steken , werd, op de bede van den Predikant, door voorspraak van ecnen
Onroomschen bevelhebber der Pranschen, gespaard. Na eenige uren
verwyl, trokken deze weder af; maar in 1673 kwamen zij er weder
eenigen t.ijd post vatten, en meenden van hier naar Langerak op te bre-
ken , dit bun echter bclet worden d6 , moesten zij ook dit dorp verlaten.
De kerk is vrij g'root, en op het vierkant, waarboven de achtkante
spits Staat, van eenen trans of omloop voorzien. Er is hier ook een
raadhuis, naar hetwelk men, ter wederzijde van de pui , met trappen
opklimt, en uit welks dak een achtkant koepeltorentje oprijst.
Hot wapen van Am e id e bestaat in een rood veld met eenen zilveren
balk in het midden en een smal zilveren balkje ter wederzijde.
AMEIDE (SLOT TE) voorm. slot, prov. Zuid-Holland. Zie Heblaab.
AMEIDE-EN-TIENHOVEN , kerk. gem. , prov. Zu id-Ho Hand y klass.
van Gouda} ring Vianen, met 1180 zielen en twee kerken, die door
eenen Predikant bediend wordt. Het beroep geschicdt beurtelings door
den Ambachtsheer van Ameide en door dien van Tienhoven.
AMEIDEN-ZUD-WTND , voorm. bedijking, prov. Zuid-Holland,
die längs de Zederik lag.
AMELAND (1), eil. tot Friesland behoorende, thans eene griet.
dier prov. uitmakende, en tot het arr. Leeuwarden, kant. Ilolwerd
(6 m. k. , 5 s. d.) gerekend wordende. Het ligt op ruirn 53° N.
B. , en 24° 0. L. , ongeveer 2 of 3 u. ten N. van de Friesche kust,
ten naastenbij 2 u. 0. van het eil. Terschelling, en ongeveer 3 u.
,W. van Schiermonnikoog. Ten N. heeft dit eil. de Noordzee, ten
0 . liet Pinkegat, ten Z. de Wadden , ten W. het Amelander gat.
Het strekte weleer , door zijne günstige ligging , ten voormuur van
de Provincie Friesland ; heeft in eene zuidwestelijke en noordoostelijke
strekking thans eene lengte van 4 u. op eene breedte van hijna
1 u. , hoewel het aan den oostkant merkelijk smaller is , en be-
vat drie dorpen , namelijk : Hollum-, Ball urn en Nes met het geh.
B u r e n en daarin ongeveer 2100 inw., onder welke ruim 900
Herv. , : die 2 gem. uitmaken, welke 5 kerken bezitten , waarin de
dienst door 2 Predikanten verrigt wordt; 1000 Doopsg. , die 5 ver-
gaderplaatsen hehben , waarin de dienst door 1 vasten Predikant. en
6 Broeders \ermaners wordt waargenomen , en 160 R. K. , die eene
static uitmaken , welke eene kerk heeft, die door eenen Pastoor bediend
wordt, en tot het aartspr. van Twentke behoort. Daar de weinige'
Lutherschen , die hier gevonden worden , niet in Staat waren , eenen
leeraar te onderhouden , gaf de klassis -van Amsterdam voorheen jaarlijks
vijftig gulden aan den Predikant te Leeuwarden , mits hij zieh drie-
malen in het jaar naar Ameland begaf, om aan zijne geloofsgenooten
het H. avondmaal te bedienen j thans echter heeft dit niet meer plaats.
Voorts heeft men op het eil. 4 seholen , 3 pakhuizen tot berging van
-gestrande goederen , 1 huis , waarin eenige krankzinnigen verpleegd worden,
1 koninklijke paardenstoeterij , 1 eendekooi en 2 korenmolens.
i Het weleer zoo bloeijende en welbebouwde eiland bevindt zieh thans
(x ) D i t a r t. i s , even als die , w a a r in de op dit e il. lig g en d c dorpen zu llen b o -
liandeld w o r d e n , grootendeels overgenomen u :t bet : I e t s O v e r h e t e i l a n d
A m e l a n d , in het M e n g e l w e r k d e r L e e u w a r d e r C o u r a n t e n van
24 N o v em b e r , x en x5 December xS35 voorkomende, h e lw e lk , zoo wi} we l on de r r ig t
zi}n , u it de w e l v ersuedene pen van onzen ijv e r ig en ^medewerker , den H e e r
W . E e a h o p f , v o o r tg e vlo e id i s .
over het algemeen in eenen kwijnenden en verarmden toestandv
Een groot getal der inw. lioudt zieh met de visscherij bezig, of
vaart ter zee , ofschoon de scheepVaart thans merkelijk verminderd is.
Immers het getal van meer dan honderd grootschippers of kapiteins en
kommandeurs, die hier nog vöör slechts vijftig jaren woonden , is nu.
tot zeer weinigen ingekrompen. Delandbouw staat hier nog opgeenzeer
hoogen trap. De vruchten , die er thans geteeld worden, bestaan hoofd-
zakelijk in rogge, garst, tarwe, erwten, boonen , aardappelen en
groenten, die, vooral de rogge , hier vrij goed tieren. Van meer belang
is hier de paardenfokkerij , die zeer bevorderd wordt door de op.
dit eil. gevonden wordende koninklijke paardenstoeterij , waarin vijf
schoone hengsten ten dienste der h^woners geplaatst zijn , ten einde
het Amelander paardenras, dat vroeger wegens schoonheid, vlugheid,
fijnheid en sterkte beroemd was , en sedert eenige jaren in goede eigenschappen
verminderde , te verbeteren, en den paardcnhandel, die
voorheen hier bloeide , en geene geringe voordeelen aanbragt, weder
te hersteilen. Deze maatregel is van zeer goed gevolg, daar er
jaarlijks 150 veulens op het eiland geteeld worden. Ook de veeteelt
is hier niet onbelangrijk. De runderen , die in de dorpsweiden grazen ,
worden telken avond op stal gezet, ofschoon het grootste aantal hun
voedsel vindt in het zoogenaamde buitenveld, welke groote uitge-
strektheid lands, bijzonder aan de zuidzijde, goede kleigronden en-
graslanden bevat. Hoewel de Amelanders door en bij den wa-
tervloed van 1825 een verlies van 140 stuks hoornvee en een hon-
derdtal schapen te betreuren hadden , zoo is deze ramp nogtans reeds her-
steld , zoodat men weder in staat is , jaarlijks 200 stuks jong vee naar
Friesland en Holland te veivoeren ; ook is de hoeveellieid boter, die
hier gewonnen wordt, voor eigene behoefte meestal meer dan ge-
noegzaam. De konijnen , vroeger zoo talrijk in de duinen , welke zij
onderniijnden , zijn thans grootendeels uitgeroeid. Boomen , en vooral
1 ll i , worden er zeer weinige gevonden. In de dorpen vindt
men wel enkele rijen , meest ijpenboomen , elders eenige willigen en vlier-
boomen , maar hun schraal aanzien toont duidelijk, hoe nadeelig de
scherpe zeewinden op hunnen groei werken.
Vroeger was dit eil. veel grooter : naar sommigen willen wel viermaal
zoo groot als thans. Het bevatte toen daar, waar thans eene
diepe zee gaat, behalve minder behende plaatsen , aan de west-
zij.de nog het dorp Sier met den vuurtoren aan den mond der Middel-
zee, en aan de oostzijde de dorpen: Oos thui zen en Oer t ;
terwijl er van tijd tot tijd versehillende ontdekkingen längs de stranden
van dit eiland gedaan zijn, waaruit men moet vooronderstellen , dat er
meer dorpen of gehuehten liebben gestaan , welke alle zijn verdwe-
nen , en waarvan men bij de gescliiedschrijveis geen melding vindt
gemaakt. Bij menschen geheugen is het aan de zuidzijde , door het
verloopen van het vaarwater, wel een uur gaans afgeslagen ; ja , men
rekent, dat het geheele e il., in de laatste honderd jaren , bijna een
vierde van zijne oppervlakte verloren heeft: want waar nu de zee over
diepten spoelt, w aren destijds groote veldcn en graslanden aanwezig.
Zoo weidde de paehler der vogelkooi , ongeveer vijftig jaren geleden,.
aan de oostzijde des eilands , een twintigtal hoornbeesten , paarden en
seliapen op eene weide, waarvan thans niets meer overig is. Men ver-
moedt met waarsehijnlijkheid , hoewel het niet bewezen is , dat Amelakb
cenmaal aan den vasten wal van Friesland is gehecht geweest, aangezieri
P l i «■ins, in hetbegin onzer jaartelling, reeds van 23 eil., tusschen den