d o om -en-he t-Loo, B eekber g e n , Brummen , Hall , Loenen
Ni jbroek,- Te rwo l d e , TwelÎo, Vo o r s t en Wi lp, en heeft
11 kerken, die bcdiend worden door lOPredikanlen.
APELDOORN, gem. op de Veluwe, (6. m. k., 1 s. d.), prov.
Gelderland, kw, en arr. Anthem , dislr. Middel-Veluwe, gedeeltelijk
kant.. Apeldoorn, gedeeltelijk kant. Brummen ; palende N. aan de
gem. Epe, 0. aan de gem., Twcllo, Voorst en Brummen, Z. aan de
gem. Velp en W. aan de gem. Barneveld en Ermelo.
Deze gem. bevat de d. Apeldoorn, Beekbergen en Loenen,
beneyens de buursch. Ankelaar , Noord-Apeldoorn , Assel t ,
Beemte, Br i n k , B r o e k 1 a n d , Eert g a t , E n g e 1 a n d , ’t l l o f ,
Ko o twi j k , Koudenhoven, L i er , Loo, ’tMeer, Meerveld,
Mi l l i g e n , Ö o s t e r b u i z e n , O r d e n , Ouwe nd o r p , Si l ven,
H o o g s o e r e n , ’t Sol , Ug c h e l e n , U t t e l d , Vo s s e n , We-
n um , Wi s s el , - Wo rm i n g en , Woud b uis en Z e v e n h ù i z e n.
Men hceft er 4 Herv. kerken, 1 R. Kerk, 7 scbolen en 7800 inw.,
onder welke6300 Herv., die tot de gern. Apeldoorn-en-het-Loo, Beek-
lergen en Loenen beliooren , en 1300 R. K., die tot de statiën Loenen
en Vaasen-en-Epcn gerekend worden.
De inw. vinden meest hun bestaan in den landbouw en in de
papiermolens , • welke papier van allerlei soort , zwaarte en formaat
van bet zwaarste en zuiverste velin papier, dat het Engelsche even-
aart en bet fijnste postpapier tot bet gemeenste sclirens of winkel-
papier leverèn, waarvan zij jaarlijks omirent 30,000 riem afzetten.
In 1833 werden te Apeldoorn alleen aan de haven 36,314 en in 1836
32,840 ricmen ingeladen , vaaronder niet begrepcn is het papier der
fabrijken, die aan de Vaart zijn gelegen. In 1834 is in deze gem.
door den Geneesbeer W a l t e r eene kweekcrij van bloedzuigers aange-
legd , die onderscheidene bunders land beslaat en' waar de .vijvers, een
ijskelder en velc andere middelen tot aankweeking en verzending dezer
dieren dienende, der bezigtiging waardig zijn. Men beeft bier ook
nog 2 kopermolens , 1 fabrijk van marokijn leder en worstmakerijen
Deze gem. maakt de liooge heerlijkheid i i e t Loo uit, en wordt
als zoodanig door Z. M. den Koning- der Nederlanden bezeten. Zie
voorts Loo. (h e t )
Het d. A p e ld o o r n of A p p e ld o o r n , volgens de onde spelling A p p e l -
d o e r n en in de opene brieven van O t t o III en L o t h a r i o s III A p p le n -
t h o r n a genoemd, ligt 3 j u. N. van Arnhem, 6. u. O. ten Z. van
Harderwijk , 6 n. Z. van Hattem en 4. u. W. ten N. van Zutphen
aan het Griftkanaal. Het is een der beste dorp en van de Veluwe en
heeft, doordien de straatwegen van Arnhem en Utrecht op Deventer
en Zutphen er doorloopcn, vrij wat doortogt, terwijl hier te-
vens zeer veel doorvaart längs het Griftkanaal is, ook gaat er
eene fraaije laan van daar naar het | u. N. VV. gelegen konink-
lijke Lnstslot het L o o.
Tot dit d. behoorende buursch. Zc v e n h i i i z e n , Br i n k , Or den
Wo rmi n g e n , 4V o u d h ui s,, Ankelaar , Br o e l t l and, Beemte,’
Wé n um, W i s s e l , Lo o , As s e l t , Noord-Apeldoorn, Iloog-
s . o e re n, ’t E e r t g a t , Mecrvcld, Kootwi jk, V o s s e n ,
Mi l l i g e n , Ouwe ndo rp, ’t S o l , ’tMe e r , ’tHof en U t t e l d .
Het dorp telt alleen 700 , en met de onderhoorige buursch. ruim
3200 inw., onder welke 4400 Herv.,die hier eene kerk hebben , welke
tot de gem. Jpeldoorn- en- het- Zoo behoort, fin het stoft'elijk overschot
van B r e d e r j c a S o p h ia W i lh e lm in a , Prins.es ran Pruissen , wed. van
W i l l e m V , Prius van Oranje, en moeder van onzen gceerbiedigdeu
Koning, alsmede dat van den Luitenant Admiraal J a n I I e n ü r ik v a n
K in s b e r g e n bevat. Deze kerk werd in 1780 door ’s lands Erfstad-
houder , W i l l e m V, met een orgel beschonken. In 1817 werd de toren
zoodanig door den bliksem getroffen , dat zij van binnen geheel uit-
brandde. In oude handscliriften vindt men , dat de Proost van St.
M a r i a ’s lcerkte Utrecht, vöor de Hervorming, het regt van patronaat-
schap over deze kerk had, maar in de aanteekeningen van E g id iu s d e
M o n te wordt dit den Hertog van Gelderland tocgcsclircven. Zekerder
is het , dat er 4 vikarijen en 3 zoogenoemde benificien of kerlulien-
sten aan deze kerk waren verbonden. Even buiten het d ., op den
weg naar het Soerenschebosch , stond voorheen ook eene kapel, die den
H . A n to n i e s toegewijd was. In deze kapel was eene Vikarij gestiebt ;
van welke de Bedienaar de dienst des altaars tweemaal in deze kapel
en tweemaal in de paröchie-kerk aan het altaar der H.H. Reliquien ,
verrigten moest. De hoofdlicden der broederschap .van St. A n to n iu s
hadden het regt vani patronaatschap over deze kapel. In den loop
van dit jaar (1838) zal waarschijnlijk een begin worden gemaakt met
het stichten van een geheel nieuw kerkgebouw voor de Hervormden.
Men heeft hier een postkantoor , eene dorpscliool, ; die aan den Luitenant
Admiraal v a n K in s b e r g e n , eene aanmerkeiijke verbetering te
danken heeft en thans gemiddeld door 200 leerlingen bezocht wordt;
een weeshuis voor meisjes , door den gezegden Luitenant Admiraal
gesticht, waarjn thans 11 weezen zijn opgenomen ; eene in 1833 op-
gerigte fabrijk van marokijnieder; en twee kopermolens , van w'elke
echter slechts een meer voor rekening van Ilollandsche kooplieden
werkt, die het ruwre koper in blokken , koeken en schijven , of ook
wel oud koper, tot dat einde derwaarts zenden , waarvan hier ver-
volgens bodems tot ketels voor brouwerijen en branderijen , als mede
kleinere bodems en bladen ten gebruike der koperslagers en platen
tot het koperen der schepen geslagen w'orden. De zoogenaamdc nieu-
we molen staat stil , omdat deze door water gedreven fabrijken
de eoncurrcntie niet kunnen uithouden inet die, welke door
stoom werken. Er heeft hier ook eene clilöorbleekfabrijk bestaan, die
in 1833 bij gebrek aan debiet opgehouden heeft.
A p e ld o o r n werd, in Augustus 1629 , door. het Spaansch krijgsvolk
onder den Graaf S a l a s a r in brand gestoken.
Het wapen van A p e l d o o r n , en thans ook dat der geheele gem*, be-
staat in een scliild van goud , beladen met eene rooden arend inet
uitgespreide vleugels, hebbende eene blaauwe bek en nagels, en op
zijne borst eenen zilveren sleutel.
APELDOORN (HOOG-), {geh» op de Veluwe. Zie A p e ld o o r n (N o o rd - )
APELDOORN (N0ORD-) of H o o g - A p e ld o o r n , geh. op de Veluwe ,
prov. Gelderland, kw., arr. en 6 u. N. van Arnhem, kant. , gem.
en -j u. van Apeldoorn, 1 | u. Z. van Yaassen , 2 u. O. van Twello ;
met ruim 300 inw.
APELTEREN, d . in het Land-tusschew.-Maas en-Waal. Zie A p p e l t e h n .
APENBELIG | liooge henvel in Oost-Inclie, op de Westkust van het
Sundasche eil. Sumatra, resid. Padang, vormende den linker oever
der rivler van Padang, waar zieh deze in zee stört. Hij wordt das
genöcmd naar de menigvuldige apen die zieh aldaar in het geboomte
onthoudeu. Op dezen berg heeft de Resident van Padang een lust-
huis | van waar men de geheele reede over ziet.
APENBROEK, geh. in hetgraafsch. Iloorn, prov. Limburg, dislr,.
arr., kant. en 1 u. W. ten Z. van Roermonde, gem. Bcegdcn,