A ME.
wcring der liedelarij opgerigt, maar dit hccftin 1828 opgelioucfe» te
bcstaan.
(Ondcr de wetenschappelijke inrigtingen binnen deze stad T telt men ,
behalve bet Seminarie der R. K. van de oude Clerezg, eene
Lat i jnscbe scbool , die door eenen Rector , eenen Conrectoe en eenen
Onderwijzer in de wis-, geschied- en aardrijkskunde bediend wordt.
Deze scbool , die in 1622, in het voormalig kleoster van St. A g nes.
geplaatst werd, moet vroeger in een ander gebouw gevestigd zijn ge-
weest, want men vindt daarvan reeds gewag gemaakt in bet jaar
1380. In de 16de eeuw oefenden zicli hier twee Indiaanselie Prin-
scn in de latijnscbe taal. Yoorts zijn er 10 scholen voor het lager
onderwijs , eene in 1834 geopendellandwerk&chnol, ter opleiding van
timmerliedcn , smids, arcbitecten enz. bestemd en een, den 27 De-
cember 1817, opgerigt Depar tement der Maatschappij , Tot
Nut van rt Al gern e en , dat ruirn 100 leden te lt, en tot het
houdcn van welks bijecnkomsten, in de nabijheid van de Utrecht-
sclie poort, aan de nieuwe wandelingen, terplaatse van de oude stads
wallen, een fraai gebouw voor ¡»artikuliere rekening is opgerigt,
hetwelk tevens geschikt is , om , bij plegtige gelegenlieden, tot vereenir
ging van talrijke gezelschappcn te dienen.
Een voorname tak van handel der Amersfoorlcrs bcstaat in granen,
voornamelijk boekweit, die op den nabij gelegen lieuvelachtigen grond ,
en op de Veluwe welig groeit, deze handel is nog zeer bloeijende. Van
nog meer aangelcgcnbeid voor deze stad was voorheen bet bierbroiiwcn, en
de Amersl’oortscbe bieren waren niet minder vermaard , dan de Delftsclie
en Deventersclie, en werden niet alleen naar de nabij gelegen provin-
cien Geldei'land en Holland, maar zelfs naar Zeeland, Braband en
Ylaandcren verzonden voor den zeer goedkoopen prijs van 1.5 of 14 stuivers
de ton. Ter aanmoediging van dezen liandel, verbood K a iie i. V , dat er,
in den omtrek van anderhalve mijl rondom deze stad, eenige brouwerij
wezenmogt, terwijl de Amersfoortsclie brouwers, eenen tijd lang, vrij-
dom van tollen in Holland genoten bebben, waardoor bet getal brotr-
werijen in die stad zoodanig toenam , dat e r , in bet begin der 1 6de
ccuw, tusschen de 30 en 40 gevonden werden. Ook vindt men in
de oude gedenkschriften verbaald , dat, in 1427, loen de stad door
1'iLirs de Goede , Hertog van Bourgondic , belegerd was , drie honderd.
brouwers gcbeele brouwketels met kokend hier op de wallen bragten,
hetwelk zij den belegeraren , als zij met stormladders de muren be-
kbmmen wilden , op bet lijf goten , waardoor deze zieh genoodzaakt
vonden., met groot verlies bet beleg op te breken. lbans echter telt
men niet meer dan 6£ne brouwerij binnen Amersfoort. Eene andere'
hoofdnering der Amersfoorters was vroeger bet lakenweven, en de
daaraan verknoebte handel in wolj deze is echter geheel te niet ge-
gaan , maar daaren-tegen zijn de diomet- , bombazijn- en 1i tarsei 11 el abrip
ken thans in vollen bloei ; men vervaardigt er mede eene stof amers-
i'oorts genoemd ; ookis er een aanzieulijke handel in bokking, zijnde de
Amersfoortsebe bokking zeer beroemd , en er was vroeger even boiten
de poort der stad eene glasblazerij , waarin grof glas tot flesschen
geblazen werd , deze is echter te niet gegaan , daarentegen is er
in 1836, eene zijdereederij.opgerigt, waar naai-en stikzijdc vervaardigd
wordt, welke metdie van Lyon kan wedijveren ,.en wordt alhier mede ten-
tedoek vervaardigd. De tabaksteelt blijft ook nog een midd'el van bcstaan
voor vele inwoners der stad en omstreken. In het jaar 1636
leide men te Amersfoort reeds vijft'ig planters, en in 1670 honderd
en iwintig: welk getal, na dien tijd, somwijlen tot twee bonderd
is vermeerderd geworden. Voorheen was'er in tabak eene vecl grooter ,
verzending, dan thans, naar Zwede.i, Denemarken en Noorwegen,
alwaar hij met smaak gerookt werd, dewijl men zegt, dat hij ovei
aee gevoerd wordende, door de zeelucht, die scherpte , welke
anders aan den inlandschen tabak eigen is , grootendeels verbest, en
zackter en aangenamer wordt. Thans wordt hij tef Amersfoort gesponnen
, en , in vaten gepakt, naar Dumkerken, St. Omer en andere
Fransche plaatsen ten belioeve der regie , maar byzonder ook naar Italic
verzonden, waar hij tot snuifgemalen en daar vervolgens in memgte
naar de Nederlanden terug gevoerd wordt. De Amersfoorters liebbeii
weder voorheen met dezenering veel gcld gewonnen , maar, m hetmidden
dervorip-e eeuw, was de inlandsche tabak tot zulk eenen lagen prijs gedaald,
dat de soort, die vroeger voor 12 en 13 stuivers het pond verkocht werd ,
niet meer dan 2 st. gelden mögt, hetgeen veroorzaakte, dat de planters
naauwlijks hunne onkosten konden goedmaken , daar hunne zolders met
tabak lagen opgevuld, en zij geen aftrek daarvan hadden; stfdddt?
sommige hunner, na lang bewarens en uitdroogens, dien met de
helft verlies moesten verkoopen, hetwelk aan de grootste planters
veel schade, en aan de mindere genoegzaam bannen ondergang bc-
rokkende. Later is die nering echter weder toegenomen, en thans
cenigzins aan het bloeijen. Ter vervoering van tabak en andere
koopp-oederen, is de rivier de Eem een bekwaam hulpmiddol, het-
welk veel tot bevordering van de sebeepvaart over de Zuiderzee
naar Amsterdam en elders bijdraagt, terwijl ook eertijds vele Duitsche
waren met de zoogenoemde Hessenkarren , derwaarts gebragt en aldaar
naar Amsterdam ingescheept werden. Deaf- en aankomst te lande, is
er mede zeer geriefelijk, daar de snelwagens (diligences), die tusschen
Amsterdam, Arnhem, Deventer en Zwolle heen en weder ryden , ge-
deeltelijk door deze stad komen ; terwijl er bovendien nog kuurwagens
van en naar Utrecht rijden, werwaarts, over den Amersfoortschen
berir , een regt doorgaande straatweg is aangelegd. Lr is hier ooK.
eene belangrijke wekelijksche korenmarkt, die des Vnjdags geliou-
den wordt, even als de boter-, kaas-, hoender- eijermarkt enz. De
iaarlijksche markten zijn vier in getal: als daar zijn: de micl vastenmarkt ,
de paaschmarkt, de Bartholomeusmarkt en de St. Gallcnmarkt. De
kermis valt in op den tweeden Maandag , na 1 October. Den
October o f, als deze op eenen Zondag komt , des Zaturdags te voren,
is het paardenmarkt; den 11, of, zoo deze op Zondag valt, den
1 0 , is het ossenmarkt, en de volgende Vrijdagen, tot den laat-
sten Yrijdap1 in Mei , vette-beestenmarkt. De magere-bcestenmarkt
wordt op de Vrijdagen, die na de Paaschmarkt volgen, tot den
laatsten Vrijdag in November toe, gehouden. Bovendien wordt er nog
al eenig vertier aan de stad bezorgd, door liet garmzoen, dat
thans uit rijdende artillerie bestaat, en vrij talrijk is, waarvoor dan
ook in 1833 eene nieuwe ruitersmanege gebouwd is, die, zoo teu
aanzien van hare ruimte , als om bare doelmatige inrigtmg, voor een
der fraaiste gebouwen van deze soort kan doorgaan, terwijl men er
tevens in 1831 en 1836 twee kavalleriestallen, berekend voor 568
paarden, aangebouwd heeft, welke zoodanig geplaatst zijn, dat de
inaneire zicli nageiioeg in bet micldeu tusschen de beide stallen neVmat.
Dat deze stad, die eertijds, als eene vrije heerl., door bare
eigene Heeren, was bestuurd geweest , reeds zeer vroeg aan den bis-
sehoppelijken stocl van Utrecht onderworpen geraaktc , is onlwijiel-
Jiaar, ofsclioon men , omtrent de wijze hoe, even min als van dä*