dat het getal vaste Prcdikanten aanvankelijk op vijf moct zijn beu
paald gewecst, terwijl in 1385 nog een zesde , afzonderlijk voor
liet gasthuis , beroepen werd ; in 1601 werd echter het getal tot zeven, inr
1602 tot acht en in 1610 tot tien vermeerderd, welk getal later zelfs tot
dertig aangegroeid is. Thans echter zijn e r, als men den Hoogleeraar
in de godgeleerdheid aan de Doorluchtige school mederekent, acht en
twintig, onder welke een voor de höogduitsche taal. De Herv.
hebben tien kerken, zijnde-de Ou d e k e r k , de Ni e uw e k e r k ,
de Ni e uwe z i j d s k a p e l , de Oudez i jd s ka pe 1, de Zui d e r -
k e r k , de W e s t e r k e r k , de N o o r d e r k e r k , de O o s t e r -
k e r k , de E i l a n d s k e r k en de Am s t e l k e r k .
De Ou d e k e r k , in de Warnioesstraat, wordt voor de oudste kerk
van A msterdam gehouden , daar zij reeds op een , in het jaar 1300 getee-
kenden , platten grond der stad voorkonit. Door wien en wanneer zij ge-
sticht zij, is echter geheel onzeker. Voör dat zij in 1578 aan deflervorm-
den overging , was zij aan de H. H. J ohannes den D ooper en N icolaas toe-
gewijd, en telde toen 55 altaren en 13 kapellen, waaraan ondersehei-
den vikarrjen verbonden waren. Men vond er eene menigte kostbare
beeiden , onder welke een levensgroot beeid van den H. N icolaas van-
massief zilver, hetwelk men in 1378 versmolten heeft, om er geld van
te munten. In liet hooge koor was eene kunstig gewerkte zilveren hos-
tiedoos van groote waarde , die echter in 1544 gestolen en versmolten.
werd. Men hau er ook eene menigte van allerhande kerkgereedschap-
pen van louter zilver, fraaijc altaarstukken en kunstig gewerkte- tapij-
ten , waardoor deze kerk voor eene der rijkste van het geheele land-
gbhouden werd. De pastorij was vereenigd met hetkapittel van O. L. V,
kerk te ’s Gravenhage, en werd begeven door den Deken van liet
kapittel. De Pastoors'dezer kerk waren in groot aanzien,- zoodat zip
den voorrang voör den Schont, de Schepenen en den Baad hadden , ea
genoemd werden Bewindhebbers of Meesters der parochijkerk van dem
H. Bisschop en Belijder N icolaas. In 1372 was hierPastoor P h il ip pu s
ä L e id is of van L eyden , die , ofschoon tot den geestelijken stand opgeleid
zijnde, een tijdlang, niet zonder roem , Hoogleeraar in de Regten
te Parijs was, en zieh vooral yermaard gemaakt heeft door zijn werk
over de Staatssorg en het lat der regenten (de Cura Reipublicae et
sorte principantium). De koster werd door de stedelijke regering aan-
gesteld;, .welk voorregt door W illem VI, Graaf van Holland, in Junij
3409, aan de stad was toegestaan. Deze kerk , die 76 eil. 9 palm. 3 duim.,
lang en 63 eil. 7 palm. breed is, terwijl de geheele omtrek van binnen 1531
eil! 1 palm 8 duim. beslaat, w ordt voor eenproefstuk derbouwkunde gehouden,
vooral, omdat zij zoo ligt van houtwerk, muren en dak is en des-
niettegenstaande reeds zoo vele jaren staat. Zij heeft vier ingangen ,
waarvan de voornaamste aan de westzijde onder den toren is. De-
toren is , van den grond af tot aan den windwijzer , 67 eil. 9 palm. 4 duim.
lioog, beslaande het metselwerk de helft van deze lioogte en de op eene*
kunstige wijze , vast en sterk in elkander verbonden , honten kap of
spits , die drie omgangen heeft, de andere helft. Meer dan eens is deze
toren die van een w elluidend klokkenspel en uurwerk voorzien is ,
vernieuwd , en omtrent het midden der vorige eeuw zijn de grondslagen-
nog aanmerkelijk verzwaard. Het schip der kerk , waarin. twee koperen
lampkroonen hangen , rust op 42 zware pijlarcn. Te midden van het ruim ,
aan de noordzijde, staat de predikstoel, welks trap eene ftaai gewerkte koperen
leuning heeft. Het hooge koor is door een schoon koperen hek
van het schip der kerk gcscheiden, en tcr plaatse, waar voorheen
het hooge autaar stond , is een kleine predikstoel, die bij het in-
zegenen van liuwelijken gebruikt wordt, om er het formulier
van af te lezen. Het orgel, waarmede deze kerk versierd is , is even
merkwaardig om de wclluidendheid als om het fraaije schilder- en
beeldhouwwerk , waarmede het prijkt. llet is in het westen tegen den
grooten ingang geplaatst. Het oudste , dat hier gestaan heeft , was
maar 7 eil. 3 palmhoog. Doch tusschen de jaren 1330 en 1540 werder
ccn gemaakt door H endrik van N ieuw en h o f , en zijne beide broeders, waarvan
de deuren door M aarten van I I eemskerk geschilderd waren. Dit
orgel werd van tijd tot tijd, en onder anderen in den jare 1589, met
nieuwe registers vermeerderd. Doch omtrent het jaar i724 werd het,
door C hristiaan V at te r , orgelmaker van den Keurvorst van Hannover,
geheel van nieuws hermaakt en in den tegenwoordigen Staat
gebragt. Het werk is voorzien van vier en zestig registers, vier en
vijftig stemmen en acht blaasbalken. Dit orgel , dat in welluidend-
lieid veel overeenkomst met dat van Haarlem heeft, rust van hinnen op
vier zware marmeren pilaren , waarvan de kapiteelen en voetstukken
kunstig versierd zijn. Voorheen was er nog een kleiner orgel, waarvan
het werk naar Gouda vervoerd, maar de kas nog aanwezig en
van buiten met gesneden en verguld houtwerk versierd is , waarin
men het wapen en zegel van A msterdam afgebeeld ziet. De buiten-
zyden der deuren zijn, door den beroemden C ornelis B r i z e , met vcle
speeltuigen en muzijkboeken fraai beschilderd. De geschilderde glazen
van deze kerk verdienen vooral met aandacht beschouwd te worden ,
aangezien er onder gevonden worden , die reeds drie eeuwen oud zijn,
en eene frischheid behouden hebben , als of zij slechts'' sedert drie of
vier jaren vervaardigd waren. Onder de merkwaardigheden van deze
kerk telt men , in eeu kamertje , boven in den muur van eene der oude
kapellen, het zuider kruispand , gemetseld , en eerst met eene ijzeren
en dan met eene houten deur gesloten ,, eene eikenhouten kas, waarin de
oorspronkelijkc handvesten en privilegien , door de Graven van Holland en
andere Vorsten, van de oudste tijden a f, aan de stad Amsterdam geschon-
ken , bewaard worden. De kapel is door een houten beschot en hooger
door een zeil van de kerk afgesloten. Yroeger bewaarde men hier ook
een model van eene koepelkerk, dat , omtrent het jaar 1700, door N icolaas
L isting , een bekwaam landmeter en bouwkundige, ontworpen is , oin
daamaar, op de Botermarkt, eene kerk te stiebten. Dit model is echter
sedert jaren uit elkander genomen en op de kast van de zuider-
deur der Nieuwekerk geplaatst. In de Oude kerk vindt men ook de
grafsteden van den Veldmaarschalk P aul W ir t z , van de Zeehelden,
J acob van H eemskerk , I saac S w e er s , A braham van d e r H ulst , W ill em
van der Z aan en C ornelis J anszoon , bijgenaamd de H aan ofhetHAANTJE ,
en van den Kunstschilder P ie t e r L aurenszoon , bijgenaamd L ange P ie r j
voorts vindt men er het familiegraf van den Burgenieester. C ornelis
de G r a a f , Vrijheer van Zuid-Polsbroek, het graf van den Zweedschen
Admiraal Z eeholm , liet dubbele graf van de familie C romhout en de'
grafstede benevens het monument van de Dichteres L ucretia W ilhelmina
van M erken , echtgenoote van den Dichter N icolaas S imon van W in t e r .
De Ni euwe ke r k , op den Dam, werd in 1408 gesticht, , door
W ill em E ggert , Heer van Purmerende , die in 1417 overleed en hier
begraven is. Zij werd voorheen de parochiekerk van O. L. V. en de
II. CATn vRiNA genoemd, van welke laatste men wilde, dat het geheente
liier, ophet hoofd-altaar, in een looden kistje bewaard werd. In 1421
werd zjj, benevens een derde gedeelte der stad, door brand vernield