in Friesland zaeken , men dien allcen te Aduard vinden kon. Van
1559 tot 1543 bevond zicli onder demonniken dezer abdij zekere A l b e r t u s -
R i z a e u s H a r d e n b e r g , die de gronden der Hervorming aan de klooster-
lingen zocht in te boezemen , tot dat Inj, na zijnen uitgang uit de*
R. K. kerk, te Bremen, Sengwerden en Embden predikant is geworden.
Aduard heeft eenen rogmolen, 1 steenbakkerij en ruim
300 inw.
De Herv. gem. behoort tot de class. van Groningen, ring van Zuid-
hom, zij telt 330 zielen , en heeft eene oude van binnen ruime er»
fraaije kerk’, met een klein lantaarn- of koepeltorentje op bet dak ,
staande onregelmatig , een weinig westwaarts van liet middelpunt. Deze
kerk wordt door eenen Predikant bediend, die bij collatie van de
eigenaren der heerl. beroepen wordt. De eerste Predikant, dienwij alhicr
vermeld vinden, was H e rm a n n u s G h r i s t o p d o r i , die ten jare 1598 her-
waarts kwam. De 11. K. statie, die hier ook eene kleine , in 1767
gebouwde, kerk heeft, wordt onder het aartspr. varTGroningen gere-
kend, en door eenen Pastoor bediend j zij telt 200 comm., onder welke
ook die van de andere burgerl. gem. van het Westerkwartier gerekend
worden. Voorts is hier eene drukbczochte dorpschool. Een deftig
huis, waar de Heeren v a n A d u a r d zomers liun verblijf hielden , is in
1814 gesloopt, en de fraaije bossclien met hartekampen uitgcroeid •
zoodat er slechts weilanden met breede gracblen overgebleven zijn.
ADUARD (KLEIN oudtijds LUTTEKE) o f S T . A n n e - k l o o s t e r , voorma-
lig klooster van Cistercienser nonnen onder Ten Boer, in Fivelingo, prov.
Groningen, dat in '1343 door de abdij van Aduard , onder den Abt F r e d e -
r i c u s v a n G a i c k in g a , gestiebt is , van waar het zijnen naam ontleent. & x
ADUARDERDIEP , riv. , die , bovcn Steenbergen en Langelo , uit de
Drentsehe Veenen voortkomt, uoordwaarts aanstroomende , eerst onder
den naam van L a n g e l o ü r d i e p , daarna nevens Lieveren, onder die
v an L i e v e r s c i i e d i e p ; verder , in de nabijbeid en ten W . van Peize
(waar zij van meer belang en bevaarbaar wordt), den naam van P e i-
z e r d i e p aanneemt , voorts, altijd dczelfde rigting lioudende, later met
den naam van K o n in g s d i e p , en na het Eelderdiep opgenomen te
bebben , de grenzen der prov. Groningen bereikt, en vervolgens tus-
sehen de dorpen Hoogkerk (op welks boogte zij door de Groninger trek-
vaart heenvloeit, en van daar af den naam van A d o a r d e r of A u w e r—
d e r d i f p voert), Leegkerk, Aduard, Fransum en Ferwert door , nage-
noeg in eene regte lijn noordwaarts loopt., om zieh bij Aduarderzijl in
de Ilunse te ontlasten , voerende veel water van het Leekstermeer en
de läge landen van Drentke af.
ADUARDERVOORWERK , geh . m het Westerkwartier, prov. , arr.
eu l f u. van Groningen , 1 u. 0. van Zuidhorn, gem. en 10 min.
N. O. van Aduard met 30 inw. ln vroegere eeuwen maakten de
Aduarder- en Fransumer-voorwerken, twee versterkingen voor de
Aduarderabdij uit. m
ADUARDERZIJL, geh. in het Westerkwartier , prov., arr. en 2f u.
N. N. W. van Groningen, kant. en 2__u. N. ten 0. van Zuidhorn,
gem. en u. 0. ten N. van Ezinge. Het ontleent zijnen naam naar
de daar liggende zijl of sluis , längs welke het Aduarderdiep en daar-
door het geheele Middagsterdeel van het Westerkwartier, alsmede een
gruot deel van het Drentsehe dingspei Noordenveld , het hinnen water in
bet Reitdiep lozen. Deze sluis is in het begin der veertiende eeuvv
aangelegd en werd door de Saksers , die: er in 1301» een sterk blok-
huis bouwden, bevestigd , ten einde de sebeepvaart der Groningers
längs het Reitdiep te stremmen , waarom deze schans W e e R -G r o n i n g e n
genoemd werd. De Groningers , het nadeel, dat liunne stad daardoor
leed , ondervindende, belegerdende schans in 1313 en namen haar , nadat
de Saksers zieh dapper verdedigd hadden , den ¿17 Maart van dat jaar
bij verdrag in, waarop zij haar tot den grond toe siechten en tevens
de houten brug afbraken, die daar over het Reitdiep geslagen was.
Eenige jaren later echter werd de schans weder opgebouwd, en , in
1393, met staatskrijgsvolk bezet zijndc, door Graaf W i l l e m v a n d e n
B e r g belegerd, die haar, na tweemaal ,te vergeefs storm geloopen te
hebben, bij eenen derden aanval overineesterde, als wanneer hij de
geheele bezetting om het leven deed brengen. Ten volgenden jare
echter werd dit bestaau, door Graaf W i l l e m v a n N a s s a u , aandeSpaan-
schen betaald gezet, want deze, de schans eveneens stormenderhand
veroverd hebbende , liet de bezetting , uit 133 man bestaande , benevens
hunnen bevelhebber, den kapitein P r e n g e r , over de kling springen.
Thans is A d u a r d e r z i j l , sedert meer dan eene eeuw , weder eene opene
plaats , alwaar het zijlvest der Aduarderzijl zijne bijeenkomsten houdt.
Toen in 1813 de Franschen dit land verlieten, werd omstreeks
deze plaats , een schip, met geld beladen en met 32, meestal gewapende ,
douaniers bemand, door een negental schippersgasten, met zekeren
R o e l o e S c h e n k e l aan het hoofd, veroverd, en voorts naar Groningen
opgebragt, waar het geld in ’s lands kas gestört werd. (1). /j
ADUARDSWOUDE , oude naam van H a z e r s w o u d e . Zie dat woord.
AE of Ee , riv. in Groningen. Zie Aa (W e s t e r w 'o l d s c h e ) .
AE (BINNEN), geh. in het Oldambt, prov. Groningen, arr. en
kant. Winschoten, gem. Termuhten.
AE (OUDE) of O u d e Ee , riv. , prov. Groningen, die in de Mun—
tendammerhoogeveenen ontstaande , noordwaarts loopende, thans meestal
tot aan het geh. ’t W aar, onder Nieuwolda , op de kaarten onder den naam
van het B u i t e n N i e u w d i e p veorkomt, bij dit gehuckt het Z ij 1 d i e p op-
neemt en daarmede tot aan Nieuwolda, een water uitmaakt. Hier
neemt de O u d e Ae echter weder eenen afzonderlijken loop, hebbende
tot Oostwolder Hamrik eene meer oostelijke strekking, terwijl zij van
daar , met eenen zeer bogtigen noordelijken loop , ten W. van Termun-
ten , zieh weder met het Z ij 1 d i e p vereenigt, om , door de Termunter-
zijl ,-zich in de Berns te ontlasten.
AEB1NGA, A b b in g a of A b i n g a , voorm. stins, prov. Friesland, kw.
Oostergo, griet. Ferwerderadeel, onder Blya. Het geslacht A e b in g a
is in H u m a l d a ’s naam overgegaan, met behoud van het wapen van
A e b i n g a , door het huwelijk van S j o e r d A e b i n g a , die in 1310 leefde ,
met B e i t s H ü m a l d a . De läatste teig van dit geslacht, I d s b r d A e b in g
v a n H u m a l d a , was, na 1815, eenige jaren Gouverneur van de prov.
Friesland, en muntte door grondige geleerdheid uit.
AEFFERDEN, d. , prov. Limburg. Zie A f f e r d e n .
AEGUM ofEGUM, d. , prov. Friesland, kw. 0 ostergoo, griet. Idaar-
deradeel, arr. en 3J u.N. ten 0. van Sneek, kant. en 1 u.-N. 0. van
Roordahuifum , nabij de vaart van Leeuwarden naar Grouw, met slechts
(l) Zie deze stoute daad in liet breede verbaald bij H. B o s s c h a , Gcschie-
deni sder staat somwentel ingin Nederland, D. I , bl. 106, eu daar-
uit overgenomen in mijno H e ri n n e r i n g e n u it het gebiod der ge-
achiedenia, bl, 101.
A>.