of ten minste zwaar beschadigd, maar ook spoedig weder in haren
vorigen Staat hersteld. Het was toen eene zeer sierlijke cn riettekerk,
waarvan liet model naar die van Amiens genomen was. De Pastory
Stond, even als die van de Oudekerk, ter begoving van den Deken
van hot kapittel van 0. L. V. kerk te ’s Gravenhage. Men vond er
34 altaren en vele fraaije priesterlij ke kleederen en kostbare kerksie-
raden; onder anderen een verguld zilveren kruis, dat 2» mark woog, in
betwelk men geloofde , dat een stukje van ’s Heilands krnis opgesloten
was een verguld zilveren H. Sakramentshuis , wegende 38 mark, en
een zilverenLieve Vronwenbeeld , dat 32 mark zwaar was. Dekapellen
waren almede rijkelijk begiftigd cn onderscheidene vicarijen daarin
gestiebt. Weinige maanden na de verandering in regering en godsdienst,
die, ten jare 1d78, in A msterdam plaats had, werd deze kerk,
van alle beeiden en verdere sieraden beroofd. Doch op den llden
Januarij 1643 trof haar eene nog zwaardere ramp, jj daar zij toen
andermaal eene prooi der vlammen werd, maar zij was spoedig
m zoo verre hersteld, dat er den lOden Mei 1648 weder de eerste
predikatie kondc plaats hebben. Ter gelegenheid van deze herbouwing
besloot men, in 1646, aan de westzijde eenen zwaren hardsteenen toren
op te trekken , en voer daarmede voort tot in het jaar 1647 , maar liet
toen het werk steken , waarom hij de onvolmaakte toren g e-
noemd werd. Hij bleef in dien loestand tot in het jaar 1793 staan,
als wanneer ent gevaarte tot den grond gesloopt werd. De kerkheeft, hij
die herbouwing, omtrent dezelfde gedaante gekregen, die zij tot nu toe
behouden heei't, Js 89 eil. 1 palm. 7 duim. lang en inet de kruispanden
37 eil. 4 palm. o duim. breed. Deze kerk , wier zuidergevel met een
zonnewijzer prijkt, heeft een vrij hoog spits torentje en vier ingan-
gen , van welke die op de Donkere Sluis de voornaamste is. Het
gewelf rust op 32 zware pilaren. In het ruim hingen vroeger 4 groote
koperen kaarskroonen, ieder met 50, en in den omgang 12 kleinere
ipder met 20 tot 16 armen , die echter thans door 5 lampkroonen
vervangen zijn. Men heeft in deze kerk eene gaanderij voor de bur-
gerweezen. Beoosten de zuiderdeur is de consistoriekamer en bewesten
de noorderdeur het gebouw , waar de Diakens vergaderen , hunne uitdee-
lingen doen enz. Onder de bezienswaardigheden dezer kerk mag met regt
genoemd worden de met uitmuntend beeidwerk versierde mahonijhou-
ten predikstoel, zijnde een kunststuk van den beroemden A lbertus Vinc-
kenbrinck j . onderaan ziet men, in vier vakken, de vier evangelisten ,
en nevens die vakken staan de Sterkte , het Geloof, de Liefde , de Hoop,
de Geregtigheid en de Voorzigtigheid afgebeeld. Hooger worden de zeven
werken van barmhartigheid door gevleugelde beeldjes voorgesteld. Het
klankbord is van rondom met fraai loofwerk versierd, en draagt eenen
foren met verscheiden omgangen, op welke kleine beeldjes schijnen te
wandelen. De leuning van den trap is met wijngaardbladen door-
werkt , en het bovenste gedeelte stelt een dik bogtig touw voor, het-
welk zoo kunstig uit hout gesnedon is , dat het van hennip schijnt
gedraaid te zijn. Deze kerk heefttwee orgels , waarvan men het'grootste
als een meesterstuk beschouwen mag. Het heeft 43 registers of stemmen
, onder welke de xox humana of menschenstem zeer beroemd is.
De versierselen van dit orgel, zoowel in schilder- als in beeldhouwkunst,
zijn uitmuntend bewerkt. Het koör is van het ruim gesclieiden door
een koperen hek, dat op een wit en zwart marmeren voetstuk rust;
het dient ter voltrekking van huwelijken, ter bevestiging van aanne-
melingen, en , tweemaal in het jaar, om er de prijzen aan de leerlingen
der Latijnsche scliool uit te reiken. Maar hetgeen boven al in deze
kerk de aandacht verdient, isdict praalgraf van den beroemden Admiraal
de R u it e r , aan het einde van het koor, waarop men het beeid van dien on-
vergelijkelijkenZeeheld, doordenbekwainen R omboüt VEnnuLSTuit witmar-
rner gehouw.en, levensgroote ziet üggen, hebbende in de regterhand den
stai des gebieds , terwijl de linker op de borst en het hoofd op een
stuk gesehnt rust. Voorts vindt men hier nog de graftomben
van den Schout bij nacht J an W ol ter Baron B entinck , van den Kommandeur
J an van G alen , van den Zeekapitein D avid S w e e r s , van den
onverschrokken Luitenant ter zee J an C arel J oseprus van S pey k en van
den Vorst der Nederlandsclie dichters J oost van den V ondel , benevens een
monument ter eere van den Luitenant-Admiraal J an H end rik van
K insbergen , wiens stoffelijk overschot in de kerk te Apeldoorn
begraven is. Deze Kerk is voor altijd gedenkwaardig , omdat daarin ,
op den 29 en 30Maart 1814 , de grondwet aangenomen, onze Koning
als Souvereine-Vorst gehuldigd , en dus de onafhankelijkheid van ons
Vaderland op nieuw gevestigd werd.
De Nieuwezi jdskapel , tusschen het Rok-in en de Kalver-
straat, is voor eene der oudste kerken van de stad te houden ,
hoewel de tijd harer stichting geheel onzeker is. Eertijds droeg zij
den naam van He i l i g e s t e i l e , naar zeker wonder, d at, in hetjaar
1343, ter plaatse, waar nu de kapel Staat, zoude voorgevallen zijn,
wanneer de gewijde hostie, door eenen zieke zijnde uitgespuwd en in
het vuur geworpen, onbeschadigd weder daaruit gehaald werd. De
kapel brandde den 25sten April van het jaar 1421 af, en men wil,
dat zij naderkand, en wel den 24sten Mei 1432, nog eens afgebrand
zij, Sedert is zij veel sierlijker weder herbouwd. Vöör dehervorming
had zij zes altaren. De priesterkleederen en het altaargewaad waren
velerlei en in groot getal. Onder anderen was er een gouden kelk,
benevens andere groote geschenken door Keizer M aximiliaan aan de
Heilige stede vereerd; ook vond men er eene doopvont van een uitstekend
rnaaksel. De kerk draagt een torentje , rust op twintig nette gekoppelde
steenen pilaren , en heeft eene gaanderij alsmede een uitmuntend orgel,
dat in het jaar 1636 vernieuwd werd e n , hoewel klein, beroemd is om
zijn krachtig geluid, ook is het voorzien van deuren , die van binnen
fraai beschilderd zijn. Nog heeft deze kerk, die, bij den avondgods-
dienstoefening, door gaz verlieht wordt, boven den gevel, aan de
zijde der Kalverstraat, eene klok. Zij beslaat in de lengte 32 eil. 5
palm. 7 duim. en in de breedte 56 eil. 8 palm.
De Oudezi jds k a p e l , aan den Zeedijk , oudtijds de S t. Olofskapel
gcheeten , werd in het begin der 15de ceuw gebouwd en aan den H.
O lor of O laus , Patroon van Noorwegen , toegewijd , ten believe der koop-
lieden uit de Oostzee, die A msterdam kwamen bezoeken. Naast deze kerk
werd in het jaar 1500 eene andere kapel gebouwd, gelijkende, naar men wil,
naar den tempel te Jerusalem met het graf des Zaligmakers. Men ver-
moedt, dat zij gebouwd was door de broederschap der Jerusalemsvaar-
ders, die hier , omstreeks dien tijd , bestond en haren oorsprong verschul-
digd is aan de bedevaarten naar het H. Land , welke toen nog door sommi-
gen ondernomen werden. Na de Reformatie werd de Oudezijdskapel, die
bouwvallig was , afgebroken en in 1646 weder opgebouwd en vergroot. Zij
is 33 eil. 3 palm. 8 duim. lang en 25 eil. 4 palm. 7 duim. breed,
en van een- net torentje met eenen trans en een uurwerk voorzien.
In het midden rust de kerk op vier pilaren, ter zijde tegen de mu-
ren staan er nog zeven, wier kapiteelen, als ook de dwarsbalken,