stad Axel, het geh. het Zoute-Spui, de buurschap de Axelsche-
Sassing en eenige verstrooid liggende huizen in den omtrek. Men
heeft er eene Herv. kerk, eene in 1857 nieuw gestichte school, 2.
brouwerijen , 1 zoutkeet, 2 meestoven, 1 hoedenlabriek , 2 korenmo-
lens en ongeveer 2200 inwoners , onder welke ruim 2000 Herv. 2 Evang.
Lutherschen en 150 R. R., die'meest hun bestaan vinden in den
landbouw, als zijnde de grond dezer gem. tot de graanteelt zeer
geschikt. Ook moeten er voorbeen verscheidene zoutkeeten hebben ge- *
staan , overmits de grond , waarop de tegenwoordige stad is gebouwd ,
met eenelaag keetasch is bedekt, welke zieh, bij het graven, op twee
of drie voet diepte reeds vertoont. Deze fabrieken zijn echter waar-
schijnlijk bij eenen brand, waaraan A xel onderscheidene malen bloot
gesteld was , verleerd.
De stad A x e i , vroeger A x- elle en A xla gebeeten, ligt 2 u. W. van
Hulst 7 u. Z. van Goes, 2 u. N. O. van Sas-van-Gent en 2 u.
Z. van Neuzen, op 81°, 16' N.B., 21° 24' 50" O.L. Vroeger lag
deze stad op een eiland, door twee takken van de Schelde gevormd ,
doch dit eiland is in 1789 met bet vaste land vereenigd.
Het is eene zeer oude plaats, waar reeds ten jare 815 een gods-
huis voor mannen moet zijn gesticht geweest, ook nam zij meer en
meer in welvaart toe , zoodat zij in de veertiende eenw reeds eenen
uitgebreiden bandel en ruime visscherij dreef en eene wel bezochte
paardenmarkt had. P h il ip s de staute , Graaf ®<zw Viaanderen, verleen-
de haar bovendien , in 1349, het regt om eene wekelijksche beestenmarkt
te houden, waarop tevens allerlei koopmanschappen mogten
gebragt worden.
De stad heeft in eene langwerpig vierkante gedaante en om-
trent een half uur in den omtrek. Tot op het laatst der vorige
eeuw was bet eene vesting door acht boiwerken cn eene diepe gracht
offlgeven , werdende ten N. door een ravelijn en eene goede contre-
scarp gedekt; maar deze werken zijn door de Franschen, in 1808 en
1806, verkocht, door de koopers gesiecht, en totbouwland, wandelingen
en tuinen aangelegd , terwijl de beide poorten , die men vroeger hier
vond, te weten de Land- en de JVaterpoorl afgebroken,en in derzelver plaats
dämmen door de grachten gelegd zijn, zoo als zulks ook aan de Oost-
en de Westzijde van A xel geschied i s , waardoor men nu längs vier
kanten toegang tot de stad heeft. Door eenen zijtak van het Ranaal-van-
Neuzen-naar-Gent, loopende van Sluiskil naar A x e l , beeft de stad
gemeensebap met de Wester-Schelde , zoodat de voormalige haven,
welke zij aan het Hellegat , in den polder Beoostenhlij, had, tegen-
woordig niet meer gebruikt wordt, daar de schepen thans , längs gezegd
kanaal, tot voor de stad kunnen komen.
Het Stadhui s, dat aan het marktplein staat en met eenen toren
prijkt , werd in 1662 gesticht. Het is later nog vergroot en verbeterd,
en laatstelijk in 1776 geheel vernieuwd. Dit gebouw, hetwelk een
modern aanzien heeft, is van eenen hardsteenen opgang voorzien. Daar-
nevens stond voorbeen eene abdij , welker kerk het marktplein vervuldey
het klooster besloeg de ruimte van het blok huizen tusschen de Ma r kt
en de La n g e N o o r d s t r a a t ; en de Abt bewoonde het gebouw,
vroeger het huis van den Burgemeester J. P aulus , thans van den
Xantonsregter A. J. P aulus.
De Herv ormde ke rk, in de naar haar genoemde Rerkstraat staande,
waseertijds eene Rapel aanSt . Ba r b a r a toegewijd. Zij werd in het
jaar 1693 vergroot, als wanneer zij de gedaante verkreeg van een half
kruis, die zij nog heeft; sedert is zij, vooral in het jaar 1714, maar
nog meer in 1772, van binnen en van buiten aanmerkelijk verfraaid,
en bekwam in 1778, door de milddadige godsvrucht van eenige inge-
zetenen, een orgel, dat 10 sprekende registers, een handklavier en
een aanhangende pedaal heeft. Van den toren, die vroeger, even als
n u , aan de noordwestzijde van de kerk stond, werd in der tijd de
spits door de Franschen afgebroken, ten einde er eene semaphore op
teplaatsen , en toen deze toren in 1820 tebouwvallig werd, om hersteld
te worden , besloot men tot de gedeeltelijke afbraak, en trok op dezelfde
plaats een anderen toren op, die echter lager bleef dan de vorige. Deze
kerk behoort tot de gem. van Axel-en-Zuiddorpe. De R. R. inwoners
behooren tot de statie van Zuiddorpe.
In schier alle vroegere oorlogen heeft A xel veel te lijden gehad , zoo
als, onder anderen, in het jaar 1248 , toen J an v a n A v e sn e s , de voor-
zoon van Zw arte M arg riet , Gravin van Viaanderen, met razende woe-
de in de Vier Ambachten viel, de steden aldaar in vuur en rook deed
opgaan en aan ieder, die zieh te weer stelde, lijfsgenade ontzegde. In
het jaar 1550 werd A x e l wederom in brand gestoken door de Gente-
naars , die bovendien het koorn, vee en andere voorwerpen , welke aan
den brand ontrukt waren , met zieh namen.
Het schijnt echter, dat het plaatsje tot in het midden van de 15de
eeuw niet versterkt geweest is , want men leest, dat de Gentenaars
h e t, ten jare 1452 , met muren omringden en tot eenen bürgt maak-
ten ; maar P h il ip s de Goede, Hertog van Bourgondie, op de Gentenaars
vertoornd zijnde, envermoedeude , dat men uit A xel den Gentenaren
allerlei behoeften toevoerde , deed het stadje , nog tenzelfden jare , innemen
, uitplunderen en in brand steken, zoodat meest alle openbare
gebouwen, en onder deze ook het raadhuis en het gasthuis , eene
prooi der vlammen werden , zijnde ook van toen af de handel verloopen ,
de beroemde markt vervallen en de visscherij aanmerkelijk afgenomen.