veriniriderd. Onder hen, die de gern, van A xel- e s - Z üiddoufe dom-
leer en wandel gesticht hebben mag men ook teilen, den ijverigen
en oudheidkundigen W. T e W ater , die door onderscheidene schrillen
naam heeft geinaakt, en den beroemden Kanselredenaar J an S ciiabp ,
die zieh ook als schrijver lieeft doen kennen , en onder anderen de Geschiedenes
eil Costumen van Axel heeft uitgegeven.
AXELER-AMBACHT , was een der vier Ambachten , welke benevens
het Land van Waas, door Reizer O tto I , omtrent hetjaar 940 aan
het nieuwe kasteel van Gent onderworpen werden. Men zie dus het—
geen in het algemeen van deze Vier Ambacliten gezegd is bl. 120
en 121. — Oorspronkelijk was het A xeler-A mbacht niet zeer uitge-
strekt. Het had ten Z. het Land van Waas, waarvan het afgeschei-
den was door een water, de Zoute gelieeten, welks loop nog van de
Koewacht, tot aan de Moerspui kan nagegaan worden ; ten 0. lag
het Hulster-Ambacht, aan de overzijde van eenen stroom , thans nog
het Hellegat (’t Gat der Ax-elle of Ax-lielle) geheeten ; ten W. het
Asseneder-Ambacht, almede door de Zonte afgescheiden , en ten N. het
eiland Zaamsiag, hetwelk er van verwijderd was door het water , waarvan
nog de zuidelijke kreek in den Zaamslagpolder overig is. Blijkens
de keur der Yier Ambachten door T homas van S avoye en zijne gemahn
J oanna , als Graaf en Gravin van Viaanderen, ten jare 1242
gegeven , was destijds Za ams i a g nog niet geheel met A xe ler -
A mbacht Vereenigd, want het moest eene heerkogge ter heervaart
leveren , terwijl het A xeler-A mbacht voor twee was aangeslagen. Later
echter werd het er aan toegevoegd , gelijk de Wewelswaarden of
Boterzande (de H o e k met Neuzen) aan dat van Assenede. —Het bevatte
overigens , ten gevolge van gedurige aanwinsten , meerdere dorpen, welke
naar hunne ligging vernoemd werden, zoo als: Westdorpe, Zuid-
d o r p e , Beoosten blije enz. De stormvloeden der IS eeuw tei-
sterden het nogtans op eene geduchte wijze. Bij den vloed van 1440
werden ’sSteeland en de overige westelijke landen overstroomd , en
hieven meer dan anderhalve eeuw eene prooi der golven.
De oude Ambachtsheeren van A xee waren van hoog aanzienlijke
herkomst, verwant met de eerste geslachten , en hielden hunnen naam
in eere. In 1304 werd bij Zierikzee een Heer van A xel met Graaf
Güy gevangen genomen , wiens wijze raad den Graaf, indien hij er
naar had willen luisteren, van dit ongeval bevrijd zoude hebben.
P hilippu s en J ohannes van A xel worden een twintigtal jaren later met
roein vermeld; de eerste was zelf een tijd lang Bestuurder van Viaanderen
en eene halve eeuw later ongeveer ontmoet men weder een
zijner afstammelingen in dezelfde betrekking,
De S t a d en het A mbacht liadden nogtans niet dezelfde regering,
hetwelk tot gedurige botsingen aanleiding gaf, aan welke F il ip s I I ,
Koning van Spanje , door beide regeringen te vereenigen ten jare
1SSS, een einde maakte. Niet lang evenwel had deze vereeniging
geduurd, of eene andere breuk had plaats. In 1S86 werd de S t a d
voor goed aan de Spanjaarden ontrukt. Het noordelijk gedeelte van
het A mbacht kwam daardoor onder het gebied der Staten ; het overige
ten Z. der Geld van Bolixate gelegen , bleef aan Spanje onderworpen,
en bezat eene afzonderlijke regering, aan die van Gent verantwoorde-
lijk. Deze Staat van zaken nam in 1609 met het bestand een einde ,
en van dat tijdstip af legde men de hand aan het herdijken der
landen , welke onder het oorlogsgewoel aan de zee prijs gegeven waren.
Trouwens bijna het geheele A mbacht en geheel Za ams i a g waren in
slikken en schorren herschapen , die nu achtervolgeits weder in
vruchtbare landen hervormd werden. Axel lag op een eiland , hetwelk
jaar op jaar grooter werd, en eindelijk door de zware bedijkingen
van 1789 en 1790, op last van den Raad van State , met krijgskundige
bedoelingen ondernomen en volbragt, het geheel met den vasten wal
verbond. Door die bedijking werden de uitgebreide schorren van Man-
cado en A b s d a l e , over welke de wateren van den Braakman en
het Hellegat zieh vereenigden , droog geinaakt, en in A xeler- A mbacht
d eBewe s t e n - e n -Be o o s t e n -Bl i j p o l d e r s gewonnen. Inmid—
dels was het zuidelijk gedeelte , waarin de gemeenten Zuiddorpe,
Koewacht en Overslag liggen , bekend geworden onder den naam
van het Overkwar t ier , en wordt dien ten gevolge doorgaans nog
uitgezonderd, wanneer men van het L and van A xel spreekt. De bena-
ming het L and van Axel duidt intusschen ook iets meer aan dan A xeler-
A mbacht noordelijk gedeelte.
Wij willen het in een afzonderlijk artikel kenbaar maken.
A X F .L (LAND VAN) , onder dezen naam wordt het A xeler-A mbacht
in zijne laatste uitgestrektheid aangeduid, met uitzondering van het
Overkwart ier. Het bevat de stad Ax e l , de vesting Neuz en,
de dorpen den Hoek en Za ams i a g en onderscheidene buurten.
In het vorige art. is gezegd, dat de We we l swa a r d e n , oorspronkelijk
op zieh zelven staande , naderhand met A sseneder-A mbacht
vereenigd werden. . Zij worden meest aangeduid met de namen Eer-
t i n g e , Vr e emdi j ke (Frondi c) en C o u k e r k e , doch de
gronden hebben door overstroomingen enz. verbazende veranderingen
ondergaan en nieuwe namen verkregen. F il ip s I I , Koning van
Spanje, gaf in 1S72 , met het octrooi tot herdijking van Vr e emdi
jke, ook het beheer over het kwa r t i e r van Neuz en (te
weten W i l l em s kerke , Co u d e n en L o v e n s p o l d e r enz.)
aan Axel; doch door den loop der groote gebeurtenissen en ten
gevolge van het verraad , waardoor Axel in 1S83 weder aan Spanje
kwam , verkreeg Neuzen in 1389 van W illem I een afzonderlijk
regtsgebied. Axels naijver werd daardoor aangevuurd; en lievige
geschillen ontstonden. De acte van committimus, bij welke het op-
pergezag over deze landen , dd. 13 Augustus 1388, aan HH. Gecom-
mitteerde Raden van Zeeland werd opgedragen , en de Unie tus-
schen Axel , Neuzen en Biervliet, den 18 April 1390 gesloten, maakten
daaraan geen einde ; zelfs niet de nadereünie van 21 October 1600,
bij welke Axel een Scbepen meer dan Neuzen verkreeg. Meer deed
de grensbepaling tusschen beide ambachten van 23 November 16S3.
De meeste artikelen der Unie werden losgelaten, en eindelijk bestond
zij alleen daarin , dat in criminele vierschaar, de collegien van Axel
en Neuzen gezamenlijk versehenen ten Stadhuize,, waar de gedetineer-
de teregt gesteld moest worden. Hetzelfde had plaats bij zaken,
welke het geheele eiland aangingen, waarbij dan de Burgemeesters
der beide steden beurtelings het voorzittersebap bekleedden. Doch
ook dit nam met de inlijving in Frankrijk een einde.
Dit L and van A xel levert, aan den opmerkenden reizigerdoor Zeeuwsch
Viaanderen, een in den eersten opslag vreemd verscliijnsel. In
kleeding , gewoonten en denkvijze onderscheidt men er zieh niet alleen
van het O v e r kwa r t i e r en het Land van Hui st , maar ook van
het 4de distrikt; en in het oog vallende is zekere overeenkomst met
het eiland W alcheren. Gehechtheid aan het oude, allen eilandbe-
woners eigen , in verband met het vroegere committimus, waardoor