t e. Amsterdam, J a k o b v a n Käm p en , Heer van R a n d e n l r o e k , geboren te
Haarlem, en overloden op zijn Luis llandenbrook bij Amersfoort, den 4
Maart 1658. Voor het jaar 1787 , hadden de Herv. lner nog eene tweede
kcrk. de Kl e i n e k c r k geheeten. Dit was yan ouds geen paro-
chiekerk, maar eene kapel, en werd ter eere der H. Maagd M a r i a ,
waaraan zij toegevvijd was , -de L i e v e -V r o u w e -K ape l geheeten.
Deze ■ kapel was , veör de Reformatie, re er vermaard m de omstre-
ken en werd veel bezecht door eene oatelbare menigte vreemdelmgen,
ter oorzake van .een Lieve Vronwebecld, dat aldaar bewaard
werd en waaraan wen de kracht toeschreef van wonderwerken te
doen (1). Het gebouw., dat ten jare 1787 tot een magazijn gebrmkt
werd cn toen , door bet springen van eene bom, onbrmkbaar geworden
later gehecl gesloopt is., was eene kleine kruiskerk, en praalde
met eenen fraaijen toren , die nog bestaat, en ten aanz.en der bouw-
orde veel gelijkhcid met den domtoren van Utrecht heett , zyncie,
even als deze, van drie omgangen , maar inet eene veeljraaijere kap, voorzien.
Zij is 98,21 eil. hoog , en heeft een voortreffelyk klokkenspel ,
een kunstgewrocht van den vermaarden F r a n s H em o n y . Meer a dan
eens is deze toren , uithoofde van zijne hoegtc , door den bbksem
petroffen , en mcrkelijk bescbadigd geworden; zoo als in 15*7, 18t)»',
1625 1651 en bet laatst in 1803 , waarna bij van eenen alleider voorzicn
is. I>e Herv. gem., die reeds in 1579 bestond , toen R otgeriis
T opander als eerste Predikant te A mersfoort beroepen werd , telt oJUU
zielen; belioort tot de klass. en ring van Amersfoort, wordt bediend
door 3 Predikanten en een Proponent, en heeft een vrij beroep.
Yoortijds was liier ook eene Waalsche gem. , aan welke, bij de
overkomstder Ilugenooten , in 1685, de Kleine kerk ^ godsdienst-
oefening toegestaan was ; maar, deze eerste vlugtelmgen gedeeltelyk
uitgestorven, en gedeeltelijk door huwelijken bij de Nederlandsche natie
inpeliifd zijnde, is die gemeente weder verdwenen. - ,
De Luth. gem. , die door eenen Predikant bediend wordt , 420
zielen telt, en tot den ring van Utrecht behoort , heeft hier ook
eene kerk, zijnde een klein gebouw, dat vroeger eenen spitsen toren
had. Maar toen in 1836 bet inwendige en in 1837 de^voorgevel van
deze KcrK. jieiieui. vcimtunu — z « i:, 1
en door eenen anderen vervangen. Vo6r de Hervorming was dit gebouw
de II. Ge e s t k a p e l , en hl t werd in 1686 aan de Lutli. gem.
afpestaan door de regering, die toen 100 dukatons schoot om het te
hersteilen, en tot het bestemde gebruik in te ngten.
De Remonstrantsche gem. , 'die hier eene kerk heeft, waar yroeger het
Be pp ij nh o f stond . en tot de derde Hassis van die gezmdheid behoort,
wordt door den Predikant van Utrecht bediend.
De R. K. statie, die 5550 zielen te il,, onder welke ook eemgen
uit de nabuurschap rnede gerekend worden , heeft twee kerken, welke
iS e r door eenen Pasteur* en eenen Kapellaan bediend worden, en
onder het aartspr. van Utrecht behooren. Eene dezer kerken is een
ruim' en trotsch gebouw , dat in 1818 gesticht is, inwendig met een
kostbaar orgel, en uitwendig met eenen fraaijen voorgevel en een
sierlijk koepeltorentje., pronkt.
CD Omtrent 8en o orsp ron g v an d it wonderitadige beeid v iu d t men eene legende
i n d e U t r e c h t s c h d V o 1 k s a 1 m n n a k , v o o r het ja a r i 838, b l . i6 7( m ed e -
Ook die van de.oude Clerezij der R. K. hebben liier 2 kerken ,
die ieder door eenen Pastoor bediend worden ; terwijl die gezindte hier
o®k een seminarie bezit, dat in 1726 opgerigt is , en eenen toevloed
van kweekelingen heeft, die däar in de kost besteed worden, en,
onder het opzigt van eenen President, het onderwijs van verscheiden
leermeesters in onderscheidene wetenschappen , maar inzonderheid in
de godgelecrdheid , genieten en ook gebruik van de hier ter stede ge-
vestigde latijnsche school maken.
Aangezien het getal Joden door den tijd sterk toegenomen was ,
heeft de regering hun in. 17'26 vergund I eene Sy n a g o g e binnen deze
stad tehouwen-, zoo als zij ook eene^afzonderlijke begraafplaats, buiten
de Bl oe-m e n d.a a l s e h e p o o-r t , hebben aangclegd.
Yoor de Reformatie was Amersfoort van cen goed-aantal kloosters voor-
zien, waarvan eenige sedert dien tijd gqheel te niet gcisaakt en eenige
tot ander gebruik: verordend zijn. Onder deze verdient vooral vermeld
te worden het KLo o s t e r d e r - F r a n c i s c a n e n o f l i n d e r -
b r o e d e r s , dat in 1494 gesticht was, later de S t a d s Doele n
of het S ch .u ttersh o f geworden , en thans tot eene kaserne in-
gerigt is. Dit gebouw was, nog een klooster zijnde ; merkwaardig ,
doordien de Utrechtsche Bisschop D avid van B ourgondib , als het
hem te Utrecht, door den. opstand der burgers, te bang gemaakt
werd, naar Amersfoort vlugtende , daar binnen'ecnigen tijd zijn verblijf
genomen heeft, waardoor eenige daarbij-staande, en eertijds aan het
klooster behoord hebbendehuizen , nog heden , ter gedachtenis daarvan ,
Davidshof geheeten worden.
Onder de gestichten van liefdadiglieid nmnten voornamclijk uit het
B u r g e r -w e e s h u i s voorlieen het klooster der Reguliere Kanon-
niken , Marie nh of genoemd , werwaarts de weezen , in 1611 , overge-
bragt zijn, uit het oude weeshuis, dat ten jare 15o2, voornamelijk
uit eene gift van (', atiiahiva S omers, gesticht was, eichet St. P ie ter s
gasthuis , gesticht vöör 1590 , waarin thans 2o oude mannen en
15 oude vrouwen hunne woning en. onderhoud hebben. Dit laalste is
een ruim- gebouw T voorzien van een torentje met een luidklokje en
een kerkje, waarin nog iederen zondag door de Herv. Predikanten,
voor de armen gepredikt wordt. In het zoogenoemde Sacraments-of
Bloklands gasthuis, dat in het jaar 1373, door W outer van
B i.okj.axd en zijne- huisvrouw J ohanna P i e k , gesticht is, werden vroeger
12 oude mannen onderhouden , maar dit is in het laatst der voor-
gaande eeuw met het St. Pietersgasthuis vereenigd , en bestaat
nietmeer afzonderlijk. H'e tSt.-E lisab e th s-g a sth u is,in 1577 opgerigt,
is . eigenlijk een ziekenhuis, strekkende alleen , om zieken ,. die be-
hoeftig zijn, te hu is vesten , en van voedsel en de noodige geneesmidde-
len te voorzien. Het H. Gcesthuis ook het Polhui s geheeten ,
strekt tot geen woning, maar uit de inkomsten van dit gestiebt,
wordt wekelijks brood en botcr aan belioeftigen uitgedeeld. In dit
liuis werd voorlieen een potwarin eten gekookt, en aan de armen uitgedeeld,
waarvan het zijncn naam ontleent, thans houden er de zoo-
genoenide Potbroedcrs of Regenten der armen ,. de Pot geheeten, hunne
bijeenkomsten. Oudtijds hadden de Potbroedem ook onder hun bestier
een VVandelhuis , waarin behoeftige reizigers eenen nacht gchuisvest werden
, doch deze lmisvesting is , om het misbruik dat er van gemaakt
werd, in het jaar 1654 afgeschaft. Het Stads kinderburs, weleer
de Noodhulp of de Armen INoodlmlp genaamd , : dat in 1717 gestiebt
was , is in 1805 met het Burgerweeshuis vereenigd en bestaat
niet rnecr afzonderlijk. Ook had meu in 1818, een Werk i n s t i t u u t ter