nog sporen dragcn van ovcroud snij- en bceldhoinvcrk. In hct ruiin
hang'en lampkransjes. Bovcn eenen der vier in gangen ziet men , in
voortrcffelijk beeldhouwerk, een geraamte , doodslioofden en been-
deren , uit welke reuige koornaren wassen , en daar onder de woor-
den : Spes altera vitae , dat is : de hoop des anderen levens.
De Zniderkerk, in deZandstraat, kort na de Kerkbervorming in 1605,
naar liet ontwcrp van den beroemden H endrik de R eyzer , die ook de
bouwmeester der beide vollende kerkcn geweest is , begonnen, docheerst
in 1611 voltooid, is 39 eil. 6 duim. lang en 23 eil. 7 palm. 6duha.breed. Het
midden der kerk steckt ver boven de twee zijdaken uit, en rust op tien
zware , ronde, arduinsteenen pilaren, tegen een van welke de predikstoel
Staat. In den beginne had zij geschilderde glazen , doch deze zijn ,
om de duisterheid, die daardoor veroorzaakt werd, in het jaar 1639 ,
weggenomen en ongeschilderde in de plaats gezet. De kerk, die van
dne gaanderijen, van lampkrooncn, en sedert 1823 van een fraai en
welluidend orgel, bekostigd uit de bijdragen van eenige leden der ge-
mcente, voorzien is , pronkt met eenen aanzienlijken toren , die in 1614
voltooid werd , 67 eil. 7 duim. hoog is , drie omgangen en eenen door-
luclitigen koepel met een fraai uurwerk en klokkenspel heeft, en is voor
eenige jaren met eenen nieuwen predikstoel begiftigd. In de consisto-
riekainer ziet men een kunstig schilderstnk van F erdinand Bot , ver-
beeldende het aanbrengen van geschenken tot opbouw van S alomons
tempel. Het kerkhof is het eenigste, nabij eene kerk gelegen, en
wordt nog , hoewei weinig , gebruikt.
De ¥ e s t e r k e r k , waaraan in 1620 de eerste steen gelegd
en waarin den 8 Junij 1651 de eerste leerrede gehouden werd, is
een regelmatig gebouw , dat 47 eil. 5 palm. 6 duim. lang en 27
eil. 4 palm. 6 duim. breed is. Het gebouw, dat ’s avonds door
lampen verlieht wordt, die aan elf kroonen hangen, is twee sta-
tien hoog, die beide met pilaren van de Toskaansche en Ionische
bouworde versierd zijn. De onderste statie is 13 eil. 5 palm. 8
duimen , de bovenste 11 eil. 4 duim. hoog. Op deze statie rust het
dak , dat 10,47 eil. hoog is. Het gebouw vormt een dubbelkruis,
maar is beneden door aangebragte transen langwerpig vierkant.
Het gewelf rust op tien zwdre pilaren, elk als eenen drieling zamen
gekoppeld , tegen eene van welke de predikstoel Staat. In 1687 werd
boven den voornaamsten ingang een bij uitstek fraai orgel geplaatst,
dat- op vier marineren pilaren ru st, en 37 registers heeft; behalve om
het fraaije marineren beeidwerk , zoo als het Gcloof, de Hoop en de Lief-
de is het ook , om de door den beroemden G érard de L airesse geschilderde
deuren, bezienswaardig. Ook is er in deze kerk eene gaanderij.
De toren, de hoogste en fraaiste der stad, heeft drie omgangen of
transen en bevat met den kap tot aan het kruis , eene hoogte van 84
eil. 6 palm. 4 duim. Yoorts heeft zij een welluidend klokkenspel en goed
duurwerk , en prijkt met de Roomsche Koninklijke kroon en het wapen
der stad. De groote slagklok , die boven den derden omgang hangt,
weegt ongeveer 7400 Ncd. pond. Op Zondag, 27 Junij 1704, terwijl
de Predikant het voorgebed naauwelijks geeindigd had , stortte een ge-
deelte van den noordelijksten boog dezer kerk , met een geweldig ge-
kraak naar beneden , waardoor zes aalmoezenierskinderen verpletterd,
en vier en veertig min of meer zwaar gekwetst werden.
De No o r d e r k e r k , opde Noordermarkt , waaraan almede in
1620 de eerste steen gelegd is, was in 1623 reeds zoo ver vol-
bouwd, dat er den 16den April van dat jaar de eerste predikatie
gedaan werd. Het is een fraai kruisgebouw, dat drie deuren heeft,
boven eene van welke de tien geboden, het geloof en het onze vader te
lezen staan. Het gewelf rust op vier dikke, als drielingen zaamgekop-
pelde, kolommen , tegen eene van welke de predikstoel Staat ; uit het
midden van het dak rijst een sierlijke toren, die tot aan den kloot,
welke het kruis en den windwijzer draagt, 13 eil. 2 palm. 8 duim.
hoog is. t
De O o s t e r k e r k , o p Wittenburg, waaraan men in 1669 is begonnen
te bouwen en die in 1671 voltooid was, werd gebouwd in de
plaats van eene in 1659 getimmerde houten loots , die tot het hou-
den van openbare godsdienstige vergaderingen gebruikt werd en aan
het einde van het Rapenburg stond , ter plaatse, waar sedert de nieuwe
Rapenburgersluis gelegd is , om w'elke te leggen men de gezegde loots
moest afbreken. Het is een vierkant gebouw , waarvan iedere zijde
28 eil. 3 palm. 4 duim. lang is. Het gewelf rust op vier vierkante
pilaren van de Ionische bouworde. De predikstgel, die tusschen twee
pilaren in het midden der kerk Staat, is rondom met fraai beeld-
werk I in paneelen gesneden, versierd. In 1829 is deze kerk, die met
een sierlijk achtkantig koepeltorentje prijkt,: door eenige godsdienstr
vrienden met een orgel begiftigd.
De E i l a n d s k e r k , op het Rikkerseiland, in 1639 gesticht, was
aanvankelijk eene loots, die men in het jaar 1734 besloot door eenen
steenen kerk te laten vervangen , welke in 1736 volbouwd was en eene
langwerpige gedaante heeft. Het dak rust van binnen op zestien witte ,
ronde hardsteenen kolommen, tegen eene van welken de predikstoel
Staat. Midden uit het dak steekt een koepeltoren, die doorluchtig en
van uurwijzer en slagklokken voorzien is. In de kerk hangen 12 ko-
peren <aarskroonen , vier in het midden, van welke de twee middelste
de gi ootste zijn, en vier aan elke zijde.
De A m s t e l k e r k , op het Amstelveld, eigenlijk slechts eene houten
loots, die in 1669 en 1670 gebouwd werd, twee statien hoog is ,
zeven ingangen heeft en inwendig niets bijzonders oplevert, dan een
zinnebeeidig tafereel, dat door Louis F abricius D oubourg geschilderd
en in het kostershuis öpgehangen is. De kerk wordt, bij den avond-
godsdienst, door lampen verlieht, en is onlangs, uit de nalatenschap
van een lidmaat met eene aanzienlijke som begiftigd, ten einde daaruit
verfraaid te worden.
Voorheen hadden de Herv. hier nog eene kerk, namelijk de Gas t-
h u i s k e r k , die thans voor het G r o o t b o e k d e r N a t i o n a l e
s c h u l d dient, terwijl in de daaraan beiendende huizen , de Ne-
d e r l a n d s c h e b a n k en hare D i r e c t i e gevestigd zijn.
Behalve het Ke r k h o f aan de Z u i d e r k e r k , heeft men binnen
A msterdam nog zes kerkhoven ; zijnde: het L e y d s c h e of Hei -
1 i gen weg s.-, het K a r t h u i z e r s - , het St. A n t o n i e - , het
Ra am- of W e s t e r - , het P a lm- of No o r d e r - en het St.
I i e t e r s k e r k h o f ; dit laatste , eigenlijk over de vest met eene
brug aan het Funen vereenigd, dient meestal voor armen, voor de
genen, die in het gasthuis overlijden enz.
De Waalschc gemeente, die hier 1100 zielen t e lt, voorheen door
zes Iredikanten bediend werd en twee kerken had, heeft thans slechts
eene, kerk , waarin de dienst door vier Predikanten verrigt wordt,
terwijl er bovendien nog tweemaal ’s weeks in het Walen weeshuis ge-
predikt wordt. Reeds in het jaar 1578 werd vöor de zieh te A ms
t e r d am gevestigd hebbende Gereformeerden uit de Waalsehe Neder-
I. D e e l .